Eyihi, eyi si y’enzumwa ey’omulhondo oyu. Aliwe, akakanaya okwa mundu oyukabera eriwa kutse eribana ebitsibu bingyi aliwe iniahangana omw’ibya iniamabighumira.

Thulebaye ebithimbire okwa mulhondo oyu: ‘Iwe mundu mubi siwulhambe obw’ikalho bw’omuthunganene, siwuheraye ah’erilhuhukira liwe. Kusangwa omundu oyuthunganene asyawa ngendo sirinda, inaswahangana, nikwa ababi bakaheribawa omo musingo. Siwutseme omwa mughulhu enzighu yawu yikawa.’​—Emi. 24:15-17.

Abandi bakalengekanaya bathi omulhondo 16 oyu akakanaya okwa mundu oyukabera eriwa omwa kibi aliwe iniayisubamo. Abakangirirya babiri ab’edini abe Bwengereza mubahandika bathi “abathuliri abakera n’abamunabwire babirikolesya omulhondo oyu” omwa nzira eyo. Mub’ongerako bathi amalengekania ng’ayo akamanyisaya athi “omundu mubuya anganawa omwa . . . malholho awakalha-kalire, aliwe iniabya iniananzire Nyamuhanga, kandi iniahangana obuli yisubamo.” Amalengekania ng’ayo iniakenditsemesya omundu oyuthanzire eriyikakirya okwa kibi. Inianganalengekania athi nomwangasubirira omwa kibi Nyamuhanga iniakendibya inianemumughanyira.

Aliwe eyo si y’enzumwa ey’omulhondo 16.

Ekinywe ky’Ekihebrania ekikahindulhawamo “asyawa” na “yikawa” omwa mulhondo owe 16 na 17 kyanganakolesibwa omwa nzira nyingyi. Kyanganamanyisya eriwa ahisi eryonyine-nyine​—ende eriwa omwa nzira, omundu erithogha okwa lhuthu lhw’enyumba, kutse embutho erithoghera okwa kithaka. (Ebi. 22:4, 8; Amo 9:9) Kandi ekinywe eki kyangana thasyakolesibwa omwa yindi nzira, ng’omwa nzira eno: “Omwami Mukulhu, akasondolha omundu omwa nzira eyo angayamo, kandi akatsemera emighendere yiwe. Nomwangathogha, syendisyasighalhaho, kusangwa Omwami Mukulhu akamuhamba omwa byalha biwe.”​—Esy. 37:23, 24; Emi. 11:5; 13:17; 17:20.

Aliwe, thalengekania okwa ekya Profesa Edward H. Plumptre abugha: “Ekinywe ky’Ekihebrania ekikahindulhawamo [“eriwa”] sikirikyathakolesibwa erimanyisya eriwa omwa kibi.” Owundi musomi akasoborera omulhondo 16 omwa nzira eno: “Erikolha abandu ba Nyamuhanga bo nabi ni nubira busa kundi ibo mughulhu wosi bakasingura​—aliwe ababi eyihi!”

Neryo kwesi, Emisyo 24:16 sihali manyisaya eribera eriwa omwa kibi, aliwe hakamanyisaya eribera eriwa kutse eribana ebitsibu. Omwa mughulhu mubi ono omuthunganene anganabana ebitsibu by’amaghalha kutse ebindi bitsibu. Egavumente yangana mwendererya busana n’erikirirya liwe. Aliwe anganayikethera ngoku Nyamuhanga akendimusighika n’erimuwathikya eribighumira n’eribisingura. Yibulhaye, ‘Mbwino sindinathayilhangirira ngoku mughulhu mungyi Nyamuhanga akawathikaya abaghombe biwe?’ Busana naki? Thunasi ngoku “Omwami Mukulhu akawathikaya abosi abali omwa bulighe, akasumba abosi ababirikehibwa.”​—Esy. 41:1-3; 145:14-19.

“Omundu muthunganene” syalitsema abandi bakabana ebitsibu. Aliwe akatsema eriminya ngoku “emyatsi yasyuwana okwa bakubaha Nyamuhanga abakamukenga.”​—Omu. 8:11-13; Yobu 31:3-6; Esy. 27:5, 6.