1. Ika kụ idị oḅonyonhu ozuan katue utir iyira?

TOROBỌ aḍio yira rosoman ghan ni iiḅaghamhị dị yira rokparaghạ ghan ni oḍighi ipẹ yira kotue bọ okparaghạm. Kuolọ rekpạr ghan ni odaluạn iiḅaghamhị ayira mem dị yira oḅonyonhu ozuan? Esi iduọn phọ ewạ mọ osighẹ oḅonyonhu ozuan phọ ayira idiphọ oḅạ dị aru omhi akpọ olhoghi, akpọ oḅio, ḅilhẹ r’ibo phọ ayira. Proverbs 24:10 r’igẹ phọ edi bọ ude phọ eḅẹm mọ: “Eḍighi maạr dị nạ aḅonyonhu azuan mem iiḅaghamhị, pọ inyaạm mọ anạ kegbem ni.” Ii, oḅonyonhu ozuan katue ni akpạ inyaạm mọ ayira ewạ bọ osighẹ okaran iiḅaghamhị aghuḍum mọ.

2. Eeghe kụ ketue ekọm idị yira kologhoma oḅonyonhu ozuan, kụ yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

² Ibadị araraạr kụ rekọm ghan ni oḅonyonhu ozuan kingọ iyira—iniin edi olhoghi, iniin romiịn ghan anyụ. Araraạr phọ rekọm ghan bọ oḅonyonhu ozuan phọ etue ni eḅaramaạm e/munughan, sidugh, ḅilhẹ r’e/moon. Eeni etue kẹn ni eḍighi eepoogh dị yira rowạ omhoọgh isiẹn arukumuan phọ aZihova kụ ke/rue edugh, obobọ ogbeelhom adom iiḅi iinhaghạn phọ ekool dị eghịgh mudị ro/megheron agey. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ yira kooḅeghiọn iniin araraạr dị yira koḍighi orue okaran oḅonyonhu ozuan.

3. Eeghe kụ ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh omhoọgh egey ephoghom asipiomạn phọ ayira?

³ Redugh ghan ni omhoọgh ephoghom dị ii/leeny ilọ e/munughan phọ ayira ḅilhẹ r’ariisi dị yira osughanham. Iphẹn phọ etue ni ekọm idị yira kootughiạn ghan mọ loor esi asipiomạn phọ ayira, mọ aZihova ka/tue ni bịn ulhọgh aani iyira siphẹ omhoom aḅirinhi phọ odị. Odọ aḍiitughiạn phọ aḍiẹn phọ eḍighi ni ooto r’osooromhinheen. Yira komiịn ghan ika e/munughan phọ ayira? ABaibul phọ aḍeenhaan mọ etigheri Zizọs Kraist, mọ “oomo awe moḍighi ikarạph.” (Rom. 3:23) Kuolọ aZihova o/ḍighi oye dị ragbon ghan sipiomạn ayira bịn obobọ rawạ mọ yira oḍighi ghan raraạr eten dị emhunhughan.  Kparipẹ ghụn, odị aḍighi Odẹ ephomhoghiạn dị rawạ ghan olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh. Amoọgh kẹn ni okparạm. Odị amiịn ni inyaạm mọ yira rolọgh ghan bọ okpạr opu asidugh phọ ayira ḅilhẹ r’olhoghoma phọ yira rologhoma ghan bọ mọ yira u/kpeanhaạn, kụ aakolhobian ni olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh.—Rom. 7:18, 19.

4-5. Odaphạn 1 Jọn 3:19, 20, uḍighi ika kụ iyạl phọ abumaranhi phọ u/meel bọ uḍighanhaan oḅonyonhu ozuan?

⁴ Ooḅeghiọn eḍeenhaan aDeborah r’aMaria. * Mem dị aDeborah aḍighi oḅumoọny, eghunotu abidị uzoọm ghan nyodị eten dị umugholoor asiph ghan nyodị. U/gbor ghan usẹph nyodị. Esi iduọn phọ, odị aphoghom ghan loor odị eten dị i/nighẹ. Ghalhamọ r’amem dị opiomạn phọ odị aghom ni, odị aatughiạn ghan ni mọ odị o/mhoọgh maạr oḍighinhom. AMaria amhoọgh aani iniin phọ iiḅaghamhị phọ. Asiya odị uufolhomhi ghan nyodị. Esi iduọn phọ, odị alhoghoma ghan mọ onọ o/mhoọgh maạr oḍighinhom. Ghalhamọ r’amem mọ odị aḍigh bọ siẹn igey phọ, bịn odị alhoghoma ghan ni mọ onọ o/kpeanhaạn dị komạgh ghan ogbaghạm ḍien phọ Enhaạn!

⁵ Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, iyạl phọ abumarani phọ abuẹn phọ okiọm ni ghisigh rokumu aZihova. Eeghe kụ iḍighi? Eniin iyaạr pọ, bidị ulher dool phọ abidị ongọ aZihova dị eego esi ogbor ghan ooḅereghị. (Ps. 55:22) Bidị ukạr okuphom owol mọ Odẹ ephomhoghiạn phọ ayira opọ k’akẹ phọ ramiịn ni ipẹ rimitenhaan bọ iyira ḅilhẹ r’eten phọ epẹ yira romiịn ghan bọ loor phọ ayira. Odẹ ephomhoghiạn phọ ayira ramiịn ghan kẹn ni igey phọ ipẹ edi bọ rokpom mọ ayira—ḅilhẹ r’imạ araagharạ dị yira omhoọgh dị eeni yira r’aloor u/legheri mọ yira omoọgh ni.—Bạl 1 Jọn 3:19, 20.

6. Eeghe iyaạr kụ edị oye dị aḅula aḍighi ikarạph dị odị mawilhẹ ni kaḍighi?

⁶ Oye dị makparaghạ akpạr apu ekarạph eegharạ dị odị amhoọgh ghan siphẹ aloor phọ odị kụ eeni aḅilhẹ aḅula aḍighi eniin phọ iyaạr phọ, atue ni aḅonyonhu azuan. Okạr oghaạph, eḍighi ni eseeriom olhoghoma apum mem dị yira opiomạn. (2 Kọr. 7:10) Toroboiperolbọ, ku/ḍighi upeelhe esi ophogh asiloor ayira kụ ootughiạn ghan mọ: ‘Mị u/moọgh maạr oḍighinhom. AZihova ka/tue asạr uwilhenhaạn imhị.’ Odọ aḍiitughiạn phọ aḍiphẹ phọ i/tu inẹ, kụ ketue ni eḍighi idị yira kobilhẹ okumu aZihova. Tuutughiạn ipẹ yira aạl bọ siphẹ Proverbs 24:10—inyaạm mọ ayira kegbem ni mem dị yira oḅonyonhu ozuan. Kparipẹ ghụn, “leelemhi raraạr” r’aZihova esi omhạgh ghan odị esi iiḅereghị kụ olhọm ghan osạr owilhenhaạn. (Isa. 1:18) Mem dị odị amhiịn mọ nạ akạr ri akiton, odị kasạr ri awilhenhaạn nyinhạ. Opumom ipạ, kiạ ateẹny ikumor awe phọ. R’okparạm bidị kolhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh okparamhị asiya phọ anạ r’aZihova.—Jems. 5:14, 15.

7. Uḍighi ika kụ i/wạ bọ dị yira koḅonyonhu ozuan eḍighi maạr dị ikparanhaạn iyira oḍighi ipẹ enhighẹ bọ?

⁷ Oniin okumor oye epẹ France dị oghol mọ Jean-Luc aḅenhị buẹn rokparaghạ ghan bọ okpạr  opu aḍidugh phọ abidị mọ: “Esi aZihova, oye elhiom eḍighinhom iyaạr ko/ye dị ikarạph ra/ḍighi ghan, kuolọ opọ aḍighi raloghoma ghan bọ saị kụ akparaghạ okiton.” (Rom. 7:21-25) Esi iduọn phọ, ka/miịn mọ nạ o/mhoọgh maạr oḍighinhom loor esi aḍidugh anạ. Legheri mọ loor esi iduọn yira ropiomạn ghan bọ, yira omoghi ni onmạ ighirigiir phọ Enhaạn u/kpeanhaạn bọ, opọ odị rangọ ghan bọ dị eego esi etagharạn phọ.—Efẹ. 1:7; 1 Jọn 4:10.

8. Mem dị yira olhoghoma oḅonyonhu ozuan, anhiạn kụ katue ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh?

⁸ Abumor r’abumarani ayira siẹn ookpomhoghan phọ kotue ni ukparamhị iyira! Bidị kotue ni ungọ iyira rurụ abidị oḅilhẹ oḅạ ikpo-onhụ okparamhị. (Prov. 12:25; 1 Tẹs. 5:14) Oniin onyọ umarani dị rakparaghạm aani oḅonyonhu ozuan ephẹn Nigeria dị oghol mọ Joy aḅẹm mọ: “Mị mukparạm bọ ika eḍighi maạr dị abumor phọ u/lo? Okparamhị phọ abumor r’abumaranhi phọ ungọ bọ imhị eḍeenhaan mọ aZihova rapagharanhaạn ghan ni iiḅereghị phọ amhị. Mị matuughạ ḍighaạgh abidị ilọ okparamhị aani abunhọn dị oḅonyonhu ozuan.” Toroboiperolbọ, yira olhegheri mọ k/oomo amem kụ edị abumor phọ kolegheri ghan mem dị yira owạ dị kukparamhị iyira. Kụ iḍighi kụ, eeni kewạ ni dị yira kụ kokị olọm olhoghonhaạn aḍighaạgh onyọ umor obobọ umaranhi dị masi ni amhanhanhaạm.

9. Ika kụ idị Psalm 41:3 ḅilhẹ 94:19 ikparamhị iyira?

⁹ Lọm aZihova olhoghonhaạn aḍighaạgh. Ketue ni ikparanhaạn iyira ootughiạn eten dị emhoon mem dị yira u/moon, ekạr nuụn ekpaariọm mem dị e/moon phọ mebia. Ghalhamọ r’iduọn aZihova iyira ruu/konhom ghan bọ eten iiḍaạny rodon, odị ruudereghị ghan ni iyira kaḅilhẹ angọ inyaạm okparaghạm. (Bạl Psalm 41:3; 94:19.) Esi omaạm, mem dị yira owạ oye dị kakị ughoonhaan iyira iyaạr obobọ uḍighinhaan iyira iyaạr olhoghi otu ayira, odị atue ni aḍighi idị abumor phọ ayira kotu oḍighi ipẹ phọ. Odị atue ni anyu bumor phọ oru ooḅereghị r’ayira. Obobọ atue ni aḍighi idị yira kootughiạn riisi aBaibul dị kiidereghị iyira, eeni idị egbolhomaam ookiạ oḍuom olhoghi phọ ayira orọl r’ogey omhoon aloor siphẹ omhoom aḅirinhi phọ ratu bọ.—Rom. 15:4.

10. Uḍighi ika kụ Isang o/ghiọm bọ ghisigh oḅonyonhu ozuan mem mọ amhoọgh bọ iiḅaghamhị?

¹⁰ Onyọ umor dị oghol mọ Isang, dị odi ghan ephẹn Nigeria, aḍigh ni moto dị amhoọgh iiḅaghamhị eten bịn eḍighi idị odị u/tue mun utelhe. Odị aḅẹm mọ, “Mị udugh ni kụ aḅilhẹ aḅonyonhu azuan” mem mọ oyil arookonhom mọ aḅẹm bọ mọ mị ka/tue mun atelhe. Kuolọ Isang aḅonyonhu ni azuan ḍughụm? Eeye! Eeghe kụ ilhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh? Odị aḅẹm mọ, “anhịr phọ amhị r’amhị u/soph ghan mem ooḅereghị aZihova kụ oḅilhẹ otuughạ Ekpo Onhụ phọ odị.” Isang aḅẹm kẹn mọ “yoor uḅilhẹ ni osopha osereghiạn imạ araraạr phọ yira omhoọgh bọ, idiphọ oḍuom olhoghi phọ yira omhoọgh bọ orọl isiphẹ omhoom aḅirinhi phọ Enhaạn.”

11. Ika kụ idị aCindy amhoọgh ibo mem dị odị u/moon?

¹¹ Onyọ umarani dị oghol mọ Cindy, dị odi ghan epẹ Mexico, aghị ni otu arookonhom ophogh aloor odị, kụ oyil phọ aḅenhị nyodị mọ odị amoọgh ezẹgh dị ketue ni ekiigh nyodị. Odị aḍighi eeghe iyaạr orue okparạm? Mem mọ momhiigh bọ rongooghị nyodị sirooghọ phọ, odị asopha mọ torobọ aḍio mọ onọ kangọ ghan ogbaanhaạn. Odị aḅẹm mọ: “oḍighi ghan iduọn phọ, ilhoghonhaạn imhị ḍighaạgh ogbon abunhọn kparipẹ rogbon eephinha esi phọ aạy bọ imhị obobọ e/moon phọ amhị. Ika kụ idị odị arue ghan bọ angọ ogbaanhaạn? Odị aḅẹm mọ, mem dị oyil arookonhom mọ obobọ onyọ anọs phọ r’amhị rokaaphạn, kụ mị apuru ilọ arughunotu phọ abidị. Kụ mị aḅilhẹ apuru mọ, eeghe kụ iḍighi kụ nyinha esaḅạr bọ oḍighi phọ ophọn phọ akpạr bọ iduọn. Mị mopuru iduọn phọ bịn midughanhaan imhị osaḅạr iyaạr dị mị kakaạph kụ etir rokpom abidị. Ibadị abuọ arookonhom mọ uḅenhị ghan imhị mọ rekpạr ghan ni omhiịn oye dị u/moon dị kapuru  bidị mọ, ‘Rekị aani ika?’ Kụ ibadị abidị usẹph ghan ni imhị. Abuniin abidị uḅenhị ni imhị esi dị bidị orugh. Esi iduọn phọ, siẹn amem mọ amuẹn phọ mị asoman bọ iiḅaghamhị, aZihova akạr kụ ungọ imhị ibo eten dị mị u/seere olhoghi!”—Prov. 15:15.

12-13. Ika kụ idị abuẹn u/moon bọ obobọ modugh bọ morue ongọ ogbaanhaạn, kụ eeghe kụ meḍuạ emite?

¹² Awe dị u/moon obobọ modugh otue ni ologhoma oḅonyonhu ozuan loor esi iduọn bidị ko/tue mun bọ oḍighi ipẹ bidị oḍighi ghan bọ epẹ erugh phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, abuniin otue ni rongọ ghan ogbaanhaạn. Esi omaạm epẹ United States, oniin onyọ umarani amesịn kụ alhoghonhaạn ghan ḍighaạgh ophooghu esi 37 asiạ! Odị amhoọgh kansạ, aạy nyodị, ḅilhẹ r’ezẹgh dị erọl siphẹ aḍizu phọ odị. Kuolọ ghalhamọ r’iduọn phọ ni, igbagarạ asidọl phọ iphẹn phọ bịn i/kikima nyodị ongọ ogbaanhaạn. Odị angọ ghan ni ogbaanhaạn sinọs phọ r’abunhọn abuọ arookonhom mọ dị oru ghan ophogh odị. Eeghe kụ iduạ emite? Odị alhoghonhaạn ḍighaạgh 17 awe olhegheri igey phọ! *

¹³ ARichard, oniin okumor oye ookpomhoghan epẹ France, amoọgh ni imạ oroma ongọ abuẹn e/moon i/meera bọ mọ omite erugh obobọ otu arookonhom. “Mị kaḅẹm mọ bidị obạm ghan rinyạ phọ ayira esi dị abunhọn awe komiịn. Mem dị awe omhiịn bịn kenyu ni bidị opuru asipuru. Kụ iphẹn phọ ketue ni eloghonhaạn ḍighaạgh bumor r’abumarani phọ abuẹn phọ ko/tue mun bọ omite epẹ erugh phọ ongọ ogbaanhaạn.” Abuẹn moḍigh obọ otu kotue ni opinom aani bin oghaạph aani iiḅi iinhaghạn phọ dị eego esi ogẹ arinyạ r’oḍighinhom afon.

14. Eeghe Emạ eḍeenhaan dị egbatanhaạn kụ edị Uw-emhạ phọ Devid aphighi?

¹⁴ Loor esi aḍikpọ, e/moon, obobọ inhọn araraạr, eeni yira ko/tue mun osianhaan omhoọgh iniin aroopoogh siphẹ ookpomhoghan phọ obobọ epẹ eghir phọ. Mem dị eḍighi iduọn phọ, yira kotue ni otuughaạny eḍeenhaan Uw-emhạ phọ Devid. Mem mọ oḅenhị bọ nyodị mọ odị kụ ka/lọgh otu iiḅereghị phọ Enhaạn—eepoogh dị odị akạr awạ ghan omhoọgh—odị abakị ni opọ Enhaạn asaḅạr bọ olhọgh otu iiḅereghị phọ. ADevid aghị ni ghisigh asogh r’ophooph olhoghi angọ ilọ oḍighi olhọgh otu phọ. P’eeghe emạ eḍeenhaan dị ekpẹ odaphạn aani!—2 Sam. 7:12, 13; 1 Chron. 29:1, 3-5.

15. Ika kụ idị aHugues akpạr apu oḅonyonhu ozuan?

¹⁵ Loor esi e’ ’moon, aHugues, oniin onyọ umor epẹ France, awilhẹ ni okumuan idiphọ oniin okumor oye ookpomhoghan. Odị o/rue ghan oḍighi r’iyaar siphẹ olhoghotu phọ kẹn. Odị agẹ mọ: “Eḅẹl amem mọ, mị uḅonyonhu ni azuan esi ootughiạn ghan mọ mị u/moọgh iyaạr oḍighinhom. Kuolọ esighẹ rekị bịn, mị arue amhiịn mọ i/nighẹ dị mị kakiigha loor amhị esi araraạr phọ ipẹ mị ka/tue mun bọ aḍighị, mị umhooghọm ni ibo esi  ogbon ghan ipẹ mị katue bọ aḍighi angọ aZihova. Mị masopha mọ mị ka/meera iyaạr isophoghom imhị. Idiphọ aGideon r’iraạr arukuron awe eghạm mọ odị—aloor phọ edugh bọ ni—mị kakiọm ni ghisigh akpạr apu!”—Judg. 8:4.

16. Eḍeenhaan aruukpaạny phọ itughemhị iyira eeghe?

¹⁶ Aruukpaạny phọ okpẹ bọ oḍuom olhoghi phọ oḍighi ni emạ eḍeenhaan. Esi omaạm, mem itooghị Uw-emhạ phọ Ahab, aZihova amhạgh ni ruukpaạny odị aakpomhoghi dị bidị kosogh aani ḍiitughiạn ilọ ookelheghi Uw-emhạ phọ Ahab. Kụ ibadị aruukpaạny usogh ni. Kuolọ Enhaạn asighẹ ḍiitughiạn oniin ookpaạny kụ aḅẹm mọ aḍiitughiạn phọ opọ phọ kụ kemoọgh ekol. (1 Ki. 22:19-22) Abueriphọ aruukpaạny phọ uḅonyonhu ni ozuan esi ootughiạn ghan mọ, ‘abidị u/moọgh maạr oḍighinhom ḍughụm?’ Eeye, bidị u/ḍighi idiphọ. Aruukpaạny phọ osooromhi ni loor okiọm ghisigh rongọ ghan aZihova eghuan phọ ewạ bọ.—Judg. 13:16-18; Ogan. 19:10.

17. Ewạ mọ yira oḍighi eeghe eḍighi maạr dị yira oḅonyonhu ozuan loor esi aroopoogh arukumuan dị iyira i/teẹny?

¹⁷ Legheri mọ eepoogh i/lo dị eeleeny omheera ghan adiẹn phọ Enhaạn roghaạph ilọ Omhạr phọ Odị. Yira otue ni omoọgh roopoogh arukumuan rodon obobọ otoph, kuolọ aroopoogh phọ iphẹn phọ kụ i/ḍighi bọ iyaạr phọ yirạ omhạn bọ maạr risigh aZihova. Kuolọ amem dị yira oḍeenhaan osooromhi aloor ḅilhẹ olhegheri okụ ayira, ku amem dị yira koḍigh eghuan risigh Enhaạn ḅilhẹ r’abumor r’abumarani phọ ayira. Esi iduọn phọ, lọm aZihova olhoghonhaạn aḍighaạgh orue omhoọgh eegharạ osooromhi aloor r’olhegheri okụ. Tuutughiạn imạ areḍeenhaan awe dị osooromhi loor oḅilhẹ olhegheri okụ abidị, ogẹ bọ oseere siphẹ aBaibul phọ. Kumuan angọ bumor r’abumarani phọ anạ r’ophooph olhoghi torobọ eten dị nạ katue.—Ps. 138:6; 1 Pit. 5:5.

18-19. Ika kụ idị nạ katue amoọgh ibo epẹ erugh phọ ghalhamọ r’amem dị awe ekool phọ anyinha u/megheron agey?

¹⁸ Amem merọl ghan ni dị nạ aḅonyonhu azuan loor esi dị awe ekool arukumuan phọ anyinha ro/megheron ghan agey obobọ ro/tọl ghan otu? Eḍighi iduọn phọ, yira koḍighi ika kụ opamanhạm obobọ obughẹ ibo phọ ayira? Ogoolhạ ni iniin idị ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh siphẹ igbe phọ eḅẹm bọ mọ, “ Idị Nạ Katue Aḍighi Kụ Amoọgh Ibo Epẹ Erugh Phọ.” Ewạ kẹn dị yira komoọgh ephoghom dị eeleeny okị esi oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Iphẹn phọ remạ ghan eeghe?

¹⁹ Gbon ogbeelhom ghan aḍien phọ Enhaạn r’Omhạr phọ odị. AZizọs aghaạph ni aagholhomhi  mọ iphurukpu awe bịn kụ komeera odạph nyodị. (Mat. 7:13, 14) Mem dị yira omite epẹ erugh phọ, yira rokumuan ghan r’aZihova, Zizọs, ḅilhẹ r’aruukpaạny phọ. (Mat. 28:19, 20; 1 Kọr. 3:9; Ogan. 14:6, 7) AZihova raḍur ghan buphẹ rowạ bọ okumu odị kụ aloghomạ. (Jọn 6:44) Esi iduọn phọ, mem dị oye u/meera unaghạn oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ rodon, eeni odị kameera ni anaghạn enhọn aḍio.

20. Eeghe iyaạr kụ idị aJeremiah 20:8, 9 itughemhị iyira ilọ okpạr opu oḅonyonhu ozuan?

²⁰ Yira kotue ni otuughạ ibadị araraạr siẹn eḍeenhaan phọ aJerimaya. Ekool oḍighi phọ odị ikạr kụ ekpạr. Awe umhilhọgh ghan kụ oḅilhẹ ootuuny ghan nyodị “ḍio etum ḍio.” (Bạl Jeremiah 20:8, 9.) Iphẹn phọ ikọm ni oḅonyonhu ozuan engọ nyodị dị tutụ odị aḅẹm mọ onọ ka/kaạph mun ilọ aḍien phọ Enhaạn. Kuolọ odị o/rue owilhẹ. Eeghe kụ iḍighi? “Ekpo Onhụ phọ aZihova” ighịgh niạn dị reemor epẹ olhoghi aloor phọ odị, kụ odị o/rue oḅoronhom! Iphẹn kẹn ni kụ edị kinyu iyira oḍighi aani eḍighi maạr yira olhọgh mem ḍio etum ḍio otuughạ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn oḅilhẹ ogbirima ghan ilọ ipẹ rekaạph bọ. Kụ eekunha phọ, yira kokiọm ni ghisigh omoọgh ibo, esi oghaạph ghan oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ.—Jer. 15:16.

21. Ika kụ idị yira kotue okpạr opu oḅonyonhu ozuan, etigheri iyaạr phọ ekọm bọ?

²¹ ADeborah oghaạph bọ oghol epẹ omhạn aḅẹm mọ, “oḅonyonhu ozuan aḍighi egbagarạ ekpinhạ dị aSetan rasighẹ ghan kaḍighinhom.” Kuolọ aZihova Enhaạn phọ amoọgh ni iikpọ apu ikpinhạ phọ aSetan. Kụ iḍighi kụ, torobọ ephigh phọ nạ atuạn bọ kụ aḅonyonhu azuan, lọm aZihova ilọ olhoghonhaạn aḍighaạgh. Bịn odị kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh okaran e/munughan r’aḍidugh phọ anạ. Odị kabakị ni nyinhạ siphẹ e/moon phọ anạ. Odị kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh omhoọgh ephoghom dị eeleeny ilọ ipẹ nạ rakumuan bọ siẹn arukumuan phọ odị. Kụ odị kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh omhoọgh emạ ephoghom oghị esi arukumuan epẹ erugh phọ. Idị epelhom siẹn, kaạph oomo ipẹ nạ raloghoma ghan bọ aḅenhị Odẹ k’akẹ phọ ayira. R’olhoghonhaạn aḍighaạgh odị, nạ kakpạr ri apu oḅonyonhu ozuan.