Ir al contenido

Ir al índice

ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 52

¿Ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ása ndakavaka-iniyó?

¿Ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ása ndakavaka-iniyó?

“Ndaʼa̱ Jehová sandákoún ña̱ sándi̱ʼi̱-iniún, ta miíra chindeé yóʼó” (SAL. 55:22).

YAA 33 Ka̱ʼa̱n xíʼin Jehová ña̱ ndóʼún

ÑA̱ KA̱ʼA̱NYÓ XA̱ʼA̱ *

1. ¿Ndáaña ndóʼoyó tá ndákava-iniyó?

NDIʼIVAYÓ yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, ta ki̱vi̱ tá ki̱vi̱ xíniñúʼu chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ kundeé-iniyó nu̱ú ña̱yóʼo. Soo tá ndákava-iniyó íxayo̱ʼvi̱níkaña xíʼinyó. Tá ndákava-iniyó kivi ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása ndáyáʼviyó ta ni va̱ása kusi̱í-iniyó, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó kundeé-iniyó ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Proverbios 24:10: “Tá ná ndakava-iniún xa̱ʼa̱ ña̱ yáʼún nu̱ú tu̱ndóʼo, va̱ása koo ndeún”.

2. a) ¿Ndáaña kivi sandákava-iniyó? b) ¿Ndáaña ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo yóʼo?

2 Íyo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa ña̱ kivi sandákava-iniyó. Tá kúú xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi, ña̱ kǒo kúchiñuyó sandákooyó keʼéyó iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa, xa̱ʼa̱ ña̱ ndeé ndóʼoyó, xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása ndákiʼinyó iin chiñu ti̱xin ñuu Ndióxi̱ á xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása xíín na̱ yiví kuniso̱ʼona ña̱ nátúʼunyó xíʼinna. Nu̱ú artículo yóʼo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ sava ña̱ kivi keʼéyó tá ndákava-iniyó.

XA̱ʼA̱ ÑA̱ KÚÚYÓ NA̱ YIVÍ KU̱A̱CHI Á TÁ KÉʼÉYÓ ÑA̱ VA̱ÁSA VA̱ʼA

3. ¿Ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ása ndakaniníxi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéyó?

3 Tá ná ndakaniníxi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi á xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo kúchiñuyó sandákooyó keʼéyó iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa, va̱ása va̱ʼa kuniyó xíʼin miíyó ta nda̱a̱ kivi xa̱a̱yó ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása taxi Jehová kooyó nu̱ú ñuyǐví xa̱á. Ta ña̱yóʼo kivi saxóʼvi̱níña miíyó. ¿Ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ása ndakaniníxi̱níyó saá? Iinlá ta̱ Jesucristo kúú ta̱ va̱ása níxi̱kuumií ku̱a̱chi, soo ndiʼi miíyó na̱ yiví kúúmiívayó ku̱a̱chi (Rom. 3:23). Su̱ví ndiʼi tiempo xíto Jehová ndiʼi ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéyó, ta kúnda̱a̱va-inira ña̱ va̱ása kuchiñuyó vií keʼéyó ndiʼi ña̱ʼa. Kúʼvi̱ní-inira xínira miíyó ta kúee íyo inira xíʼinyó. Kúnda̱a̱-inira ña̱ chíka̱a̱níyó ndee̱ ña̱ keʼéyó ña̱ va̱ʼa ta vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ miíyó, ta saátu íyo tu̱ʼvara ña̱ chindeétáʼanra xíʼinyó (Rom. 7:18, 19).

Kúnda̱a̱-ini Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ ke̱ʼéyó tá ya̱chi̱ ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéyó vitin. (Koto párrafo 5). *

4, 5. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi 1 Juan 3:19, 20, ¿ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼin u̱vi̱ ná hermana ña̱ va̱ása níndakavaka-ininá?

4 Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ñá Deborah xíʼin ñá María. * Tá ni̱xi̱yo loʼo ñá Deborah, na̱ veʼeñá va̱ása nína̱ʼa̱na ña̱ kúʼvi̱-inina xíninañá ta saátu loʼoní xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinñá xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa xi̱keʼéñá. Va̱ása va̱ʼa níkuniñá xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta ni̱xa̱a̱ñá nda̱kanixi̱níñá ña̱ va̱ása ndáyáʼviñá. Tá va̱ása va̱ʼa níxi̱kana ña̱ xi̱keʼéñá, xi̱ndakanixi̱níñá ña̱ kǒo kuchiñuñá keʼéñá nda̱a̱ ni iin chiñu. Ta ki̱ʼva saá íyo ña̱ ndo̱ʼotu ñá María. Na̱ veʼeñá xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinñá, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱xa̱a̱ña nda̱kanixi̱níñá ña̱ va̱ása ndáyáʼviñá. Ni xa̱a̱ nda̱kuchiñá, sava yichi̱ xi̱ndakanixi̱níñá ña̱ va̱ása xíniñúʼu kooñá testigo Jehová.

5 Ni xi̱ndakanixi̱níná saá va̱ása nísandákooná kachíñuná nu̱ú Jehová. ¿Ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼinná? Ni̱ka̱ʼa̱nníná xíʼin Jehová ta sa̱ndákooná ña̱ xi̱ndoʼoná ndaʼa̱ra (Sal. 55:22). Ku̱nda̱a̱-ininá ña̱ xíni̱va Jehová ndáaña kúú ña̱ ndo̱ʼoyó tá ya̱chi̱, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása vií ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ miíyó. Saátu xítora ndáaña va̱ʼa kúú ña̱ kúúmiíyó ni sava yichi̱ ndákanixi̱níyó ña̱ kǒo ña̱ va̱ʼa kúúmiíyó (kaʼvi 1 Juan 3:19, 20). *

6. ¿Ndáaña kivi ndakanixi̱ní iinna tá ndi̱kóna ke̱ʼéna iin ña̱ va̱ása va̱ʼa?

6 Tá iinna chíka̱a̱nína ndee̱ ña̱ kǒo keʼéna iin ña̱ va̱ása va̱ʼa soo ndíkóna kéʼénaña, kivi ndakava-inina. Ña̱ nda̱a̱ kúúña, tá ni̱ki̱ʼviyó iin ku̱a̱chi nu̱ú Ndióxi̱ va̱ása va̱ʼa kúniyó (2 Cor. 7:10). Soo kǒo xíniñúʼu xa̱a̱yó ndakanixi̱níyó ña̱yóʼo ta kachiyó: “Va̱ása ndáyáʼvíi̱; ta ni kǒo ixakáʼnu-ini Jehová xa̱ʼíi̱”. Va̱ása va̱ʼa ña̱ ndakanixi̱níyó saá, chi nda̱a̱ kivi xa̱a̱yó kuxíkáyó nu̱ú Jehová. Ta saátu ná ndakaʼányó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Proverbios 24:10: tá ná ndakava-iniyó va̱ása koo ndee̱yó. Va̱ʼaka ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin Jehová ña̱ ná ixakáʼnu-inira xa̱ʼa̱yó tasaá vií ndakutáʼanyó xíʼinra (Is. 1:18). Jehová ixakáʼnu-inira xa̱ʼa̱yó tá ná kunira ña̱ ndándikó-iniyó xíʼin ndiʼi níma̱yó. Ta saátu ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ anciano, ta na̱yóʼo kúee koo inina ta chindeétáʼanna xíʼinyó ña̱ va̱ʼa ndikóyó kachíñuyó nu̱ú Jehová (Sant. 5:14, 15).

7. ¿Nda̱chun va̱ása xíniñúʼu ndakava-iniyó tá chíka̱a̱yó ndee̱ ña̱ kǒo keʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa?

7 Iin ta̱ anciano ta̱ íyo chí ñuu Francia ta̱ naní Jean-Luc káʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin na̱ chíka̱a̱ ndee̱ ña̱ kǒo keʼékana ña̱ va̱ása va̱ʼa: “Nu̱ú Jehová, iin na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ nda̱kú kúú na̱ ndándikó-ini ta chíka̱a̱na ndee̱ ña̱ nasamana ña̱ kéʼéna” (Rom. 7:21-25). Ña̱kán ná va̱ása ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása ndáyáʼvikayó. Ndiʼivayó kéʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa, soo xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa-ini Jehová xíʼinyó ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ se̱ʼera xa̱ʼa̱yó, kivi ixakáʼnu-inira xa̱ʼa̱ ku̱a̱chiyó (Efes. 1:7; 1 Juan 4:10).

8. ¿Ndáana kivi ka̱ʼa̱nyó xíʼin ña̱ ná chindeétáʼanna xíʼinyó tá ndákava-iniyó?

8 Tá ndákava-iniyó kivi ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ hermano chi na̱yóʼo íyona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ veʼeyó. Na̱yóʼo kivi sandíkona-iniyó ta viíní kuniso̱ʼona tá ná natúʼunyó xíʼinna (Prov. 12:25; 1 Tes. 5:14). Iin ñá hermana ñá naní Joy ñá íyo chí ñuu Nigeria, ñá chíka̱a̱ ndee̱ ña̱ va̱ása ndakava-iniñá káchiñá: “Tá kǒo na̱ hermano chíndeétáʼan xíʼi̱n, kǒo kuchiñui̱ keʼíi̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa. Chi xa̱ʼa̱ ña̱ chíndeétáʼanna xíʼi̱n kúnda̱a̱-inii̱ ña̱ ndákuiinva Jehová oración ña̱ kéʼíi̱ nu̱úra. Ta saátu sánáʼa̱na yi̱ʼi̱ ña̱ chika̱i̱ ndee̱ xíʼin na̱ kúsuchí-ini”. Ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ su̱ví ndiʼi tiempo kiʼin na̱ hermano kuenta á ndákava-iniyó, ña̱kán miíyó kúú na̱ xíniñúʼu ka̱ʼa̱n xíʼinna ña̱ ná chindeétáʼanna xíʼinyó.

TÁ NDEÉ NDÓʼOYÓ

9. ¿Ndáa ki̱ʼva chíndeétáʼan ña̱ káʼa̱n Salmo 41:3 xíʼin 94:19 xíʼinyó?

9 Ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin Jehová ña̱ chindeétáʼanra xíʼinyó. Íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ si̱í koo iniyó tá ndeé ndóʼoyó kachikaví tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼá tiempo kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱. Ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ va̱ása keʼé Jehová iin milagro tasaá sandáʼara miíyó, soo ña̱ kéʼéra kúú ña̱ sándi̱kora-iniyó ta táxira ndee̱ ndaʼa̱yó ña̱ va̱ʼa kundeé-iniyó nu̱úña (kaʼvi Salmo 41:3; * 94:19). * ¿Ndáa ki̱ʼva kéʼéraña? Kivi chika̱a̱ra-ini sava na̱ hermano ña̱ chindeétáʼanna xíʼinyó ña̱ satána sava ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼuyó á ña̱ keʼéna inka chiñu ña̱ íyo ti̱xin veʼeyó. Ta kivi keʼéna oración xíʼinyó. Ta saátu kivi sandákaʼán Jehová miíyó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n tu̱ʼunra ña̱ kivi sandíko-iniyó, tá kúú ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ndakiʼinyó chí nu̱únínu, ña̱ kooyó nu̱ú ñuyǐví xa̱á nu̱ú va̱ása xo̱ʼvi̱kayó ta ni va̱ása kooka kue̱ʼe̱ (Rom. 15:4).

10. ¿Ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼin ta̱ Isang ña̱ va̱ása níndakavaka-inira xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼora iin tu̱ndóʼo?

10 Ta̱ Isang, ta̱ íyo chí ñuu Nigeria, ndo̱ʼora iin tu̱ndóʼo ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása níkivika kanda̱ra, ta iin ta̱ doctor ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ va̱ása ndikókara kakara. Ta̱yóʼo káchira: “Ku̱suchíní-inii̱ ta nda̱kavaní-inii̱”. ¿Ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼinra ña̱ va̱ása ndakavaka-inira? Káchira: “Ñá síʼíi̱ xíʼin yi̱ʼi̱ ni̱ka̱ʼa̱nníndi̱ xíʼin Jehová ta ka̱ʼviníndi̱ tu̱ʼunra. Chi̱ka̱a̱-inindi̱ ña̱ taxindi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíndi̱. Ta saátu táxindi̱ tíxa̱ʼvi xa̱ʼa̱ ña̱ ndakiʼinndi̱ chí nu̱únínu ña̱ koondi̱ nu̱ú ñuyǐví xa̱á”.

Na̱ ndeé ndóʼo kivi kusi̱í-inina natúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ta ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ndakiʼinna xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. (Koto párrafo 11 nda̱a̱ 13).

11. ¿Ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼin ñá Cindy ña̱ kusi̱í-iniñá ni xi̱kuumiíñá iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndeéní?

11 Ñá Cindy, ñá íyo chí México, ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinñá ña̱ kúúmiíñá iin kue̱ʼe̱ ña̱ kivi kaʼní-ñaʼá. ¿Ndáaña ke̱ʼéñá ña̱ va̱ʼa ni̱ya̱ʼañá nu̱ú ña̱yóʼo? Tá xi̱ ixatátannañá chi̱ka̱a̱-iniñá ña̱ natúʼunñá xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ndiʼi ki̱vi̱. Ña̱yóʼo ka̱ʼyíñá: “Ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ kundi̱ʼi̱ka-inii̱ xa̱ʼa̱ inkana, ta va̱ása ndakaniníxi̱níi̱ xa̱ʼa̱ operación á xa̱ʼa̱ ña̱ xóʼvii̱ á xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa kúni̱i̱. Ña̱yóʼo kúú ña̱ xi̱keʼíi̱: tá xi̱natúʼi̱n xíʼin na̱ médico á na̱ enfermero, xi̱nda̱ka̱tu̱ʼíi̱nna á íyo va̱ʼa na̱ veʼena. Tándi̱ʼi xi̱nda̱ka̱tu̱ʼíi̱nna nda̱chun kúú ña̱ nda̱kaxinna keʼéna iin chiñu ña̱ yo̱ʼvi̱ní. Tasaá xi̱kunda̱a̱-inii̱ ndáaña kivi natúʼi̱n xíʼinna. Savana xi̱ndakanda̱-inina saáchi su̱ví ndiʼi na̱ ndeé ndóʼo níxinda̱ka̱tu̱ʼun-ñaʼá á íyo va̱ʼana, ta ku̱a̱ʼána xi̱taxina tíxa̱ʼvi ndaʼíi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndi̱ʼi̱-inii̱ xa̱ʼa̱na. Ta savana nda̱a̱ xi̱taxina número teléfonona ndaʼíi̱ ta saátu xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ndáa mií íyona. Tá ni̱ya̱ʼi̱ nu̱ú ña̱ tu̱ndóʼo yóʼo, Jehová chi̱ndeétáʼanra xíʼi̱n ña̱ kusi̱í-inii̱ ta nda̱a̱ nda̱kanda̱-inii̱ xíʼin ña̱yóʼo” (Prov. 15:15).

12, 13. ¿Ndáaña kéʼé sava na̱ hermano ña̱ va̱ʼa ndakundeéna natúʼunna xíʼin na̱ yiví ni kúúmiína iin kue̱ʼe̱ á ni xa̱a̱ ku̱chéena, ta ndáaña va̱ʼa ndákiʼinna xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

12 Xa̱ʼa̱ ña̱ kúúmií sava na̱ hermano kue̱ʼe̱ á xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱chéena va̱ása kívi keena natúʼunna xíʼin na̱ yiví nda̱a̱ táki̱ʼva kúni̱ miína, ta ña̱yóʼo sándákavaña-inina. Soo ndúkuna ki̱ʼva ña̱ natúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Chí Estados Unidos, ni̱xi̱yo iin ñá hermana ñá naní Laurel, 37 ku̱i̱ya̱ xi̱ndika̱a̱ñá ini iin máquina ña̱ xi̱chindeétáʼan xíʼinñá ña̱ va̱ʼa ndakiʼinñá ta̱chíñá. Xi̱kuumiíñá cancer ta saátu ke̱ʼéna ku̱a̱ʼá operación xíʼinñá, ta ni̱xi̱yo inka kue̱ʼe̱ ku̱ñuñá. Ni ni̱xo̱ʼvi̱níñá va̱ása nísandákooñá ña̱ natúʼunñá xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Xi̱natúʼunñá xíʼin na̱ enfermero ta saátu na̱ xi̱chindeétáʼan xíʼinñá ti̱xin veʼeñá. Ki̱ʼva 17 na̱ yiví chi̱ndeétáʼanñá xíʼin ña̱ ni̱xa̱a̱na ndu̱una testigo Jehová. *

13 Iin ta̱ anciano ta̱ naní Richard ta̱ íyo chí ñuu Francia káʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin na̱ va̱ása kívi kita veʼena á na̱ íyo iin veʼe nu̱ú ndóo na̱ xa̱a̱ ku̱chée: “Kivi chindóso túvina tutu ña̱ tává na̱ ñuu Ndióxi̱. Tasaá na̱ yiví kivi kotonaña ta kivi kixáʼana nda̱ka̱tu̱ʼunna xa̱ʼa̱ña. Saá kivi kixáʼana natúʼunna xíʼin na̱ yiví, ta ña̱yóʼo kivi chika̱a̱ña ndee̱ xíʼin na̱ hermano na̱ va̱ása kívi ku̱ʼu̱n natúʼun xíʼin na̱ yiví veʼe tá veʼe”. Ta saátu na̱ va̱ása kívi kee veʼena, kivi kaʼyína carta ña̱ va̱ʼa natúʼunna xíʼin na̱ yiví á ka̱ʼa̱nna xíʼinna xíʼin teléfono.

TÁ VA̱ÁSA NDÁKIʼINYÓ IIN CHIÑU ÑA̱ NDÁTUYÓ NDAKIʼINYÓ TI̱XIN ÑUU NDIÓXI̱

14. ¿Nda̱chun va̱ʼaní yichi̱ chi̱núu ta̱ rey David nu̱úyó?

14 Sana kúni̱yó ndakiʼinyó iin chiñu ti̱xin congregación á ti̱xin circuito nu̱ú ndíka̱a̱yó. Soo íyo sava ña̱ sási nu̱úyó ña̱ va̱ʼa ndakiʼinyó ña̱yóʼo, tá kúú xa̱ʼa̱ ku̱i̱ya̱ ña̱ kúúmiíyó, ña̱ ndeé ndóʼoyó á inkaka ña̱ʼa. Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ rey David kivi chindeétáʼanña xíʼinyó tá ndóʼoyó táʼan ña̱yóʼo. Ta̱yóʼo xi̱kuni̱níra ixava̱ʼara veʼe Ndióxi̱; soo tá ni̱xa̱a̱ra ku̱nda̱a̱-inira ña̱ va̱ása níndaka̱xin Ndióxi̱ miíra ña̱ keʼéra chiñu yóʼo, chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ yiví na̱ nda̱kaxin Ndióxi̱ ña̱ keʼénaña. Ta̱xira ku̱a̱ʼání oro xíʼin plata ña̱ va̱ʼa keʼéna chiñu yóʼo. Va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoora nu̱úyó (2 Sam. 7:12, 13; 1 Crón. 29:1, 3-5).

15. ¿Ndáaña ke̱ʼé iin ta̱ hermano ña̱ va̱ása ndakavaka-inira?

15 Iin ta̱ hermano ta̱ naní Hugues ta̱ íyo chí Francia va̱ása níkivika koora anciano xa̱ʼa̱ ña̱ ndeé ndóʼora. Ta ni chiñu ña̱ íyo ti̱xin veʼera va̱ása níkivi keʼéra. Ña̱yóʼo ka̱ʼyíra: “Tá xa̱ʼa̱ nda̱kavaní-inii̱ ta xi̱ndakanixi̱níi̱ ña̱ va̱ása ndáyáʼvii̱. Soo tá ni̱ya̱ʼa tiempo ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ va̱ása xíniñúʼuví kusuchí-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ va̱ása kívi keʼíi̱, tasaá ki̱xáʼa kúsi̱í-inii̱ xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kivika keʼíi̱ nu̱ú Jehová. Káchíñukavai̱ nu̱ú Jehová. Íyoi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Gedeón xíʼin na̱ 300 ta̱a na̱ xi̱kitáʼan xíʼinra: ni ku̱nái̱, ndákundeévai̱ chíka̱i̱ ndee̱” (Juec. 8:4).

16. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼé na̱ ángel?

16 Va̱ʼaní yichi̱ chínúu na̱ ángel nu̱úyó saáchi nda̱kúní-inina. Tá kúú, iin yichi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun Jehová na̱ ángel ndáa ki̱ʼva kivi sandáʼvina ta̱ rey Acab. Ku̱a̱ʼána ni̱ka̱ʼa̱nna ndáa ki̱ʼva keʼénaña, soo iinlá kuitíva ta̱ ángel nda̱kaxin Jehová ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ viíva kana ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra (1 Rey. 22:19-22). ¿Á nda̱kava-ini inka na̱ ángel ta nda̱kanixi̱nína: “¿Nda̱chunví ni̱ka̱ʼi̱n tá va̱ása keʼéna ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n?”? Va̱ása níndakanixi̱nína saá. Na̱ ángel vitá íyo inina ta kúni̱na ña̱ iinlá Jehová ná ndukáʼnu (Juec. 13:16-18; Apoc. 19:10).

17. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá ndákava-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása kúúmiíyó iin chiñu ti̱xin ñuu Ndióxi̱?

17 Ña̱ ndáyáʼviníka kúúmiíyó kúú ña̱ kúúyó testigo Jehová ta saátu ña̱ nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱. Chiñu ña̱ kúúmiíyó ti̱xin ñuu Ndióxi̱, kivi nasa̱maña. Ña̱ ndáyáʼvika nu̱ú Jehová ta saátu nu̱ú na̱ hermanoyó kúú ña̱ vitá íyo iniyó ta su̱ví chiñu ña̱ kúúmiíyó. Ña̱kán ná ka̱ʼa̱n ndáʼviyó xíʼin Jehová ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼinyó ña̱ ndakundeéyó vitá koo iniyó. Ta saátu ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ na̱ vitá ni̱xi̱yo ini ka̱chíñu nu̱ú Jehová na̱ káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱, ta xíʼin ña̱ si̱í-ini ná kachíñuyó nu̱ú na̱ hermano (Sal. 138:6; 1 Ped. 5:5).

TÁ VA̱ÁSA XÍÍN NA̱ YIVÍ KUNISO̱ʼONA ÑA̱ NÁTÚʼUNYÓ XÍʼINNA

18, 19. ¿Ndáaña kivi chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniyó natúʼunyó xíʼin na̱ yiví na̱ va̱ása xíín kuniso̱ʼo?

18 ¿Á ndákava-iniyó saáchi na̱ yiví na̱ íyo nu̱ú territorio ña̱ kúúmiíyó va̱ása xíínna kuniso̱ʼona á va̱ása ndóona veʼena? ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa ndakundeéyó kusi̱í-iniyó? Ña̱ recuadro “ ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱íka-iniyó tá nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví?”, káʼa̱nña xa̱ʼa̱ sava ña̱ʼa ña̱ kivi keʼéyó. Ta saátu viíní ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱yóʼo?

19 Ná ndakaʼányó chi ña̱ ndáyáʼviníka kúú ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ Ndióxi̱ ta saátu xa̱ʼa̱ Reinora. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ loʼova na̱ yiví ndani̱ʼí yichi̱ ña̱ taxi ña̱ kutakuna (Mat. 7:13, 14). Tá ku̱a̱ʼa̱nyó nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví, kéʼéyó iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní saáchi inkáchi káchíñuyó xíʼin Jehová, ta̱ Jesús xíʼin na̱ ángel (Mat. 28:19, 20; 1 Cor. 3:9; Apoc. 14:6, 7). Ta saátu ná ndakaʼányó chi Jehová kúú ta̱ kána na̱ yiví na̱ kúni̱ kachíñu nu̱úra ña̱ koona na̱ ñuura (Juan 6:44). Sana va̱ása xíín na̱ yiví kuniso̱ʼona ña̱ nátúʼunyó vitin, soo tá ná ku̱ʼu̱nyó nu̱úna inka yichi̱ kuniso̱ʼovana.

20. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Jeremías 20:8, 9, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ása ndakavaka-iniyó?

20 Ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kivi sakuaʼayó xíʼin ña̱ ndo̱ʼo ta̱ profeta Jeremías. Na̱ yiví na̱ xi̱natúʼunra xíʼin, va̱ása níxiinna kuniso̱ʼona. Ta nda̱a̱ xi̱ka̱ʼa̱n ndi̱va̱ʼana xíʼinra, ta xi̱kusi̱kindaanara “iníí ki̱vi̱” (kaʼvi Jeremías 20:8, 9). * Nda̱kavaní-inira ta nda̱a̱ ni̱xa̱a̱ra nda̱kanixi̱níra ña̱ va̱ása natúʼunkara xíʼin na̱ yiví. Soo va̱ása níkeʼéra ña̱yóʼo. ¿Nda̱chun? Ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tu̱ʼun Jehová níma̱ra xi̱ndika̱a̱ña, ta ni̱xi̱yoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ñuʼu̱ ta va̱ása níkivi kasi yuʼúra xa̱ʼa̱ña. Ta saátu kivi kundoʼo miíyó tá ndiʼi ki̱vi̱ ná kaʼviyó Biblia, ta ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱nña. Ta kusi̱íka-iniyó natúʼunyó xíʼin na̱ yiví ta sana nda̱a̱ ku̱a̱ʼákana natúʼunyó xíʼin (Jer. 15:16).

21. ¿Ndáaña keʼéyó tasaá va̱ása ndakavaka-iniyó?

21 Ñá Deborah, ñá ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú párrafo 4, káchiñá: “Tá ndakava-iniyó, ta̱ Ndi̱va̱ʼa kivi kuniñúʼura ña̱yóʼo ña̱ sakúxíkara miíyó nu̱ú Jehová”. Soo íyokava ndee̱ Jehová nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Ña̱kán ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ sándakava-iniyó ná natúʼunyó xíʼin Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó ta ná ka̱ʼa̱nyó xíʼinra ña̱ chindeétáʼanra xíʼinyó. Chindeétáʼanra xíʼinyó ña̱ va̱ása ndikóyó keʼéyó iin ña̱ va̱ása va̱ʼa, chindeétáʼanra xíʼinyó tá ndeé ndóʼoyó, chindeétáʼanra xíʼinyó ña̱ vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kúúmiíyó ti̱xin ñuura, chindeétáʼanra xíʼinyó ña̱ kusi̱í-iniyó natúʼunyó xíʼin na̱ yiví. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ chíndeétáʼanra xíʼinyó, va̱ása ndakavaka-iniyó.

YAA 41 Yivá, kuniso̱ʼo ña̱ káʼi̱n xíʼún

^ párr. 5 Ndiʼivayó ndákava-iniyó sava yichi̱. Nu̱ú artículo yóʼo ka̱ʼa̱nyó ndáaña kivi keʼéyó tá ndóʼoyó saá. Ta saátu kunda̱a̱-iniyó ña̱ kuchiñuyó ya̱ʼayó nu̱ú ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ chíndeétáʼan Jehová xíʼinyó.

^ párr. 4 Na̱sama sava ki̱vi̱na.

^ párr. 5 1 Juan 3:19, 20: “Xíʼin ña̱yóʼo kunda̱a̱-iniyó ña̱ ke̱eyó ti̱xin ña̱ nda̱a̱, ta ná kǒo kaka-iniyó chi Ndióxi̱ kúni̱vara xínira miíyó 20 ni íyo ña̱ʼa ña̱ sándakava-iniyó, chi Ndióxi̱ káʼnukara nu̱ú níma̱yó ta xíni̱ra xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ʼa”.

^ párr. 9 Salmo 41:3: “Jehová kúú ta̱ kiʼin kuenta xíʼinna tá ná kandúʼuna nu̱ú xi̱to xa̱ʼa̱ ña̱ ndeé ndóʼona; ndiʼi tiempo ña̱ kuumiína kue̱ʼe̱ nasamaún nu̱ú kánduʼúna”.

^ párr. 9 Salmo 94:19: “Tá ki̱xáʼa ni̱ndi̱ʼi̱ní-inii̱, miíún sa̱ndíkoún-inii̱ ta táxi̱n ni̱xi̱yo inii̱”.

^ párr. 12 Ña̱ nátúʼun xa̱ʼa̱ ñá Laurel Nisbet ka̱naña nu̱ú ña̱ ¡Despertad! 22 tí enero ña̱ ku̱i̱ya̱ 1993.

^ párr. 20 Jeremías 20:8, 9: “Saáchi tá káʼi̱n, xíniñúʼu ndeéní kanai̱ ta kachii̱: ‘Koo ku̱a̱chi ta ndiʼi-xa̱ʼa̱ndóʼ. Xa̱ʼa̱ ña̱ nátúʼi̱n xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Jehová, na̱ yiví káʼa̱n ndi̱va̱ʼana xíʼi̱n ta kúsi̱kindaana yi̱ʼi̱ iníí ki̱vi̱. Ña̱kán ni̱ka̱ʼi̱n ña̱yóʼo: ‘Va̱ása ka̱ʼa̱nkai̱ xa̱ʼa̱ra ta ni va̱ása ka̱ʼa̱nkai̱ xa̱ʼa̱ ki̱vi̱raʼ. Soo tu̱ʼunra xi̱ndika̱a̱ña níma̱i̱, ta ni̱xi̱yoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ñuʼu̱ ña̱ ndíka̱a̱ tañu lekei̱, ta ku̱naái̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱i̱ kasi yuʼíi̱ xa̱ʼa̱ña; ta va̱ása níkundeéka-inii̱ nu̱úña”.

^ párr. 73 ÑA̱ KÁʼA̱N XA̱ʼA̱ NA̱ʼNÁ: Iin ñá hermana ñá nda̱kava-ini ndákanixi̱níñá xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ ke̱ʼéñá tá ya̱chi̱ ta káʼa̱nñá xíʼin Jehová, tasaá kándíxañá ña̱ ndákaʼánra xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ ke̱ʼéñá tá ya̱chi̱ xíʼin ña̱ kéʼéñá vitin.