1. Amu jé bia yiane tôme nyul éyoñ bia kômbô bili atek?

BIA tôbane minju’u môs ôse, a bia ve ngule na bi jibi mie. Ve jam ete e ne nya ayaé éyoñe bia bili atek. Bi ne jô na ate’e nlem e ne ane nsiñ a kômbô faté bia ava’a dangan, ndi nleme jangan, a ayo’o nleme dangan. Minkana 24:10 a kôme jô môt ase ya be bia na: “Nge wo ku som môse ya abé, wônaa ngule jôé [ja ye bo] tyôtyoé.” Éfus éte ja liti na, éyoñe bia bili atek, e ne bo ayaé na bi bi ngule ya jibi minju’u bia tôbane mie.

2. Mam mevé me ne bo na bi bili atek, a jé bia zu yen ayé’é di?

² Abui mam e ne bo na bi bili atek, mam mete me ne so be biabebiene nge ke be bôte bevok. Bi ne lañe bikobe biangan a akon, e ne fe kui na be bo te ve bia mbe’e éziñ a too ki na bia nyamete wô, nge ke na bia kañete bôte be nji bisi vô’ôlô bia. Ayé’é di, bia zu yene mam me ne volô bia na bi ba’ale ava’a dangan akusa bo minju’u mite mise.

3. Jé é ne volô bia na bi bo te yene biabebiene zezé fo’o ve amu bia te bo ékob éziñ?

³ Mbo ésaé Yéhôva éziñ a ne étua avôle ya bili atek a yen émiene zezé éyoñ a te bo ékob éziñ. A ne taté na a simesane na Yéhôva a vo’o kañese na avale môte dé é nyiñe mfefé émo. Ôsimesan ôte ô ne mbia ya abé. Amu jé wo kômbô wôé womien amu wo te sem? Bible a kôme kate bia na, ane ô vaa Yésus, bôte bese be tabeya si nyô “be nga bo abé.” (Bero. 3:23) Yéhôva ki a nji bo valé na a bole bia. A nji sili bia môs éziñe na bi bo zôsôô ne tiññ! Ve Zambe wongan a kômbô volô bia amu a ne Ésaa ya nye’an. A yeme jibi bôt. A kôme yene ngul ése bia ve asu na bi bo  te bo jam e ne abé, a yeme fe ôsone bia wôk éyoñe bia kate dañe mbia fulu éziñ, a a ne nkômesane ya volô bia éyoñ ése.​—Bero. 7:18, 19.

4-5. Bela’ane 1 Jean 3:19, 20 na ô liti jam é nga volô besita bebaé na be bo te sulu mo si.

⁴ Bi tame zu kobô ajô Deborah ba Maria. * Éyoñe Deborah a mbe mongô, bibu’a ya nda bôte jé bi nga tibili nye angôndô, a jam ete e nga bo na a yen émiene zezé. E mbe nya ayaé na a kôme wô’ô môt a se’e nye. Nde a nga taté fo’o na a yene na a ne momo. A mbe na, to’o a bo ve mon ékop, éyoñ a zu wô’ émien éngôngole va, ô ye’e sili na ye a te wôé môt! Maria fe a nga tebe été éte. Bivuvumane bié bi mbe bi samele’e nye éyoñ ése. Nde nye’e fe a mbe a yene’ émiene zezé. To’o éyoñ a dubaneya, a nji be a yene’e na a ne avale môte da yiane be’e jôé Yéhôva.

⁵ Ve besita bete ba ke ôsu a bo Yéhôva ésaé. Jé ja volô be? Be nga kôme yooé Yéhôva nleme woba meye’elan été, a kee nye mbe’e wop. (Bs. 55:22) Be nga su’ulane wô’ô na Yéhôva a yem mam mese me nga kui bia ényiñ, a abim avé mam mete ma bo na bi wô’ô biabebien éngôngol. A yeme fe mbamba mefulu mangan, to’o biabebiene bia yene ke me.​—Lañe’e 1 Jean 3:19, 20.

6. Jé wo yiane bo nge nsem éziñ wo kpwéé wo si éyoñ ése?

⁶ Ye nsem éziñ wo kpwéé wo si éyoñ ése? Ye ô nga kômbô bili atek amu nté ane ô nga kaa na wo wosane wô, ô ne ve beta ku? Da yiane na nlem ô bo bia abé éyoñe bia bo jame Yéhôva a vini. (2 Bec. 7:10) Ve bi nji yiane wô’ô biabebien ôlun a lôte nné, a taté na bia simesane na bia bi boya fo’o momo ya bemomo, a na Yéhôva a vo’o beta jamé bia. Te bia vuane na kalate Minkana 24:10 bia te lañe yôp a jô na, nge bia ku som, bi ne jañele ngule jangan. Jé bia yiane ñhe bo? Bia yiane ke be Yéhôva a ye’elane nye na a jamé bia. (És. 1:18) Éyoñe Yéhôva a yene na wo kôme jôbane mbia jame wo te bo, a na wo ve ngule ya tyendé, a jamé wo teke vaa nge beté. Éyoñ ô maneya ye’elane Yéhôva, kele’e fe yene bemvendé. Ba ye volô wo na ô beta mane bo mvo’é nsisim.​—Jc. 5:14, 15.

7. Amu jé bi nji yiane sulu mo si nge bia bibane na bi jô’é mbia fulu éziñ?

⁷ Jean-Luc a ne mvendé si Fulasi. A lebe bobejañe bese ba wosan a mbia  fulu éziñe na: “Môt a nji bo zôsôô amu a ne étyi te kop. Sa ke nne Yéhôva a yene mame nalé. Mfa’a wé, môt a ne kop biyoñ biyoñ, ve nge a jôban abé dé éyoñ ése, a sili nye njaman, a tyendé, môt ate a ne zôsôô mise mé.” (Bero. 7:21-25) Nde ñhe, te beta simesane na ô ne momo amu wo bibane na ô jô’é mbia fulu éziñ. Kôme’e yeme na, bebo bisaé be Yéhôva bese ô lôô le, ba juan a fulu éziñ é ne njuk. Yéhôva a nga ve ntañ asu bia bese.​—Beép. 1:7; 1 Jean 4:10.

8. Beza be ne ve bia ngule nyul éyoñ bia kômbô bili atek?

⁸ Bobejañ a besita be ne ve bia ngule nyul. Be ne nkômesane ya vô’ôlô bia éyoñe bia kômbô laan a môt, be ne fe jô bia bifia bia ve bia ngule nyul. (Min. 12:25; 1 Bet. 5:14) Joy, sita éziñe ya Nigéria a nga bili atek, a kate bia na: “Nge teke fo’o bobejañ a besita yeme na me ne vé den? Nda bôte jame ya nsisime ja kôme bo’olô na Yéhôva a vô’ôlô meye’elane mam. Mam be nga jô ma ma volô fe ma na me ve bôte bevo’o ngule nyul.” Ve bi nji yiane vuane na bobejañ a besita be nji bo Zambe asu na be yem éyoñ ése jam da ndeñele bia. Nde e ne sili na bi subu étôtôlô mojañ nge sita bi too nye ndi bebé, a kôme kate nye na bia yi mvolan.

9. Aval avé Besam 41:3 a 94:19 be ne ve bia ngule nyul?

⁹ Sili’i Yéhôva mvolan. E ne bo ayaé na bi ba’ale mbamba été nsisim éyoñ ôkon éziñe wo ndeñele bia. E ne fo’o été na, teke asimba éziñe Yéhôva a ne bo den asu na bi bo te kon, ve a ve bia ngule ja sili asu na bi jibi éyoñe bia yak. (Lañe’e Besam 41:3; 94:19.) A ne belane bobenyañe bangan na a su’u bia éyoñ bia yi môt a volô bo bia bisaé ya nda, nge ke nyu a ne ji’a ke kuse bia jôme makit. A ne fe lôme mojañ éziñe na a zu ye’elan a bia, nge ke lañe bia éfus éziñe ya Bible ja ve ngule nyul, ane bifuse bia kobô ajô mfefé émo, vôm ôkon a mintaé a ôlun bia ye man.​—Bero. 15:4.

10. Jé é nga volô Isang éyoñ a nga bo accident?

¹⁰ Accident éziñ a nga toé Isang, mojañe ya Nigéria, ébôk. Dokita wé a nga kate nye na a ye ke beta wulu môs éziñ. A jô na: “Nlem ô nga mane ma nyosé.” Ve Isang a nji jô’é na jam ete e bo na a mane te’elan. Jé é nga volô nye? A jô na: “Bia minga wom bi nga tyi’i na bia ye ke lôte môs teke ye’elane Yéhôva nge ke yé’é Bible. Bi nga tyi’i fe na bia ve nye akiba môs ôse asu mbamba be mam a bo bia den, a asu mbamba ényiñ a ka’ale bia melu ma zu.”

11. Jé é nga volô Cindy na a jibi étua ôkone jé?

¹¹ Cindy nye a nyiñe Mexique. Be nga bi nye ngul ôkone nda biañ. Jé ja volô nye na a jibi ôkon ôte? A nga tyi’i na, a zu kañete bedokita bese ba saé nye. A jô na: “Mboan ôte ô nga volô ma na me bo te dañe simesane mintaé miam, nge ke ôsal a mbia ôkone wom, ve na me dañe simesane bôte bevok a jeñe na me volô be. Me mbe me bo’o na, éyoñ ma laan a bedokita, ma sili be nge bibu’a ya menda me môte map bi ne mvo’é. Me mbe fe me sili’i be amu jé be nga tob asu ésaé dokita. Nalé a mbe a volô’ô na me yem avale me ne kañete be. Abui bedokita e nga kate ma na, e lañe lañe minkôkon mia sili be ve na: ‘Ye ô ne mvo’é?’ Abui ya be be e nga ve fe ma akiba. Bevo’o ke nombo  nkole jap. Me ne jô na Yéhôva fo’o nnye a nga volô ma na me jibi mbia biyoñe bite. Ma kôme kame na me nga kui na me ba’ale ava’a dam me tele aval été éte!”​—Min. 15:15.

12-13. Bobejañe béziñ be ne minkôkone ba bo aya asu na be nyoñe ngab ésaé nkañete, a bibotane bivé ba bi?

¹² Môt a ne fe bili atek amu ôkone wo bo na a kate kañete aval a kômbô. Ve to’o nalé abui bobejañ e ne minkôkone da jeñe mezene ya kañete a ayôñ ése. Laurel a mbe a nyiñi’i Amelka. Ngume minsini ñwô ô mbe ô volô’ô nye na a vebe. A nga bo mimbu 37 minsini ate été! Be nga jaé fe sale nye amu a nga kone cancer. Ve sa ke abim ete, a mbe fe a bili ôkon ékôp! Ve mam mete mese me nji fete nye anyu. A mbe a kañete’e bedokita a bôte bese be mbe be za’a jome nye. Bibotane bivé a nga bi? A nga kui na a volô bôte 17, nge lôte lôt, na be yeme benya mejôô! *

¹³ Richard a ne mvendé si Fulasi. A lebe bobejañe bese ôkone wo toé éto ébô’ô na be bôé bekalate vôme bôt be ne yene tyi’ibi. A jô na: “Bekalate bete be ne dutu ôsimesane wop a bo na be sili bobejañe bete minsili mi ne volô be na be kaa minlañ a bôte ba zu jome be. Avale minlañ ete da volô bidiñe bi bobejañe be tele été éte na be’e fe be nyoñe ngab ésaé nkañete to’o be vo’o beta ke mimbé mimbé.” Ve bobejañe bete be ne fe tili bôte bekalate nge ke loone be téléfôn.

14. Mbamba éve’ela mbé Njôô bôte David a nga li’i bia?

¹⁴ Ôkala wongan, ôkon, nge ke mam mefe, me ne bo na bi bo te bi mimbe’e miziñ ékôane Yéhôva. Éve’ela Njôô bôte David é ne volô bia nge bi tele aval été éte. David a mbe a kômbô’ô lôñe temple, ve Yéhôva a nga kate nye na sa ke nnye é bo ésaé éte. Ye David a nga wô’ô ôlun? Momo. A nga su’u su’u môte Yéhôva a nga tobe na a bo je, a ve fe ve nye abui biôm melôñ. Ye sa ke mbamba éve’ela ya tôñe le nga?​—2 Sa. 7:12, 13; 1 Mka. 29:1, 3-5.

15. Jé é nga volô Hugues na a beta bi ava’a dé?

¹⁵ Ôkon ô nga bo na Hugues, mojañ éziñe ya si Fulasi a jañele mbe’e mvendé, a na a kate bo bo zezé bisaé nda jé. A jô na: “Me nga taté wô’ô mamien aval éngôngol é ne na me nga bili atek. Ve mvuse mon éyoñ, me nga yene na, ma yiane kañese na me vo’o beta bo mam  méziñ; ane me nga beta bi ava’a dam, a kee ésaé Yéhôva ôsu. Den, teke jam e ne bo na me sulu mo si! Ma zu ke ôsu a ve ngul, fo’o ve ane Gédéon a bôte bé mintete milal.”​—Bm. 8:4.

16. Jé éve’ela beéngele ja ye’ele bia?

¹⁶ Beéngele fe ba liti bia mbamba éve’ela. Éyoñ Achab a mbe Njôô Israël, Yéhôva a nga sili be avale be ne kpwéé éjôé éte si. Ane éngele ase a nga taté na a ve ôsimesane wé. Ve Yéhôva a nga kañese ôsimesan éngele wua wua. (1 Bb. 22:19-22) Ye beéngele bevok be nga wô’ô ôlun a taté na ba tatane na: ‘Nde mfi ôvé na a sili bia ôsimesane wongan?’ Momo. Beéngele be ne éjote nyul. Susu’a jam ba yi a ne ve na Yéhôva nnye a nyoñe duma éyoñ ése.​—Bm. 13:16-18; Nli. 19:10.

17. Jé é ne volô bia na bi bo te bili atek nge be nji ve bia mbe’e éziñ?

¹⁷ Te vuane na e be’e jôé Yéhôva a kañete foé jé a ne mvom ja dañe mbe’e ôse bi ne bi. Mimbe’e mia so mia ke, nde fe sa ke mmie mia liti na Yéhôva a nye’e bia. Yéhôva a nyane bôte be ne éjote nyul, fulu éte nje fe ja bo na bi bo édima mise me bobenyañe bangan. Ajô te, ye’elane Yéhôva na a ve wo ngule ya ke ôsu a bo éjote nyul. Nyoñe’ éyoñe ya bindi bive’ela bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus be nga liti fulu éte. Jeñe’e fe mezene ya saane bobenyoñ.​—Bs. 138:6; 1 P. 5:5.

18-19. Jé é ne volô wo na ô ke ôsu a kañete a mevak to’o bôte ya abôta nkañete dôé ba bisi ki foé wo kañete?

¹⁸ E wô’ô kui biyoñe biziñe na ate’ é bi bia éyoñe bôte ya abôta nkañete dangan ba bisi ki foé bia kañete, nge ke éyoñe bia koene ke abui bôte menda map. Nge ô tele aval été éte, jé é ne volô wo na ô ke ôsu a kañete a ava’a ése? Ô ne koene mbamba melebe nka’ale ô ne nlô ajô na, “ Asu na ô tu’a bi avak ésaé nkañete.” E ne fe mfi na ô bi mbamba ñyenane mam a lat a ésaé nkañete. Jé nalé a tinan?

¹⁹ Jam ôsu da tindi bia na bi kañete é ne na, bi volô bôte na be yeme jôé Yéhôva a Éjôé jé. Yésus a nga kôme liti na sa ke abui bôte nde dé tobe zene ya ényiñ. (Matt. 7:13, 14) Éyoñe bi ne nkañete, bi bili mvome ya saé a Yéhôva, Yésus, a beéngele. (Mt. 28:19, 20; 1 Bec. 3:9; Nli. 14: 6, 7) Yéhôva ki a jeñe ba bese ba kômbô bo nye ésaé. (Jean 6:44) Ajô te, nge môt éziñ a sase bia éyoñ ôsu bia kañete nye, te bia bili atek. Éko éziñ a ne kômbô vô’ôlô bia éyoñ éfe.

20. Aval avé Jérémie 20:8, 9 a ne volô bia na bi bo te bili atek?

²⁰ Nkulu mejô Jérémie a nga li’i bia mbamba éve’ela. Nye’e fe a nga kañete bôte be nji be be bisi’i nye. A mbe a woba’ane meta a bikpwe’ele môs ôse ya yôp. (Lañe’e Jérémie 20:8, 9.) Jam ete e nga bo na Jérémie a bili atek aval é ne na, a nga kômbô telé ésaé nkañete. Ve jé é nga volô nye na a kee ésaé jé ôsu? Jérémie émien a nga jô na “ajô Yéhôva” é mbe nye nlem été ane nduan, a na a nji be ngule ya ba’ale de asu dé émien. Bi ne vu Jérémie nge bia nyoñ éyoñe ya yé’é Mejô me Zambe a bindi me môs ôse. Nge bi bo nalé, bii bo ésaé nkañete jangan a mevak a abui bôt e ne bi nkômbane ya vô’ôlô bia.​—Jr. 15:16.

21. Jé é ne volô bia na bi bo te sulu mo si?

²¹ Deborah bia te jôô nye yôp a jô na: “Ate’e nlem é ne beta ékpwelé Satan a belane nye na a kpwé bebo bisaé be Yéhôva si.” Ve bi nji yiane ko woñ amu bia yeme na Yéhôva a ne ngul a dañe Satan. Ajô te, ye’elane Yéhôva éyoñ ése wo wô’ôtane na ate’ é nga kômbô wo bi. É volô wo na ô ke ôsu a juan a bikobe biôé. É ke ôsu a su’u wo énoñ ôkon. É volô wo na ô bo te bili atek nge ô nji bi mimbe’e miziñ. A ye fe volô wo na ô ba’ale ava’a dôé ésaé nkañete. Te vuane na Yéhôva a nye’e wo abui; ajô te kôme’e yooé Ésoo nleme wôé a kate nye mam mese ma ndeñele wo. Ôwé, Yéhôva Zambe étame nnye a bili biañ é ne volô wo na ô beta bi ngule nyul!