1-2. Tuli kusambilila ki mu leeli lyasi?

MUSITA kampanda, kunti twatontonkania palua buikazi bwetu bufupi kabili “bwizuzimo maavia.” (Yob. 14:1) Ni keekio kili kyalengia mu nsita inge tutioke mutima. Babombi bengi bakue Yehova ba mu nsita ya kale baaiunvuile enka evio. Ni bange baamwene nangue kyawaamasie ni kufua. (1 Mak. 19:2-4; Yob. 3:1-3, 11; 7:15, 16) Inzi lyonse, Yehova, Leeza ubaali baswapiile, waali wabateekia mutima ni kubabiika maka. Mpunda yabo yaaleembelue eevi kututeekia mutima ni kutufunda.​—Bar. 15:4.

² Mu leeli lyasi tuli kumona babombi kampanda bakue Yehova baasipikiziizie maavia ali ationa mutima. Babo babombi ni: Yosefu mwina Yakobo, Naomi mukanfwilua pamo ni Rutu muko wakue, Mulawi waaleembele Malumbo a 73, ni mutumua Petro. Yehova waabakoseleziizie siani? Ale fwefue kunti twasambilila ki kupitila mifuano yabo? Byasuko bya bebio biipuzio bili byatusininkiziizia nangue “Yehova ali peepi ni baalia bali ni mitima ili ni bulanda” kabili nangue ali “wapususia baalia batiokele mutima.”​—Malum. 34:18, bulondolozi buli pensina.

3-4. Ni kiki kyaamusaangile Yosefu musita lwali wakili mulumendo?

³ Yosefu waalootele bilooto byonse bibili kufuma kuli Leeza musita lwaali na miaka 17 eevi. Bebio bilooto byaalangiliile nangue busiku bumo, Yosefu wakaaluka muntu wa mana kabili akindikilue mu lupua lwakue. (Kut. 37:5-10) Inzi, kisia kuloota bebio bilooto, Yosefu waasaangilue na bintu bibiipile. Kuliko kumukindika, bakulube baamusisiizie mu buzia. Waaizile kwaluka mu nsesi yakue Potifa, mukulu wa mu buteeko bwa Misri. (Kut. 37:21-28) Yosefu taali kabili ku nsesi yakue baba wakue waali wamutonene. Mu kyalo kya Misri, waalukile muzia wa pansi abanga  wamubombela muntu asyali wamumanine Yehova.​—Kut. 39:1.

⁴ Kabili, aali yakue Yosefu yaakilile kubiipa. Mukazi wakue kwa Potifa waamubepeele Yosefu nangue waasiile kumulaala kwa maka. Bila kutoosia mulandu, Potifa waamupoozele Yosefu mu buloko kabili waakakilue na mikufu. (Kut. 39:14-20; Malum. 105:17, 18) Tontonkania vyaaiunvuile Yosefu kisia kubeepelua nangue waasiile kulaalana kwa maka. Kabili tontonkania bintu bibiipile byaalandile paange bantu palua liina lyakue Yehova kisia kunvua ezio mpunda. Kakiine, Yosefu waali ni nsaambu ya kutioka mutima!

5. Ni kiki kyaamukwasiizie Yosefu te kunti atioke mutima?

⁵ Musita Yosefu lwaali muzia ni kisia lwaali mu buloko, taali na buviinde bwa kwalulula aali yakue. Ni kiki kyaamukwasiizie te kunti atioke saana mutima? Kuliko kupooza maano ku beelia byasili na buviinde bwa kukita, waabombele na mute miilo ibaamupeele akite. Kukila pa byonse, Yosefu waamumwene Yehova kuya waali Muntu akilile kuya wali wa mana saana mu buikazi bwakue. Paantu Yosefu waakitile evio, Yehova waapaalile kila kintu kyaakitile.​—Kut. 39:21-23.

6. Paange Yosefu waateekiiziwe siani mutima na bilooto byakue?

⁶ Kabili, paange Yosefu waateekiiziwe mutima kupitila kutontonkania bilooto byakue bya bukabika byaalootele ntaanzi. Bebio bilooto byaalangiliile nangue wakamona kabili lupua lwakue, kabili nangue aali yakue yakawaama. Kabili i vikyakitikile. Musita Yosefu lwaalukile ni miaka 37 eevi, bilooto byakue bya bukabika byaatendekele kufikiliziiwa mu nzila ya kupapia!​—Kut. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Kukoonkana ni lileembo lya 1 Petro 5:10, ni kiki kili kutukwasia kusipikizia maavia?

⁷ Masomo atwapata. Lyasi lyakue Yosefu lyatulangulusia nangue, keenu kyalo kibiipile, kabili nangue bantu kunti batukitila bintu bila nsaambu. Atasie muzumizi neetu kunti watukisia. Inzi, kine twamumona Yehova kuya wali Lipala, ao Kifyamino kyetu, tetuviinda kutioka  mutima ni kulekela kumubombela. (Malum. 62:6, 7; soma 1 Petro 5:10.) Kabili, languluka nangue paange Yosefu abanga walisie na miaka 17 eevi, musita Yehova lwaamupeele bebio bilooto. Kakiine, Yehova ali waswapila babombi bakue bamisepuka. Ni leenu, bamisepuka kampanda bali nga Yosefu. Ni beene bali basaangua bamuketekeele Yehova. Bamo pakati kaabo tebasyakakilue ni mu buloko paantu baapinguile kusiala bali ba kisinka kuli Yehova.​—Malum. 110:3.

8. Ni kiki kyaamusaangile Naomi ni Rutu?

⁸ Paantu mu kyalo kya Yuda mwaalukile nzala, Naomi ni lupua lwakue baafumine mu kyalo kyabo ni kwaluka baeni mu kyalo kya Moabu. Lubaafikile kooko, Elimeleki, mulume wakue kwa Naomi, waafuile ni kumusia ni baana babo babili balalume. Kisia musita kampanda, babo baana balalume baaupile banakazi Bamoabu, Rutu ni Orpa. Kisia miaka likumi eevi, baana bakue Naomi ni beene baafuile tebanavyale bila baana. (Rut. 1:1-5) Tontonkania bulanda bwaaunvuile babo banakazi batatu! Kakiine, Rutu ni Orpa, beene nga baaupilue kabili. Inzi, naani waasiile kumusuunga Naomi waali wasyakotele? Naomi waatiokele mutima saana mpaka waafikiile kulanda eevi: “Tekunkuute Naomi. Nkuute Mara, paantu Wamaka Onse waakilengia buikazi bwane buye bwalulile saana.” Kisia kusaangua na aali ezio ya kutiona mutima, Naomi waapinguile kubuela ku Betlehemu, ni Rutu waamukoonkele.​—Rut. 1:7, 18-20.

9. Kukoonkana ni lileembo lya Rutu 1:16, 17, 22, Rutu waamuteekiizie siani mutima Naomi?

⁹ Ni kiki kyaamukwasiizie Naomi? Ntono ilamatiliile. Kyakumuenako, Rutu waamulangiliile Naomi ntono ilamatiliile kupitila kusiala nakue. (Soma Rutu 1:16, 17, 22.) Mu Betlehemu, Rutu waabombele na mute wakolonghania mbezu ya kumukwasia weene ni Naomi. Ni keekio kyaalengele kubalua muntu amone nangue Rutu waali mwanakazi aweeme kabili waali wabomba na mute.​—Rut. 3:11; 4:15.

10. Yehova waalangiliile ntono mu nzila ki ku baalia baali bakabiile kukwasiiwa nga evelia Naomi ni Rutu?

¹⁰ Yehova waali wabapeele Baisraeli muzilo wa nkumbu waakwasiizie bantu bapabi nga ba Naomi ni Rutu bapate byakulia. Waabanine bantu bakue Baisraeli nangue musita wa kuzombola, bapalile kusia mu nkingo ya bukaba bila kuzombola eevi bapabi beeze basolole. (Bal. 19:9, 10) Pakaako, Naomi ni Rutu tebaali bakabiile kuloombelezia byakulia. Baali ba kupata byakulia mu nzila ikindeeme.

11-12. Boazi waabalengele siani ba Naomi ni Rutu baaluke ni nsaansa?

¹¹ Muine wa bukaba mwaali mwakolonghania Rutu mbezu, waali mwalalume munoonsi abanga wakuutua Boazi. Waakumiiziwe saana kumumona Rutu wamulangilila Naomi nghina vyala wakue bukisinka ni ntono, mpaka waafikiile kusita bupyani bwa lupua lwabo ni kumutwama Rutu aaluke mukazi wakue. (Rut. 4:9-13) Baavyele muana waali wakuutua Obedi; waaizile kwaluka babu wakue kwa Likolo Daudi.​—Rut. 4:17.

¹² Tontonkania nsaansa yaaunvuile Naomi musita lwaali wamulelele muana Obedi ni kooku wali mukukita lipepo lya kumutasia Yehova! Inzi, bintu bikilile kuwaama, bimupembeele Naomi ni Rutu. Musita lubakatuntumunua, bakamana nangue Obedi i waaizile kwaluka kikolue wakue Masia Waalailue, Yesu Kristu!

13. Ni masomo ki a mana atuli kuviinda kusambilila kupitila lyasi lya ba Naomi ni Rutu?

¹³ Masomo atwapata. Musita utuli mu maavia, kunti twaiunvua kuswapulukua ao kutioka mutima. Paange kunti twatontonkania nangue maavia etu te akapuapo. Mu nsita nga ezio, tupalile kumuswapila saana Baba weetu  wa ku muulu ni kusiala peepi ni balupua ni bankazi mu kilonghaano. Kulanda kisinka, paange Yehova tafumia bobo buavia. Kyakumuenako, taamutuntumuine mulume wakue kwa Naomi ni baana bakue. Inzi, ali watukwasia kusipikizia, paange kupitila bintu biweeme bituli twakitilua na balupua ni bankazi.​—Tus Maf. 17:17.

14. Ni kiki kyaalengiizie Mulawi umo atioke saana mutima?

¹⁴ Kaleemba wa Malumbo a 73, waali Mulawi. Paantu waali Mulawi, waali ni lisyuko likata lya kubombela ku nkeende ya kumupupila Yehova. Inzi, mu musita kampanda mu buikazi bwakue, waatiokele saana mutima. Juu ya ki? Waatendekele kunvuila bunkua babiifi ni bantu baali baitantamuna, apana juu waali watonene kukita bintu bibiipile, inzi paantu beene baali bamwenekele kuya bali ni buikazi bukilile kuwaama. (Malum. 73:2-9, 11-14) Baali bamwenekele kuya bali ni bintu byonse​—bunoonsi, buikazi buweeme, kabili bila baema. Paantu buikazi bwabo bwaamwenekele kuya bwali buino, kaleemba wa malumbo waalandile eevi: “Kakiine nsuungile mutima wane waswetele kya mpuni ni kusamba minue yane mu kusiba na kilubo.” Kakiine, keekio kyaasiile kumulengia alekele kumubombela Yehova.

15. Kukoonkana ni Malumbo 73:16-19, 22-25, Mulawi waaleembele aza malumbo, waaviindile siani kuluisia aali yakue ya kutioka mutima?

¹⁵ Soma Malumbo 73:16-19, 22-25. Mulawi ‘waaingiile pa nkeende ikata itakatiifu yakue Leeza.’ Musita lwabanga wali pamo ni bange baali bamupupa Yehova, mu nsesi yakue Leeza, moomo, waali ni nkeende ya kuteekamana, kutontonkania buino, ni kupepa palua aali yakue. Keekio, kyaalengele enike nangue, kutontonkania kwakue kwaali kwa bupuba, kabili nangue waali wasyali peepi ni kuzeezia bukibuza bwakue pamo ni Yehova. Kabili, waainikile nangue babiifi bali “pa bulongo buteleele” kabili nangue bakafikiila ku “mpela ibiipile saana.” Eevi aviinde kulekela kunvua bunkua ni kutioka mutima, Mulawi, kaleemba wa azo malumbo waali wakabiile kumona bintu nga vili vyamona Yehova. Kupitila kukita evio, waalukile kabili ni mutende ni kwaluka ni nsaansa. Waalandile eevi: “Kukila pali [Yehova] nsili na nkulu ya kintu kinge pa kyalo.”

16. Kunti twasambilila masomo ki kupitila mufuano wakue Mulawi?

 ¹⁶ Masomo atwapata. Te tupalile ata kaniini kubonvuila bunkua bantu babiifi bamwenekele kuya baali ni buikazi buli ni nsaansa. Nsaansa yabo ni ya pamuulu-muulusie kabili ya musita uniini, kabili te bakekala loonse. (Kas. 8:12, 13) Kine twabonvuila bunkua kunti twatioka mutima, kabili kunti twazeezia ni bukibuza bwetu pamo ni Yehova. Kansi, kine waisaanga nangue uli wabonvuila bunkua babiifi bamwenekele kuya baali ni buikazi buweeme, kita nga evelia vyaakitile Mulawi. Nakila masoke a ntono akue Leeza, kabili pisia musita pamo ni bantu bali bakita kutona kwakue Yehova. Kine umutonene saana Yehova kukila kintu kinge kyonse, wakaba kwaluka ni nsaansa ya kisinka. Kabili wakaba kusiala mu nzila ili yatwala ku “bukose bwine bwine.”​—1 Tim. 6:19.

17. Ni kiki kyaali kyapalile kumulengia Petro atioke mutima?

¹⁷ Petro waali mwalalume waali wakinkimeene. Inzi, musita unge waali walanda ni kukita bintu bila kutontonkania, ni keekio kyaali kyalengia afikiile kunuuna palua bintu byaali walanda ao kukita. Kyakumuenako, musita Yesu lwaabanine basambi bakue nangue wakaba kukyuziiwa ni kwipaiwa, Petro waamukaaniizie kwa maka, walanda eevi: “Beebi bintu tebikakukitikila.” (Mat. 16:21-23) Kisia, Yesu waamwoluele Petro. Musita libumba lya bantu lulyaaizile kumukwata Yesu, Petro waakitile bintu bila kutontonkanianke. Waasempele kutui kwakue muzia wakue koani mukulu. (Yoan. 18:10, 11) Yesu waamwoluele kabili ozo mutumua. Kabili, Petro waalandile waisininkiziizie nangue, anzia kine bange bamusia Yesu, weene taviinda kukita evio ata kaniini! (Mat. 26:33) Inzi, kooko kwiswapila kupitiliile, kwaamulengiizie Petro aaluke ni muenzo wa kutiina muntu, ni pakaako, waamukeene Yesu litatu. Petro waatiokele saana mutima kabili ‘waafumine sie panze wali mukulila ni kukolosia mensozi.’ (Mat. 26:69-75) Kipalile waaiipuziizie kine Yesu kunti wamweleela kakiine.

18. Yesu waamukwasiizie siani Petro kwanzia aali ya kutioka mutima?

¹⁸ Inzi, Petro taatiokele mutima saana mpaka  kufikiila kulekela kumubombela Yehova. Kisia keekio kilubo, waatwaliliile kumubombela Yehova, kabili tuli twasoma mpunda yakue wazimbuilue pamo ni batumua bange. (Yoan. 21:1-3; Miil Bat. 1:15, 16) Ni kiki kyaamukwasiizie kwiunvua buino? Petro waalangulukile nangue, ntaanzi, Yesu waapepele eevi kiketekelo kyakue tekuti kitope, kabili Yesu waamusokele abuele eevi akoselezie balupua bakue. Yehova waasukile leelio lipepo lya kufuma ku mutima. Kisia, Yesu waamulapukiliile Petro, kipalile juu ya kumukoselezia. (Luk. 22:32; 24:33, 34; 1 Bakor. 15:5) Yesu waabalapukiliile batumua kisia kupua busiku bwalingi bali mukuloba bila kupata kantu. Mu ozu musita, Yesu waamupeele Petro fuasi ya kulangilila kabili nangue amutonene Yesu. Yesu waamweleele kibuza wakue mutonua kabili waamupeele miilo ingi.​—Yoan. 21:15-17.

19. Malumbo 103:13, 14 yatusambilizia nangue Yehova ali watontonkania ki musita utuli twakita mazaambi?

¹⁹ Masomo atwapata. Yesu vyaamukitiile Petro yalangilila nangue ali ni nkumbu saana, kabili amupalile saana Baba wakue. Kansi, kine twakita kilubo, te tupalile kwipingula ni kwimona nangue Yehova takaba kutweleela ata kaniini. Tupalile kulanguluka nangue Sataana i atonene tutontonkanie evio. Tupalile kulanguluka saana Yehova vyatutonene, kabili ali wasaangua wamanine mipaka yeetu, kabili nangue atonene kutweleela. Kukila pakaako, tupalile kumupala musita bange lubali batukisia.​—Soma Malumbo 103:13, 14.

20. Ni kiki kitwakaba kumona mu lyasi likoonkelepo?

²⁰ Byakumuenako bya ba Yosefu, Naomi ni Rutu, Mulawi, ni Petro byatusininkiziizia nangue “Yehova ali peepi ni baalia bali ni mitima ili ni bulanda.” (Malum. 34:18) Ali walekelela tusaangue na maavia ao twiunvue kutioka mutima mu nsita kampanda. Anzia evio, musita utuli twaviinda kusipikizia maavia twakwasiiziwe na Yehova, kiketekelo kyetu kili kyakosa. (1 Pet. 1:6, 7) Mu lyasi likoonkelepo, twakaba kumona kabili Yehova vyali wakwasia babombi bakue bakisinka batiokele mutima juu ya aali yabo ya kusipuililika ao juu aali ikolele ibali basaakaana naayo.