1. Eme ọ rẹ via nọ udu u te whrehe ohwo?

KẸDẸ KẸDẸ ebẹbẹ i bi te omai, yọ ma be daoma thihakọ rai. Rekọ who te muẹrohọ, o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ohwo nọ udu u whrehe re ọ riẹ oware nọ o re ru nọ ebẹbẹ i te tei. Fikiere, ma rẹ daoma gaga re udu o siọ omai ba ewhrehe keme ohwo nọ udu u whrehe o re rri omariẹ nọ o fioka ha, o re wo ẹgba nọ o re ro ru oware ovo kpahe ẹbẹbẹ nọ o wo ho, yọ o re wo evawere he. Itẹ 24:10 gbe ẹme-obotọ riẹ o ta nọ: “Udu u te whrehe owhẹ evaọ oke uye, ẹgba ra o re gbe tulo ho.” Uzẹme, o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ohwo nọ udu u whrehe re ọ sai thihakọ ebẹbẹ.

2. Eme ọ rẹ sae lẹliẹ udu whrehe omai, kọ eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Eware nọ e rẹ sae lẹliẹ udu whrehe omai e rrọ buobu, e tẹ jẹ rrọ oghoghẹrẹ. Ejọ họ, uzioraha nọ ma reuku riẹ, ethobọ mai, gbe ẹyao. Nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ iruo jọ evaọ ukoko Jihova nọ a kẹ riẹ hẹ, o rẹ sae lẹliẹ udu whrehe iei. Udu o rẹ sai je whrehe ohwo nọ ọ tẹ be ta usi uwoma evaọ ẹkwotọ nọ a be jọ gaviezọ tere he. Fikiere, ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware jọ nọ ma rẹ sai ru nọ udu u te whrehe omai.

3. Eme ma rẹ kareghẹhọ nọ oware o tẹ thọ omai obọ?

³ Fiki uzioraha nọ ma reuku riẹ gbe eware nọ e rẹ thọ omai obọ ẹsejọ, ma rẹ sai rri omamai nọ ma fioka ha. Ẹsejọhọ onana u ti ru omai roro nọ Jihova ọ te kẹ omai uvẹ ruọ akpọ ọkpokpọ na ha. Ma te bi roro ere, onana o rẹ sai kpe ẹzi mai evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ oware o tẹ thọ omai obọ? Ebaibol ọ ta nọ u te no Jesu no, ohwo-akpọ kpobi ọ “raha uzi no.” (Rom 3:23) O make rrọ ere na, Jihova ọ be jọ omamai gwọlọ iruthọ họ keme ọ riẹ nọ ma gba ha. Jihova yọ Ọsẹ oyoyou nọ ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai. O te je wo odiri. Ọ riẹ epanọ ma be daoma te re ma ru oware  uwoma gbe epanọ o rẹ da omai te nọ oware o tẹ thọ omai obọ. Fikiere, ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai.​—Rom 7:18, 19.

4-5. Wọhọ epanọ o rrọ 1 Jọn 3:19, 20, eme o fiobọhọ kẹ inievo-emetẹ ivẹ nọ udu u whrehe?

⁴ Joma ta kpahe inievo-emetẹ ivẹ jọ nọ a re se Deborah avọ Maria. * Oke nọ Deborah ọ jọ ọmaha, a tete i rie he, a jẹ hai kpomovuọ họ iẹe oma ẹsikpobi. Ọthobọ a re ro jiri ei. Fikiere nọ ọ make kpako no yọ o gbe bi rri omariẹ inọ o fioka ha. Omoware o tẹ nwane thọe obọ, o rẹ kẹe uye vrẹta, o re rri omariẹ nọ ọ rẹ sae riẹ oware ovo ru hu. Ere o jọ kẹ Maria re, ahwo uviuwou riẹ a re kpomovuọ họ iẹe oma ẹsikpobi. Onana u ru nọ o ro rri omariẹ nọ o fioka ohwo ho. Nọ ọ maki kurẹriẹ ziọ ukoko na no, o gbe je rri omariẹ nọ o te ohwo nọ a re se Osẹri Jihova ha.

⁵ Ghelọ onana kpobi, inievo-emetẹ ivẹ nana a siọ Jihova ba ẹgọ họ.Eme o fiobọhọ kẹ ae? A gbolo owha rai kẹ Jihova, a jẹ hai horie eva rai kẹe ẹsikpobi. (Ol. 55:22) A te ti vuhumu uwhremu na nọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na ọ riẹ eware nọ e via kẹ omai evaọ oke nọ ma gbẹ maha, nọ e rẹ sai ru omai rri omamai nọ ma fioka ha. Rekọ oye ọvo ho, ọ rẹ sae ruẹ emamọ iruemu nọ ma wo, o tẹ make rọnọ ma bi muẹrohọ ae he.​—Se 1 Jọn 3:19, 20.

6. Nọ ohwo ọ tẹ be daoma siọ ekpehre uruemu ba nọ o jẹ vae abọ, ẹvẹ o rẹ sae jariẹ oma?

⁶ Ohwo nọ ekpehre uruemu jọ o reria obọ no, nọ ọ be daoma se iẹe ba, o rẹ sae kẹe uye gaga nọ o tẹ vae abọ. Uzẹme na họ, nọ ohwo o te ru oware nọ o thọ, o rẹ sae kẹe uye. (2 Kọr. 7:10) Rekọ u fo nọ o rẹ kẹ omai uye vrẹta ha, te epanọ ma re ro roro nọ uruemu na o te gbẹ sai no omai obọ họ, hayo nọ Jihova ọ gbẹ sae rọvrẹ omai hi. Keme ere o rrọ vievie he, yọ iroro itieye e sai ru omai siọ Jihova ba ẹgọ. Kareghẹhọ ẹme nọ ma se evaọ obe Itẹ 24:10 na inọ ẹgba mai o re gbe tulo ho nọ udu u te whrehe omai. Ukpenọ ma rẹ kuvẹ re udu u whrehe omai, u ti woma re ma lẹ se Jihova re ọ rọvrẹ omai, re ma rọ ere “kpọ eware vi.” (Aiz. 1:18) Nọ Jihova ọ tẹ ruẹ nọ oware nọ ma ru thọ o be kẹ omai uye, yọ ma be daoma re ma siọ ekpehre uruemu na ba, ọ rẹ rọvrẹ omai. U te no ere no, ma rẹ nyabru ekpako ukoko re a fiobọhọ kẹ omai. A ti fiobọhọ kẹ owhẹ wariẹ wo usu okpekpe kugbe Jihova.​—Jem. 5:14, 15.

7. Fikieme udu u gbe ro whrehe omai hi nọ oware uyoma nọ ma be daoma seba o tẹ va omai abọ?

⁷ Jean-Luc nọ ọ rrọ ọkpako ukoko evaọ  obọ France ọ ta kpahe ohwo nọ ọ be daoma siọ ekpehre uruemu ba inọ: “Ohwo nọ Jihova o re rri nọ o kiẹrẹe, orọnikọ ọnọ oware o rẹ thọ obọ họ họ, ukpoye kọ ọnọ oware o tẹ thọ obọ o rẹ kẹe uye, o ve je kurẹriẹ ẹsikpobi nọ oware o thọ riẹ obọ.” (Rom 7:21-25) Fikiere, who kpe omara no ho nọ ekpehre uruemu nọ whọ be daoma seba o tẹ va owhẹ abọ. Kareghẹhọ nọ ohwo ọvo nọ ọ gba re ọ riẹ hẹ evaọ aro Ọghẹnẹ. Fiki uwowou ulogbo riẹ gbe Ọmọ riẹ nọ o whu kẹ omai ma be sai ro wo usu okpekpe kugbei.​—Ẹf. 1:7; 1 Jọn 4:10.

8. Nọ udu u te whrehe omai, ono ma rẹ sae nyabru re o fiobọhọ kẹ omai?

⁸ Inievo ukoko na a rẹ sae tuduhọ omai awọ. Oke kpobi nọ ma gwọlọ ta oware nọ o be kẹ omai uye, a rẹ sae romatotọ gaviezọ kẹ omai jẹ ta eme nọ e rẹ sasa omai oma. (Itẹ 12:25; 1 Tẹs. 5:14) Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Joy evaọ Nigeria nọ udu u whrehe fiki oware jọ nọ o via, ọ ta nọ: “O gbẹ rrọ inievo na ha, eme mẹ hai ti ru? Obọ nọ inievo na a bi fihọ kẹ omẹ u dhesẹ nọ Jihova o bi gine yo elẹ mẹ. Oghẹrẹ nọ a be rọ tuduhọ omẹ awọ u tube fiobọhọ kẹ omẹ riẹ oghẹrẹ nọ mẹ sae rọ tuduhọ amọfa awọ.” U fo re ma kareghẹhọ nọ ẹsikpobi inievo na a rẹ riẹ hẹ inọ ma gwọlọ obufihọ. Fikiere, ma rẹ nyabru oniọvo jọ nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na re ma vuẹe oware nọ o be kẹ omai uye.

9. Eme ọ rrọ Olezi 41:3; 94:19 nọ o rẹ sae sasa omai oma?

⁹ Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Nọ oma o gbẹ ga omai hi hayo nọ ma te wo ẹyao nọ o bi si otọ, o rẹ jọ bẹbẹ re eva e were omai. Dede nọ Jihova ọ te rehọ edhere igbunu si ẹyao na no obọnana ha, ọ te sasa omai oma jẹ kẹ omai ẹgba nọ ma re ro thihakọ. (Se Olezi 41:3; 94:19.) Wọhọ oriruo, ọ rẹ sae rehọ ibe Oleleikristi mai fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ gwọlọ ohwo nọ o re kpohọ eki nyae dẹ oware se omai hayo lele omai ru iruo uwou. Ọ rẹ sai ru nọ oniọvo jọ ọ rẹ rọ nyaze te lẹ kugbe omai. Hayo ọ rẹ sae lẹliẹ omai kareghẹhọ eria Ebaibol nọ e rẹ sasa omai oma wọhọ enọ e ta kpahe oke nọ ẹyao gbe edada e gbẹ te jọ họ.​—Rom 15:4.

10. Eme o fiobọhọ kẹ Isang nọ ọ gbẹ rọ jọ ọkora rifihọ họ?

¹⁰ Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Isang evaọ Nigeria o wo asidẹnte nọ ọ ko riẹ fihọ otọ. Evaọ oke nọ o wo asidẹnte na, edọkita nọ o je siwi ei ọ ta kẹe nọ ọ te gbẹ sae nya ofa ha. Isang ọ ta nọ: “Nọ me yo ẹme yena o da omẹ te ẹzi, o kẹ omẹ ọkora gaga.” Kọ ọ jọ ọkora rifihọ? Ijo! Eme o fiobọhọ kẹe? Isang ọ ta nọ: “Kẹdẹ kẹdẹ mẹ avọ aye mẹ ma be hae lẹ se Jihova je wuhrẹ Ebaibol na. Ma tẹ jẹ gbaemu nọ ma rẹ tẹrovi eghale nọ ma wo no obọ Jihova ze no gbe ẹruore nọ ma wo inọ ma te rria akpọ ọkpokpọ na.”

11. Ẹvẹ Cindy o ro wo oghọghọ evaọ oke nọ ọ jẹ mọ gaga?

¹¹ Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Cindy evaọ obọ Mexico, o wo ẹyao ọgaga jọ nọ edọkita ọ ta nọ ọ rẹ sae wha uwhu sei. Eme o fiobọhọ kẹe thihakọ? Nọ ọ jọ obọ ẹsipito, ọ ma omaa inọ kẹdẹ kẹdẹ ọ rẹ ta usi uwoma kẹ ohwo jọ. O kere nọ: “Usi uwoma nọ mẹ jẹ ta na u fiobọhọ kẹ omẹ nọ mẹ jẹ hai ro roro kpahe amọfa viukpọ ẹyao na, obẹrọ na, hayo edada na. Oware nọ mẹ jẹ hai ru ona: Nọ mẹ avọ edọkita hayo enọso ma tẹ be ta ẹme, mẹ rẹ nọ ae kpahe ahwo uviuwou rai. Kẹsena mẹ vẹ nọ ae oware nọ a bi ro ru iruo egaga itiena. Nọ mẹ avọ ae ma be ta ẹme na, mẹ vẹ te ruẹ eware nọ e rẹ  were ae. Ejọ dede a ta nọ a rẹ kake ruẹ ohwo nọ ọ nyaze usiwo nọ ọ rẹ nọ ae he inọ, ‘Ẹvẹ eware e rrọ kẹ owhẹ?’ Ibuobu rai a jẹ hai yere omẹ ziezi inọ me bi roro kpahe ae. Ejọ dede e kẹ omẹ inọmba ifonu rai hayo adrẹse uwou rai. Fikiere dede nọ ẹyao na ọ jẹ kẹ omẹ uye gaga, Jihova o fiobọhọ kẹ omẹ wo oghọghọ nọ me rẹro riẹ hẹ.”​—Itẹ 15:15.

12-13. Edhere vẹ enọ oma o ga ha a be rọ sae ta usi uwoma, kọ erere vẹ a bi wo no onana ze?

¹² Ahwo nọ a be mọ hayo enọ e ko, udu o rẹ sai whrehe ai, keme a te sae ta usi uwoma na te epanọ a gwọlọ họ. Ghele na, ibuobu inievo nana a be rọ oghẹrẹ kpobi ta usi uwoma na. Evaọ obọ America, a fi oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Laurel họ ẹjini jọ nọ o re fiobọhọ kẹe wẹ. Yọ, ọ jọ ẹjini yena ikpe ọgbagbihrẹ soso! O wo ẹyao ọta, yọ a bẹre riẹ unuẹse buobu. O te je wo ẹyao jọ nọ ọ jọ ohọroma riẹ. Rekọ ghelọ ebẹbẹ ilogbo nana kpobi, ọ siọ usi uwoma na ba ẹta ha. Ọ jẹ ta usi uwoma na kẹ enọso gbe amọfa nọ e jẹ nyaze uwou riẹ te rẹrotei. Eme o no rie ze? O tẹ kawo, oniọvo nana o fiobọhọ kẹ ahwo nọ i bu te ikpegbihrẹ soso kurẹriẹ ze ukoko Jihova! *

¹³ Ọkpako ukoko nọ a re se Richard evaọ obọ France ọ kẹ ahwo nọ e mọ fihọ uwou gbe enọ e rrọ oria nọ a rẹ jọ rẹrote ekpako na obọdẹ ohrẹ jọ. Ọ ta nọ: “U ti woma re a wo oria jọ nọ a re fi ebe ukoko na họ nọ ahwo a sae jọ ruẹ e rai. Nọ ahwo a tẹ ruẹ e rai, a sae nọ enọ jọ nọ o te jọ gwọlọ nọ a kẹ iyo rai no Ebaibol ze. Usi uwoma nọ inievo nana a te ta kẹ ahwo na u ti ru eva were ae dede nọ a sai gbe no uwou ruọ uwou hu.” Ahwo nọ a be sai no uwou ze he a sae jẹ rehọ ileta gbe ifonu ta usi uwoma.

14. Emamọ oriruo vẹ Devidi ovie na o fihotọ kẹ omai?

¹⁴ O sae jọnọ a kẹ omai iruo jọ nọ ma rẹro riẹ evaọ ukoko hayo okogho mai hi fiki ẹyao, epanọ ma kpako te no, hayo eware efa. O tẹ rrọ ere, ma sai wuhrẹ oware jọ no oriruo Devidi ze. O jọ Devidi oja gaga inọ ọ rẹ bọ etẹmpol kẹ Ọghẹnẹ. Rekọ a tẹ vuẹe nọ ọye ọ te bọe he. Ghele na Devidi o ru eware buobu ro fiobọhọ kẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ iruo na. Ọ tubẹ rọ eware buobu ze dede inọ a kugbe rọ bọ etẹmpol na. Onana yọ emamọ oriruo nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele.​—2 Sam. 7:12, 13; 1 Irv. 29:1, 3-5.

15. Eme o fiobọhọ kẹ Hugues nọ udu u gbe ro whrehe iei vrẹta ha?

¹⁵ U wo oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se  Hugues evaọ obọ France nọ oma o ga ha. Onana u ru nọ o ro no ọkpako ukoko nọ ọ jọ. U te epanọ ọ gbẹ jẹ sai ro ru imiruo uwou dede he. O kere nọ: “Oke ọsosuọ, eva e gbẹ jẹ were omẹ vievie he, yọ me je rri omamẹ nọ u gbe wo oware ovo nọ mẹ rẹ sai ru hu. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, ukpenọ o da omẹ nọ mẹ gbẹ be sai ru eware jọ họ, mẹ tẹrovi umutho eware nọ mẹ be sai ru evaọ egagọ Jihova. Ere mẹ rọ wariẹ mu evawere họ ewo. Mẹ gba riẹ mu nọ, me re si uke kpemu evaọ egagọ Jihova ha. Wọhọ Gidiọn avọ egbaẹmo egba esa (300) riẹ nọ a siọ ohọre ba ha dede nọ oma o rrọ rai, mẹ te họre ohọre na te urere.”​—Ibr. 8:4.

16. Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi ikọ-odhiwu?

¹⁶ Ikọ-odhiwu a fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai. Evaọ oke nọ Ehab ọ jọ ovie, Jihova ọ ta kẹ ikọ-odhiwu inọ a fodẹ edhere nọ a roro nọ a sae rọ viẹ ovie ọgeva yena họ. Ikọ-odhiwu sa-sa a ta ọvuọ iroro riẹ kpahe epanọ a roro nọ a sae rọ viẹ ovie na họ. Rekọ Ọghẹnẹ ọ tẹ ta nọ onọ ukọ-odhiwu jọ ọ ta ze na, oye a te rọ viẹ ovie na họ. (1 Iv. 22:19-22) Kọ o kẹ ikọ-odhiwu nọ i kiọkọ uye inọ a lahiẹ oma kufiẹ? Vievie. Ikọ-odhiwu a wo omaurokpotọ gaga! Yọ a gwọlọ nọ Jihova a rẹ kẹ orro na kpobi.​—Ibr. 13:16-18; Evia. 19:10.

17. Otẹrọnọ who rẹro iruo jọ evaọ ukoko na nọ a kẹ owhẹ hẹ, eme u fo nọ who re ru?

¹⁷ Kareghẹhọ nọ oware nọ o mai wuzou kpobi họ, re ma jọ Isẹri Jihova jẹ ta usi uwoma Uvie na. A rẹ sae kẹ omai iruo jọ nẹnẹ, odẹ i ve no omai obọ. Rekọ orọnọ fiki iruo na ma rọ rrọ ghaghae kẹ Ọghẹnẹ hẹ. Ma te wo omaurokpotọ, ẹsiẹe Jihova avọ inievo mai evaọ ukoko na a re ro rri omai ghaghae. Fikiere, lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ wo omaurokpotọ. Hai roro kpahe idibo Jihova nọ i wo omaurokpotọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Jọ u no owhẹ eva ze inọ who re ru iruo kpobi nọ a kẹ owhẹ evaọ ukoko Jihova.​—Ol. 138:6; 1 Pita 5:5.

18-19. Whọ tẹ be ta usi uwoma evaọ oria nọ ahwo a be jọ yo tere he, ẹvẹ whọ sai ro wo oghọghọ?

¹⁸ Kọ o rẹ kẹ owhẹ uye ẹsejọ inọ ahwo a be gaviezọ tere he hayo who bi di ahwo họ uwou tere he evaọ ẹkwotọ ra? Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ owhẹ, ẹvẹ whọ sae gbẹ rọ wereva  ghele? A fodẹ eware jọ nọ whọ rẹ sai ru evaọ ẹkpẹti na, “ Epanọ Whọ Sai gbe ro Wo Evawere Evaọ Usi Uwoma Ota Na.” U te je wuzou gaga inọ ma rẹ riẹ oware nọ o be mae lẹliẹ omai ta usi uwoma na. Eme ọye?

¹⁹ Kareghẹhọ nọ oware nọ o be mae wọ omai ta usi uwoma na họ, re ma wuhrẹ ahwo kpahe odẹ Ọghẹnẹ gbe Uvie riẹ. Jesu ọ ta vevẹ nọ umutho ahwo jọ ọvo a te jọ edhere uzuazọ na. (Mat. 7:13, 14) Nọ ma tẹ rrọ usi uwoma, yọ ma bi lele Jihova, Jesu, gbe ikọ-odhiwu ru iruo. Ọghọ riẹ ọ rro kẹhẹ! (Mat. 28:19, 20; 1 Kọr. 3:9; Evia. 14:6, 7) Jihova họ ọnọ o bi si ahwo nọ a wo emamọ eva ze re a nyaze te gọe. (Jọn 6:44) Fikiere, otẹrọnọ ohwo jọ ọ rọwo gaviezọ kẹ usi uwoma na nẹnẹ hẹ, ẹsejọhọ ọ te gaviezọ oke ofa.

20. Eme ọ rrọ Jerimaya 20:8, 9 nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai evaọ oke nọ udu u te whrehe omai?

²⁰ Ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu mi Jerimaya ọruẹaro na. Oria nọ a vi Jerimaya kpohọ inọ ọ jọ whowho ẹme Jihova, ahwo buobu a jẹ gaviezọ họ. Ahwo na a jẹ lae eka, je sei ẹkoko “evaọ okpẹdoke na soso.” (Se Jerimaya 20:8, 9.) U wo oke jọ nọ oware na o kẹ riẹ uye te epanọ ọ rọ ta nọ o re gbe whowho ovuẹ Ọghẹnẹ hẹ. Rekọ ọ siọ iruo Ọghẹnẹ ba ha. Fikieme? “Ẹme Jihova” ọ jọ wọhọ erae evaọ igbenwa riẹ. Fikiere, Jerimaya ọ sai fibo ho. Ere o rẹ jọ kẹ omai re nọ ma tẹ be hai se Ẹme Ọghẹnẹ kẹse kẹse, je roro didi kpahe oware nọ ma se. U ti ru omai wereva ziezi evaọ usi uwoma ota na, ahwo a vẹ te jẹ gaviezọ kẹ omai ziezi.​—Jeri. 15:16.

21. Oware kpobi nọ u ru udu whrehe omai kẹhẹ, ẹvẹ ma sae rọ wariẹ wo evawere?

²¹ Deborah nọ ma ta ẹme kpahe ẹsiẹ na ọ ta nọ: “Udu nọ u re whrehe ohwo yọ oware jọ nọ Setan o bi ro fi omai ẹmo gaga.” Rekọ Jihova Ọghẹnẹ ọ ga vi Setan avọ ekwakwa ẹmo riẹ kpekufiẹ. Fikiere, nọ oware jọ o tẹ be lẹliẹ udu whrehe owhẹ, lẹ se Jihova, o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ nọ eware e tẹ thọ owhẹ obọ, nọ oma o gbẹ ga owhẹ hẹ, hayo nọ a gbẹ kẹ owhẹ iruo jọ nọ who rẹro riẹ hẹ. O ve ti je fiobọhọ kẹ owhẹ wo oghọghọ evaọ usi uwoma ota na, dede nọ ahwo a be gaviezọ tere he. Hae lẹ se Jihova ẹsikpobi, jẹ ta eva ra kẹe. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ wariẹ wo evawere evaọ egagọ riẹ, oke kpobi nọ udu u whrehe owhẹ.