Naho ty maregne, le tsy izay ty tea o andine’e iohoe ho rehafegne. Fa inogne? Mirehake ndaty raike miatreke olagne ndra raha sarotse isan-karaza’e io faie vita’e ty miaretse izay.

Hoe ty Ohabolana 24:15-17: “Ko manahake ty raty fagnahy mietake mba hanafike ty tragno ty maregne, le ko ravagne ty toeragne misy aze. Va’e ho tonta impito ty ndaty maren-tane, faie le mbe hahafoha avao, fa ty raty fagnahy lelia’e hihomake amy ty loza mahazo aze. Ao rehe tsy ho fale naho tonta ty fahavalo’o, le ko mitsinjake naho misy raha mamingagne aze.”

Misy ndaty mieretseretse tie azo ampiharegne amy ty ndaty raike manao fahotagne faie mibebake o andine’e faha-16 iohoe. Nisy mpitarike fivavahagne roe boake a Angletera agne nanoratse tie: ‘Izay ty fomba agnazava ty ndaty mpitoriteny taloha naho amy izao o andine’e iohoe.’ Nirehake ka iareo tie: ‘Naho izay ty tea o andine’e iohoe ho rehafegne, le midika zay fa ndra tie lava manota avao aza ty ndaty raike maren-tane, le ho tean’Andrianagnahare avao reke sady ho ankasitraha’e avao satria mibebake.’ Tena tea o ndaty tsy vognogne hisintake amy ty raha raty atao’eo ze fagnazavagne zay. Va’e hieretseretse aza reke tie: ‘Ndra tie manota mateteke aza raho, le hamela ty heloko avao ty Andrianagnahare.’

Faie tsy izay ty tea o andine’e faha-16 iohoe ho rehafegne.

Maro ty fomba azo ampiasagne ty rehake Hebreo nadika tihoe “tonta” amy ty andine’e faha-16 naho 17 eo. Ohatse, biby raike tonta agn’arabey ey, ndra ndaty raike tonta boake ambone tragno ey, ndra vato kidikidy mipoke an-tane eo. (Deot. 22:4, 8; Amosa 9:9) Va’e hanagne heve’e agn’ohatse ka o rehake iohoe. Izao ohatse ty rehafe ty Salamo 37:23, 24: “Mitari-dalagne ty ndaty raike ty Jehovah naho mahafinaritse Aze ty lala’e. Ndra tie misy raha mamingagne aze aza reke, le tsy ho tonta, satria i Jehovah ty mitantagne aze.”​—Ohab. 11:5.

Izao ka ty nirehafe ty Profesora atao tihoe Edward H. Plumptre: “Tsy ampiasaegne mba hirehafagne ndaty manao fahotagne ty rehake Hebreo nadika tihoe [“tonta”].” Izao areke ty nagnazavà ty manam-pahaizagne raike o andine’e faha-16 iohoe: “Ho montso antoke avao ze raha atao mba hampijaleagne o vahoan’Andrianagnahareo, satria lava vita iareo avao ty miaretse izay fa ty ndaty raty fagnahy tsy hoe izay.”

Trea amy ireo fa tsy mirehake miomba ty ndaty raike manao fahotagne ty Ohabolana 24:16, fa mirehake ndaty raike miatreke raha sarotse ndra olagne isan-karaza’e. Va’e hiherenkeregne aza i olagne mahazo aze rey. Va’e harare ndra hiatreke olagne hafa ohatse ty ndaty maren-tane amy ty tontolo raty toy eto amy hinane izao. Ndra va’e henjehe ty fanjakagne reke noho ty raha inoa’e. Faie matoky reke fa hanohagne naho hagnampe aze hahavita hiaretse ze raha rezay ty Andrianagnahare. Saintsaigno areke zao: ‘Impire zay raho ro nahatrea tie lava ampean’Andrianagnahare avao o vahoa’eo naho fa miatreke raha sarotse?’ Matoky areke tika fa “manohagne ze tonta ty Jehovah”, sady mampionogne naho mampahery ze kivy.​—Sal. 41:1-3; 145:14-19.

Rehafe ty andine’e faha-17 fa tsy fale ty “ndaty maren-tane” naho fa mahatrea tie miatreke raha sarotse ty ndaty hafa. Faie misy raha mampahery aze. Inogne zay? Ty mahafantatse tie ‘ho soa ty fiaigna ze matahotse an’Andrianagnahare naho fa afara agne, satria natahotse aze.’​—Mpito. 8:11-13; Joba 31:3-6; Sal. 27:5, 6.