Relik chi yaal naq moko joʼkan ta. Li raqal aʼin yook bʼan chi aatinak chirix junaq li kristiʼaan li natʼaneʼk, malaj; li kokʼaj xsaʼ naxkʼul ebʼ li chʼaʼajkilal ut rahilal, abʼan moqon nawakliik, malaj; naru xqʼaxbʼal ruhebʼ.

Qilaq li naxye li raqal 15 toj 17: «At yibʼru aanaʼlebʼ, maakʼuubʼ rahilal re li tiik xchʼool, ut maajukʼ li xjunkabʼal nahilank wiʼ. Us ta wuqubʼ sut natʼaneʼk li tiik xchʼool, abʼan nawakliik wiʼ chik; aʼut li inkʼaʼ usebʼ xnaʼlebʼ, ra toxeʼosoʼq wiʼ. Matsahoʼk naq taatʼaneʼq li xikʼ naʼilok aawe, chi moko tatninqʼehiq xbʼaan li xrahilal» (Prov. 24:15-17).

Wankebʼ nekeʼxye naq li raqal 16 naʼaatinak chirix jun li kristiʼaan li natʼaneʼk saʼ li maak, abʼan naxyotʼ xchʼool ut nawank wiʼ chik saʼ amiiwil rikʼin li Yos. Wiibʼ aj tij li chalenaqebʼ saʼ li tenamit Inglaterra xeʼxtzʼiibʼa naq «junxil ak wanjenaqebʼ chaq aj kʼamolbʼe saʼ li paabʼal joʼ ajwiʼ saʼebʼ li qakutan li nekeʼxchap choʼq re li raqal aʼin». Ebʼ laj tij xeʼxye ajwiʼ naq «wi jun li chaabʼil winq natʼaneʼk saʼ [...] li nimla maak, abʼan maajunwa naxkanabʼ xraabʼal li Yos, ut nakuyeʼk xmaak xbʼaan naq jar wa natʼaneʼk saʼ li maak naxyotʼ xchʼool». Li xchʼolobʼankil li naʼlebʼ aʼin maare twulaq raj chiru junaq li poyanam saʼ xkʼabʼaʼ naq tixkʼoxla naq maakʼaʼ naxye jarubʼ sut ttʼaneʼq saʼ li maak, abʼan wi naxyotʼ xchʼool, tkuyeʼq xmaak xbʼaan li Yos.

Moko aʼin ta naraj xyeebʼal li raqal 16.

Li aatin «tʼaneʼk» saʼ li aatinobʼaal hebreo li kiʼoksimank saʼ li raqal 16 ut 17 naru natawmank jalan jalanq xyaalal. Maare yook chi aatinak chirix naq natʼaneʼk junaq li toor saʼ li bʼe, naq junaq li poyanam natʼaneʼk saʼ xbʼeen ochoch malaj naq junaq li pek natʼaneʼk saʼ chʼochʼ (Deut. 22:4, 8; Amós 9:9). Li aatin aʼin wank jalan chik xyaalal, qilaq jun eetalil: «Aʼ li Qaawaʼ nabʼeresink re li winq; nasahoʼk saʼ xchʼool rikʼin rilbʼal li xyuʼam. Us ta taatichkʼoq, abʼan inkʼaʼ taatʼaneʼq, xbʼaan naq chʼiloninbʼil xbʼaan li Qaawaʼ» (Sal. 37:23, 24; Prov. 11:5; 17:20).

Abʼanan, li Comentario bíblico Beacon naxye naq li aatin «tʼaneʼk» saʼ hebreo «moko naʼaatinak ta chirix xyuʼaminkil li tzʼaj aj naʼlebʼ». Joʼkan ajwiʼ, jun aj tzʼilol aatin naxye aʼin chirix li raqal 16: «Maakʼaʼ xyaalal xrahobʼtesinkil li xtenamit li Yos xbʼaan naq nekeʼkoleʼk, aʼut li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ inkʼaʼ».

Joʼkan bʼiʼ, Proverbios 24:16 moko yook ta chi aatinak chirix jun li kristiʼaan li «natʼaneʼk» saʼ li tzʼaj aj naʼlebʼ, yook bʼan chi aatinak chirix jun li kristiʼaan li naxnumsi ebʼ li chʼaʼajkilal malaj rahilal ut maare naxkʼul chi kokʼaj xsaʼ. Saʼ li maaʼus aj ruuchichʼochʼ aʼin maare junaq li kristiʼaan li tiik xchʼool tixkʼul ebʼ li chʼaʼajkilal malaj tchapeʼq xbʼaan junaq li yajel, malaj trahobʼtesiiq xbʼaanebʼ li nekeʼtaqlank saʼ li tenamit. Abʼan naru naxpaabʼ chi anchal xchʼool naq li Yos t-okenq chirix ut tixtenqʼa chi xkuybʼal ut chi xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal. Ma inkʼaʼ tabʼiʼ rajlal us nekeʼelk ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos? Kʼaʼut nakʼulmank aweʼ? Li Santil Hu naxye naq «li Qaawaʼ naxkuutu li tʼaneʼk re, ut naxwaklesi xchʼoolebʼ chixjunil li tawajenaqebʼ» (Sal. 41:2-4; 145:14-19).

Joʼkan naq «li tiik xchʼool» moko nasahoʼk ta saʼ xchʼool naq ebʼ li junchʼol nekeʼnumeʼk saʼ chʼaʼajkilal, nasahoʼk bʼan saʼ xchʼool chi xnawbʼal naq «ebʼ laj paabʼanel li nekeʼrahok re li Yos, us teʼelq» (Ecl. 8:11-13; Job 31:3-6; Sal. 27:5, 6).