Okạr oghaạph, ipẹ kụ i/dị ekpịgh phọ epẹ phọ rekaạph ghan. Kparipẹ ghụn, remạ ghan oye dị rameel ghan loor iiḅaghamhị obobọ aḍikparamhinheẹn adọl dị i/gbạ ghan mem omheelhom kụ aḅilhẹ ni aḅetenhu.

Ooḅeghiọn siikpịgh phọ eeghironhom bọ ekpịgh phọ epẹ phọ: “Ka/kịgh okarạph oye phọ ragbiighi ghan bọ omhi aruphua oye elhiom eḍighinhom iyaạr phọ; ka/gborion esi ophooghian phọ odị. Oye elhiom eḍighinhom iyaạr eeni kameel li oḍual amem, kụ odị kaḅilhẹ ni aḅetenhu, kuolọ igbogh iiḅaghamhị keguulhemhi ni oḍighinhom ikarạph phọ. Ka/moọgh ibo mem lọ epomhoghiạn anạ amheel, kụ oḅaạl olhoghi ku/tọl mem lọ odị akpetaan.”—Prov. 24:15-17.

Abuniin awe rootughiạn ghan mọ ekpịgh phọ 16 egbolhomaam oye dị raḍighi ghan ikarạph kụ akiton aḅilhẹ amhoọgh igey asiya r’aZihova. Esi omaạm, iyạl awe aBritish dị oḍighi buḍiemhiom otu iiḅereghị uḅẹm mọ, “abugbaạm ikpo onhụ phọ Enhaạn, buọ iḍiodi r’abuọ aḍio arodon mosighẹ ni oḍighinhom” eten phọ epẹ phọ. Iyạl phọ awe phọ uḅilhẹ oḅẹm mọ, eten phọ ephẹn phọ bidị oḍighinhom bọ ekpịgh phọ ephẹn phọ remạ ghan kemiteom mọ “ogey oye katue ni ameel aḍigh esi . . . oḍighi igbogh ikarạph, kụ akiọm ghisigh apomhoghiạn Enhaạn loor esi dị m’Enhaạn kasạr ri abilhenhaạn nyodị.” Odọ aḍiitughiạn dị erọl idiphọ ketue ni eḅeraạn oye dị ra/wạ oḍuạ esi oḍighi yogh ghan ikarạph. Odị kaatughiạn ghan mọ ghalhamọ odị aḅilhẹ ni aḍighi ikarạph phọ, m’Enhaạn kasạr ri abilhenhaạn nyodị torobọ amem.

Ipẹ kụ i/dị ekpịgh phọ 16 rekaạph bọ.

Ekpo onhụ aHibru phọ ogbạ bọ mọ “omheel” ‘r’omhelheghu’ siphẹ asiikpịgh phọ 16 r’17 kotue ni oḍighinhom ibadị areten. Ketue ni emạ oopho emheel—esi omaạm, mem dị enhạm dị retelhe eten kụ emheel, oye dị aḅuạ anyụ otu amheel, obobọ mem dị ekpo emheel ude. (Deut. 22:4, 8; Amos 9:9) Ekpo onhụ phọ kotue kẹn ni oḍighinhom enhọn eten dị omaạm, esi omaạm: “AZihova raaḅakị ghan ni igbaranuọm aruwol oye mem dị Odị amhoọgh ḍiḅeraạn aghị esi eten phọ odị. Ghalhamọ eeni odị amheel li, odị ka/tọl pạ ude phọ, idị eḍighi bọ aZihova kakpạph ni ḍighaạgh odị, aḅeton nyodị ameremhị.”—Ps. 37:23, 24; Prov. 11:5; 13:17; 17:20.

Toroboiperolbọ, aProfessor Edward H. Plumptre aghaạph ni iyaạr dị eḍighan elhegh, odị aḅẹm mọ: “Ekpo onhụ aHibru phọ [“omheel”] i/ḍighi ekpo onhụ dị rosighẹ ghan komaạm omheel esi oḍighi ikarạph.” Oḅarạm isiẹn phọ, onhọn odị ratuughạ ghan ilọ aBaibul phọ agbạ ekpịgh phọ 16 mọ: “Okpuuroghọm awe phọ Enhaạn re/moọgh ghan ekol, loor esi dị bidị rokpạr ghan ni k’opu—kuolọ abukarạph phọ ko/kpạr opu!”

Oomo phọ iphẹn phọ eḍeenhaan mọ aProverbs 24:16 re/kaạph ghan ilọ omheel esi ikarạph kuolọ rekaạph ghan mọ abugey awe kotue ni osomhan ḍikparamhinheẹn r’iiḅaghamhị. Siẹn okarạph aḅirinhi phọ ophọn, abugey awe otue ni omeel e”moon obobọ osomhan inhọn iiḅaghamhị. Abuọ itooghị phọ otue kẹn ni okpuuroghọm nyodị loor emhụ omheeraam mọ odị. Kuolọ odị atue ni aḍuom olhoghi Enhaạn obakị odị ḅilhẹ r’olhoghonhaạn odị ḍighaạgh okpạr opu. Ḅilhẹ kẹn, nạ atue ni agbiom olhoghi anạ idị Enhaạn alhoghonhaạn rebenhẹ odị ḍighaạgh igbaạny. Esi iduọn phọ, nạ atue ni akuphom owol mọ “aZihova rapẹl ghan ni bulọ odi esi iiḅaghamhị, odị rapoophe ghan bulọ omheel.”—Ps. 41:1-3; 145:14-19.

“Oye elhiom eḍighinhom iyaạr phọ” ra/moọgh ghan oḅaạl olhoghi mem dị abunhọn osomhan iiḅaghamhị. Kparipẹ ghụn, odị ramoọgh ghan iidereghị esi olhegheri mọ “kenighenhaạn ni buẹn rokiilhaan ghan bọ egey Enhaạn phọ, loor esi dị bidị rokiilhaan ghan nyodi.”—Eccl. 8:11-13; Job 31:3-6; Ps. 27:5, 6.