Muna vova e ludi, ke diau ko diyikwanga mu sono kiaki. E sono kiaki kiyikanga o muntu ona onuananga ye mambu mayingi mampasi kansi ozizidilanga mo.

Yambula twafimpa e tini kia 15 yakuna 17. Tutangidi vo: “Kukondelela lukufi ye nzo a nsongi ko nze kimpumbulu; kufwasi vundilu diandi ko. Kadi, o nsongi kana nkutu obwidi nkumbu nsambwadi, telama ketelama, kansi e yimpumbulu bebwa mvimba muna kuma kia mpasi. Avo mbeni aku obwidi, kuyangalala ko, avo otele sakuba, kumoni kiese ko muna ntima.”—Nga. 24:15-17.

Wantu ankaka beyindulanga vo e tini kia 16 kivovelanga muntu ona osumukini kansi ovilukidi o ntima yo vutukila e ngwizani ambote yo Nzambi. Kasikil’owu, mfumu zole za mabundu bena vo esi Grã-Bretanha basoneka vo, kiakala ateleki a tandu yavioka yovo ateleki a lumbu yeto, mu mpila yayi mpe besasilanga e tini kiaki kia 16. E mfumu zazi za mabundu bavova vo e nsasa yayi ilenda fila o wantu mu yindula vo “o muntu ambote olenda bwa . . . mu nkumbu miayingi muna sumu diampwena. Kansi, avo ovilukidi o ntima olenda telama, kwamanana zola Nzambi yo vua e dienga diandi.” E ngindu zazi zilenda yangidika o muntu ona ozolele kwamanana muna sumu. O muntu ndioyo olenda yindula vo kana nkutu osumukini nkumbu miayingi, o Nzambi okwamanana kunloloka.

Kansi, eyayi ke yau ko i nsas’a tini kia 16.

O mvovo wa Kiyibere wasekolwa muna tini kia 16 ye 17 vo “obwidi” ulenda sadilwa mu mpila zayingi. Kasikil’owu, ulenda sadilwa mu yika bulu kibwidi muna nzila, muntu obwidi tuka kuna nludi yovo ngenza isotokele (yovo ibwidi) vana ntoto. (Nsi. 22:4, 8; Am. 9:9) O mvovo wau wa Kiyibere ulenda kala ye nsasa yankaka, nze mu tini eki: “Yave odiatisanga ntambi za muntu avo oyangalele nzil’andi. Kana una vo otele sakuba, ke bwa ko, kadi Yave okunsimba muna koko.”—Nku. 37:23, 24; Nga. 11:5; 13:17; 17:20.

Kansi, tala dina o Nlongi Edward Hayes Plumptre kavova: “O mvovo wa Kiyibere wasekolwa vo “bwa,” ke usadilwanga ko mu yika o muntu obwidi mu sumu.” Nkwa ngangu wankaka wasasila e tini kia 16 muna lukufi vo: “Ke dina kwandi mfunu ko mu bangika o nkangu a Nzambi, kadi oyau zizidila bezizidilanga. Kansi yimpumbulu, ke bezizidilanga ko.”

Kieleka, e sono kia Ngana 24:16 ke kiyikanga muntu “obwidi” mu sumu ko. Kansi mu sono kiaki, o mvovo wau usadilwanga mu yika muntu obwilwanga e mpasi, kana nkutu vo mu nkumbu miayingi. Mu nza yayi yambi, o muntu una vo nsongi olenda nuana ye mpasi za mayela yovo mambu mankaka. O nsongi olenda mpe bangikwa kwa luyalu. Kansi, olenda kala ye ziku vo Nzambi okunsadisa kimana kazizidila e mpasi zandi yo sunda zo. Muna kuma kiaki, yindula e nkumbu miayingi wamona una e mambu matomena mu kuma kia selo ya Nzambi. Ekuma e diambu diadi divangamenanga? E kuma kadi tuna ye ziku vo “Yave osadisanga awonso bebwanga yo telamesa awonso bavumbama.”—Nku. 41:1-3; 145:14-19.

“O nsongi” ke yangalalanga ko vava akaka bekalanga mu mpasi. Kansi, ofiaulwiswanga mu zaya vo “e mbaninu ya awana bevuminanga Nzambi aludi yambote kaka ikala, kadi Nzambi bevuminanga.”—Kim. 8:11-13; Yobi 31:3-6; Nku. 27:5, 6.