1, 2. ¿Baʼax ken k-kan teʼ xookaʼ?

YAAN horaeʼ jeʼel u lúubul k-óol kéen k-tukult de ke le kuxtal yaantoʼonoʼ «jach kóom, tsʼoʼoleʼ chuup yéetel problemas» (Job 14:1). Yaʼab tiʼ le máaxoʼob meyajt Dios úuchjeakiloʼ bey tu yuʼubilubaʼoboʼ, hasta yaneʼ tu tuklaj maas maʼalob ka kíimik (1 Rey. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Pero maʼ pʼaʼatoʼob tumen Jéeobaiʼ, letiʼeʼ mantatsʼ tu yáantoʼob yéetel tu líiʼsaj u yóoloʼob. Le baʼax úuchtiʼoboʼ tsʼíibtaʼab teʼ Bibliaoʼ utiaʼal k-kaanbal yéetel utiaʼal u líiʼsik k-óol (Rom. 15:4).

² Teʼ xookaʼ yaan k-kanik baʼax lúuʼs u yóol jujuntúul máaxoʼob meyajt Jéeoba úuchjeakil. Yaan k-tʼaan tiʼ José, u hijo Jacob; tiʼ Noemí yéetel Rut; tiʼ le levita tsʼíibt le Salmo 73 yéetel tiʼ le apóstol Pedrooʼ. ¿Bix úuchik u yáantaʼaloʼob tumen Jéeoba? ¿Baʼax k-kanik tiʼ le baʼax úuchtiʼoboʼ? Kéen k-núuk le kʼáatchiʼobaʼ yaan k-ilkeʼ «Jéeobaeʼ naatsʼ yanil tiʼ le máaxoʼob ku muʼyajoʼoboʼ» yéetel «ku yáantik le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ» (Sal. 34:18, nota).

3, 4. ¿Baʼax sen úuch tiʼ José tu táankelmil?

³ Le ka tu chukaj 17 años tiʼ Joséeʼ Jéeobaeʼ tu beetaj u wayakʼtik yaan u kʼuchul u beetuba juntúul máak jach importante ichil u familia (Gén. 37:5-10). Pero le maʼ úuch wayakʼnakoʼ jach kʼexpaj u kuxtal. Tu lugar u respetartaʼal tumen u sukuʼunoʼob jeʼex úuchik u wayakʼtikoʼ koʼoni yéetel suunaj u esclavo Potifar, juntúul máak ku meyaj tu yotoch Faraón (Gén. 37:21-28). Kaʼacheʼ Joséeʼ letiʼe hijo maas yaabiltaʼan tumen u papáoʼ pero ka sáaschaj junpʼéel kʼiineʼ u esclavo juntúul máak maʼ tu adorartik Jéeobaiʼ (Gén. 39:1).

 ⁴ Tu tsʼookeʼ u yatan Potifareʼ tu yaʼaleʼ óotaʼab bin violarbil tumen José. Potifareʼ tu creertaj le baʼax tu yaʼalaj u yatanoʼ ka tu túuxtaj kʼalbil óotsil José teʼ cárceloʼ, teʼeloʼ kʼaʼax yéetel cadenaʼobiʼ (Gén. 39:14-20; Sal. 105:17, 18). ¿Bix wal tu yuʼubiluba úuchik u taʼakal u pool yoʼolal junpʼéel baʼal maʼ jaajiʼ? ¿Bix ta tʼaan kun pʼáatal u kʼaabaʼ Jéeoba kéen ojéeltaʼak baʼaxten kʼaʼali? Jeʼex k-ilkoʼ yaʼab baʼax chiʼichnakkúuntik kaʼach José, le oʼolal lúub u yóol.

5. ¿Baʼax tu beetaj José utiaʼal maʼ u sen lúubul u yóol?

⁵ Joséeʼ maʼ tu páajtal u beetik mix baʼal utiaʼal u kʼexik le baʼaxoʼob ku yúuchultiʼoʼ, mix u xuʼulul u beetik u esclavoil mix u jóokʼol teʼ cárceloʼ. ¿Baʼax tu beetaj utiaʼal maʼ u sen lúubul u yóol? Tu lugar u chʼíikil u tukult le baʼax ku yúuchultiʼoʼ tu tsʼáaj u yóol u beet maʼalob le meyaj ku tsʼaʼabaltiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ mantatsʼ tu yilaj u beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba, le oʼolal bendecirtaʼabi (Gén. 39:21-23).

6. ¿Bix wal líiʼsaʼabik u yóol José tumen le baʼaxoʼob tu wayakʼtoʼ?

⁶ Maʼ xaaneʼ uláakʼ baʼax líiʼs u yóol Joséeʼ letiʼe u tuukul tiʼ le baʼaxoʼob tu wayakʼtoʼ. Le baʼaxoʼob tu wayakʼtoʼ tu yeʼesajtiʼ yaan u kaʼa antal yéetel u familia yéetel yaan u joʼopʼol u bin maʼalobil tiʼ. Jach bey úuchik xanoʼ, tumen le yaan kex 37 años tiʼoʼ káaj u béeychajal le baʼaxoʼob tu wayakʼtoʼ (Gén. 37:7, 9, 10; 42:6, 9).

7. Jeʼex u yaʼalik 1 Pedro 5:10, ¿baʼax kun áantkoʼon utiaʼal maʼ u lúubul k-óol kex ka muʼyajnakoʼon?

⁷ ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon? Le baʼaxoʼob úuch tiʼ Joséoʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ teʼ kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ jeʼel u yantal máax beetik k-muʼyajeʼ. Maʼ xaaneʼ tak juntúul sukuʼun wa juntúul kiik jeʼel u beetik k-muʼyajeʼ. Pero wa k-ilik Jéeoba bey junpʼéel nuxiʼ tuunich tuʼux k-taʼakikbaeʼ maʼ tun lúubul k-óol mix tun xuʼulul k-meyajtik (Sal. 62:6, 7; xok 1 Pedro 5:10). Yaan baʼax jeʼel u páajtal u kanik xan le paalaloʼoboʼ. Le ka tu beetaj Jéeoba u wayakʼ Joséeʼ jach táankelem. Leloʼ ku yeʼesik de ke Jéeobaeʼ jach ku confiar tiʼ le  táankelmoʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab xiʼipalaloʼob yéetel x-chʼúupalaloʼobeʼ ku yeʼeskoʼob nojoch u fejoʼob jeʼex Joséeʼ. Yaan tiʼ letiʼobeʼ tsʼoʼok tak u kʼaʼalaloʼob tumen u kʼáat u beetoʼob baʼax uts tu tʼaan Jéeoba (Sal. 110:3).

8. ¿Baʼax úuch tiʼ Noemí yéetel tiʼ Rut?

⁸ Noemí yéetel Elimélekeʼ kajaʼanoʼob kaʼach Judá yéetel yaan kaʼatúul u paalaloʼob. Chéen baʼaleʼ le ka anchaj junpʼéel nojoch wiʼijil teʼeloʼ binoʼob kajtal tu luʼumil Moab. Le tiaʼanoʼob teʼeloʼ Elimélekeʼ kíimi, Noemí túuneʼ pʼáat tu juunal yéetel kaʼatúul u paalal. Ka máan kʼiineʼ u paalaloʼoboʼ tsʼoʼok u beeloʼob yéetel kaʼatúul moabitaʼob, Rut yéetel Orpá. Ka máan diez añoseʼ kíim u paalal Noemí, chéen baʼaleʼ maʼ anchaj u paalaloʼobiʼ (Rut 1:1-5). Le óoxtúul koʼoleloʼobaʼ jach yaachaj u yóoloʼob yoʼolal le baʼaxoʼob úuchtiʼoboʼ. ¿Baʼax túun ken u beetoʼob? Rut yéetel Orpáeʼ jeʼel u páajtal kaʼach u kaʼa tsʼoʼokol u beeloʼobeʼ. Pero Noemíeʼ tsʼoʼok u chan yantal u jaʼabil, ¿máax kun kanáantik? Noemíeʼ jach deprimirnaji le oʼolal tu yaʼalaj: «Maʼ a waʼalikeʼexten Noemí baʼaxeʼ aʼaleʼexten Mara, tumen tsʼoʼok u beetaʼal in sen muʼyaj tumen Dios». Noemí túuneʼ tu chʼaʼtuklaj u suut Belén yéetel láakʼintaʼab tumen Rut (Rut 1:7, 18-20).

9. Jeʼex u yaʼalik Rut 1:16, 17, 22, ¿bix úuchik u yáantaʼal Noemí tumen Rut?

⁹ Le baʼax maas kʼaʼabéet kaʼach tiʼ Noemíoʼ letiʼe u yeʼesaʼal nojoch yaabilaj tiʼoʼ, jach letiʼe baʼax tu beetaj Rut úuchik u pʼáatal tu yiknaloʼ (xok Rut 1:16, 17, 22). Le ka kʼuchoʼob Belénoʼ Ruteʼ jach tu tsʼáaj u yóol meyaj le tuʼux ku cosechartaʼal cebada utiaʼal u kaxtik baʼal u jaantoʼoboʼ. Yoʼolal bix u modos Ruteʼ le máakoʼoboʼ joʼopʼ u tʼaanoʼob maʼalob tu yoʼolal (Rut 3:11; 4:15).

10. ¿Bix úuchik u yeʼesik Jéeoba u yaabiltmaj le óotsiloʼoboʼ?

¹⁰ Jéeobaeʼ ku chʼaʼik en cuenta le máaxoʼob óotsiloʼob jeʼex Noemí yéetel Rutoʼ, le oʼolal tsʼokaʼaniliʼ u tsʼáaik tiʼ le israelitaʼob junpʼéel ley ku yaʼalik maʼ unaj u cosecharkoʼob le baʼax yaan tu orillail le luʼum u pakʼmoʼoboʼ. Beyoʼ le máaxoʼob óotsiloʼoboʼ jeʼel u páajtal u cosecharkoʼob le baʼax pʼáatoʼ (Lev. 19:9, 10). Yoʼolal le ley tsʼaʼabaʼ Noemí yéetel Ruteʼ jeʼel kaʼach u yantal baʼal u jaantoʼob sin ke u kʼáatkoʼob caridadeʼ.

11, 12. ¿Baʼax tu beetaj Boaz utiaʼal u kaʼa kiʼimaktal u yóol Noemí yéetel Rut?

¹¹ U yuumil le luʼum tuʼux ku cosechar kaʼach Rutoʼ jach ayikʼal, u kʼaabaʼeʼ Boaz. Boazeʼ péeknaj u yóol le ka tu yilaj le nojoch yaabilaj tu yeʼesaj Rut tiʼ Noemí úuchik u pʼáatal tu yiknaloʼ. Le oʼolal tu chʼaʼtuklaj u manik u herencia u familia Elimélek, yéetel tsʼoʼok u beel yéetel Rut (Rut 4:9-13). Ka máan kʼiineʼ anchaj juntúul u hijoʼob tu kʼaabaʼtaj Obed. Letiʼeʼ u abuelo rey David (Rut 4:17).

¹² Bukaʼaj wal kiʼimakchajik u yóol Noemí le ka tu méekʼaj chan Obedoʼ. Teʼ súutukoʼ hasta maʼ xaaneʼ orarnaj tiʼ Jéeoba utiaʼal u tsʼáaik gracias tiʼ. Kéen kaʼa kuxkíintaʼak Noemí yéetel Ruteʼ yaan u maas kiʼimaktal u yóoloʼob le kéen u yojéeltoʼob de ke Obedeʼ anchaj ichil le chʼiʼibal tuʼux taal le Mesíasoʼ.

13. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax úuch tiʼ Noemí yéetel tiʼ Rutoʼ?

¹³ ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon? Kéen yanaktoʼon junpʼéel pruebaeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u lúubul k-óoleʼ wa jeʼel tak k-uʼuyik tsʼoʼoktoʼon beyoʼ. Kéen k-uʼuyba beyoʼ unaj k-maas confiar tiʼ Jéeoba yéetel maʼ unaj k-náachtal tiʼ k-sukuʼunoʼobiʼ. U jaajileʼ yaan horaeʼ Jéeobaeʼ maʼ ten u tseltoʼon le baʼax beetik k-muʼyajoʼ. Bey úuchik tiʼ Noemíoʼ, maʼ kuxkíintaʼab u yíichamiʼ mix u paalaliʼ. Baʼax ku beetik Jéeobaeʼ letiʼe u  tsʼáaiktoʼon muukʼ utiaʼal u chúukpajal k-óoloʼ. Lelaʼ yaan horaeʼ ku beetik le kéen u péeks le sukuʼunoʼob utiaʼal ka u yeʼesoʼobtoʼon le yaabilaj kʼaʼabéettoʼonoʼ (Pro. 17:17).

14. ¿Baʼaxten lúub u yóol juntúul levita?

¹⁴ Le máax tsʼíibt le Salmo 73, juntúul levita. Jach jatsʼuts le meyaj ku beetik kaʼach juntúul levitaoʼ tumen ku meyaj tuʼux ku adorartaʼal Jéeoba. Chéen baʼaleʼ le levita tsʼíibt le Salmo 73, lúub u yóol tumen káaj u tsʼíiboltik le baʼaxoʼob yaan tiʼ le máaxoʼob kʼasaʼanoʼoboʼ yéetel kaʼanal u yichoʼoboʼ. Le levitaoʼ maʼ taak u beetik kaʼach le baʼaloʼob kʼaastak ku beetkoʼoboʼ, chéen baʼax ku tsʼíiboltikeʼ letiʼe ka xiʼik maʼalobil tiʼ jeʼex u tuklik ku bin tiʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ (Sal. 73:2-9, 11-14). Kéen u yiloʼobeʼ bey mix baʼal ku bineltiktiʼobeʼ, ayikʼaloʼob, yaan baʼax yéetel u náaysik u yóoloʼob yéetel bey mix baʼal beetik u chiʼichnaktaloʼobeʼ. Úuchik u tuukul chéen tiʼ leloʼ lúub u yóol, le oʼolal tu yaʼalaj: «Mix baʼal u biilal in kanáantik in puksiʼikʼal utiaʼal maʼ u kʼastal. Mix baʼal u biilal in pʼoʼik in kʼab utiaʼal in weʼesik mix baʼal kʼaas in beetmaj». Jeʼex k-ilkoʼ le bix u tuukul le levitaaʼ jeʼel u beetik kaʼach u xuʼulul u meyajtik Jéeobaeʼ.

15. Jeʼex u yaʼalik Salmo 73:16-19, 22-25, ¿baʼax áant le levita utiaʼal u xuʼulul u chiʼichnaktaloʼ?

¹⁵ (Xok Salmo 73:16-19, 22-25). Le levitaoʼ ook «tu kiʼichkelem templo Dios», le tuʼux ku adorartaʼal Jéeoba tumen u maasil israelitaʼoboʼ. Teʼeloʼ orarnaji ka tu tuklaj tubeel baʼax ken u beete. Le ka tu beetaj leloʼ tu tsʼáaj cuenta minaʼan u naʼat yéetel wa maʼ tu kʼexik bix u tuukuleʼ jeʼel u xuʼulul u meyajtik Jéeobaeʼ. Tu tsʼáaj xan cuentaeʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ bey jajalkil tuʼux ku máanoʼobeʼ le oʼolal «¡jach kʼaas bix kun tsʼoʼokoltiʼob!». Ka máan kʼiineʼ le levitaoʼ xuʼul u tsʼíiboltik bix u bin tiʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ yéetel xuʼul u chiʼichnaktal. ¿Baʼax áante? Letiʼe u kʼaʼajsik bix u yilik Jéeoba le kʼasaʼan máakoʼoboʼ. Le levitaoʼ kaʼa kiʼimakchaj u yóol le ka tu kʼexaj bix u tuukuloʼ. Le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Desde tiaʼanech tin wéeteleʼ maʼ kʼaʼabéetten mix baʼal way luʼumeʼ».

16. ¿Baʼax k-kanik tiʼ le levita tu tsʼíibtaj le Salmo 73?

¹⁶ ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon? Maʼ unaj k-tsʼíiboltik bix u bin tiʼ le máaxoʼob maʼatech u meyajtikoʼob Diosoʼ. Le kéen k-il bix u kuxtaloʼobeʼ bey  mantatsʼ kiʼimak u yóoloʼobeʼ, pero maʼ beyiʼiʼ tumen tiʼ letiʼobeʼ maʼ tun yantal le kuxtal minaʼan u xuuloʼ (Ecl. 8:12, 13). Wa k-tsʼíiboltik bix u kuxtaloʼobeʼ jeʼel u lúubul k-óoleʼ yéetel jeʼel tak u xuʼulul k-meyajtik Jéeobaeʼ. Wa ku lúubul k-óol jeʼex le levitaoʼ unaj k-beetik le baʼax tu beetaʼ: unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik Jéeoba yéetel unaj k-maas bisikba yéetel le sukuʼunoʼoboʼ. Wa k-yaabiltik Jéeoba maas ke tiʼ uláakʼ baʼaloʼobeʼ mantatsʼ kun kiʼimaktal k-óol yéetel yaan u yantaltoʼon «le kuxtal jach tu jaajil kuxtaloʼ» (1 Tim. 6:19).

17. ¿Baʼaxoʼob beet u lúubul u yóol Pedro?

¹⁷ Apóstol Pedroeʼ juntúul máak jach péekaʼan yéetel meeyjil, chéen baʼaleʼ yaan horaeʼ maʼ tu tuklik baʼax ku yaʼalik. Yaan kʼiineʼ kéen tsʼoʼokok u yaʼalik junpʼéel baʼaleʼ ku arrepentir. Juntéeneʼ Jesúseʼ táan kaʼach u tsikbaltik tiʼ u apóstoloʼob de ke yaan u muʼyaj yéetel yaan u kíimil, Pedroeʼ maʼ tu tukliʼ ka tu kʼeyaj Jesús: «Le baʼax ka waʼalikoʼ junpuliʼ maʼ kun úuchultech» (Mat. 16:21-23). Teʼ súutukoʼ tsolnuʼuktaʼab tumen Jesús. Le áakʼab xan ka bin machbil Jesús utiaʼal u kíimsaʼaloʼ Pedroeʼ tu kúulchʼaktaj u xikin u esclavo le maas nojoch sacerdoteoʼ (Juan 18:10, 11). Jesúseʼ anchaj u kaʼa tsolnuʼuktik. Uláakʼ juntéeneʼ Pedroeʼ tu yaʼaleʼ kex u maasil apóstoloʼob ka u pʼatoʼob Jesúseʼ letiʼeʼ mix bikʼin ken u beete (Mat. 26:33). Tu tukleʼ maʼ saajkiʼ pero le ka kʼuch u yorail u yeʼesik wa jaaj le baʼax tu yaʼaloʼ sajakchaji, óoxtéen tu yaʼalaj maʼ u kʼaj óol Jesúsiʼ. Ka tu tsʼáaj cuenta baʼax tu beeteʼ lúub u yóoleʼ «ka joʼopʼ u sen okʼol tumen jach yaachajaʼan u yóol» (Mat. 26:69-75). Seguro káaj u tuklik wa yaan u perdonartaʼal tumen Jesús yoʼolal le baʼax tu beetoʼ.

18. ¿Bix áantaʼabik Pedro tumen Jesús le ka lúub u yóoloʼ?

¹⁸ Kex Pedro lúub u yóoleʼ maʼ xuʼul u meyajtik Jéeobaiʼ. Tu maas tsʼáaj u yóol u meyajt Jéeoba yéetel u maasil apóstoloʼoboʼ (Juan 21:1-3; Hech. 1:15, 16). ¿Baʼax áante? Tu kʼaʼajsaj  baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen Jesús. Jesúseʼ tu yaʼalaj tiʼ Pedro de ke tsʼoʼok u sen kʼáat óoltik tiʼ u Taata ka áantaʼak utiaʼal maʼ u saʼatal u fe. Pedroeʼ tu kʼaʼajsaj xan le baʼax aʼalaʼabtiʼaʼ: «Kéen suunakecheʼ líiʼs u yóol a sukuʼunoʼob». Jéeobaeʼ tu núukaj le oración tu beetaj Jesús tu yoʼolal Pedrooʼ. Ka máan kʼiineʼ Jesúseʼ tu chíikbesuba tiʼ Pedro utiaʼal u líiʼsik u yóol (Luc. 22:32; 24:33, 34; 1 Cor. 15:5). Uláakʼ juntéeneʼ le apóstoloʼoboʼ máan áakʼab táan u chukikoʼob kay, chéen baʼaleʼ maʼ tu chukoʼob mix baʼaliʼ ka túun tu chíikbesuba Jesús tiʼ letiʼob. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ Jesúseʼ tu tsʼáaj oportunidad tiʼ Pedro utiaʼal u yaʼaliktiʼ de ke u yaabiltmaj. Jesús xaneʼ tu yeʼesaj de ke tsʼoʼok u perdonartik u amigo le ka tu tsʼáaj maas meyaj u beete (Juan 21:15-17).

19. 1) Jeʼex u yaʼalik Salmo 103:13, 14, ¿bix u yilik Jéeoba le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak k-beetkoʼ? 2) ¿Baʼax k-kanik tiʼ bix u yilik Jéeoba le kʼebanoʼoboʼ?

¹⁹ ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon? Jesúseʼ tu yeʼesaj ku chʼaʼik óotsilil jeʼex u Taata yoʼolal bix úuchik u tratartik Pedrooʼ. Le oʼolaleʼ kéen k-beet baʼax maʼ maʼalobeʼ maʼ unaj k-tuklik wa maʼ ten u perdonartoʼon Jéeobaiʼ. Maʼ u tuʼubultoʼoneʼ letiʼe baʼax u kʼáat Satanás ka k-tukloʼ. Maas maʼalob ka k-tukult u yaabiltmoʼob Jéeoba yéetel u yojel kʼeban máakoʼon, le oʼolal jeʼel u perdonarkoʼoneʼ. Le kéen beetaʼaktoʼon wa baʼax ku beetik u yaatal k-óoleʼ unaj k-perdonar jeʼex u perdonarkoʼon Jéeobaeʼ (xok Salmo 103:13, 14).

20. ¿Baʼax ken k-il tuláakʼ xookoʼ?

²⁰ Le baʼax úuch tiʼ José, Noemí, Rut, le levita yéetel Pedrooʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ Jéeobaeʼ jach tu jaajil «naatsʼ yanil tiʼ le máaxoʼob ku muʼyajoʼoboʼ» yéetel «ku yáantik le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ» (Sal. 34:18, nota). Yaan horaeʼ letiʼeʼ maʼ tu luʼsik le baʼax beetik u lúubul k-óol wa le problema táan k-máansikoʼ. Pero le kéen chúukpajak k-óol yéetel u yáantajeʼ k-fejeʼ ku maas muʼukʼaʼantal (1 Ped. 1:6, 7). Teʼ xook ku segueroʼ yaan k-ilik uláakʼ bix u yáantik Jéeoba le máaxoʼob ku lúubul u yóoloʼoboʼ. Yaan horaeʼ le baʼax beetik u lúubul u yóoloʼoboʼ letiʼe baʼax maʼ maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ wa le baʼaloʼob yajtak ku yúuchultiʼoboʼ.