1. Amunu pah na e’ɔaloo dap i ɛrɛ nyɔɔ a?

DƐ̄DƐƐ̄ dee i wee kpesī taāŋa sa piiga lo etama. Ekɔ oo yiga kɔ i wee dap tama i taāŋa sɔ̄ loo i naa ɔ ni? Nyɔɔwo, lu ebɛɛ̄ kɔ i ɛp e’ɔloo nua i nɛɛ baa lo a i dap ɔɛloo, doo kɔ i ɛp kɔ ii le e dɛɛ̄ lɔgɔ nu sa i bie bu biirabu. Kpa Kam 24:10 kɔ: “Lo a le o gbaa dee etɛɛrɛ o ekpo lu nwīgbagbara.” Bu kaka, e’ɔaloo dap i sah ekpo loo sa doo kɔ i aa dapna tama sa tɛɛ̄ yeebah pya taāŋa i kpesī bu dum.

2. E na a dap doo kɔ i ɔloo a, e e na i kɛɛrɛbu bu ekobee ue ama a?

² I dap ɛrɛ e’ɔaloo aāloo pya nu a i siraloo, pio ɛɛ pya dɔɔ̄na naa dap muɛ̄. Pya nu a dap nua na kɔ ii mmana, pio nu ii dap doo, le dumɛloo. Pio nu a dapnage nua na lo ii ɛrɛ pya dɔtam a i taɛ kɔ i bee ɛrɛ bu esiatam Jɛhova, ale a dap lu zue ue bie kɛ̄ pya nɛɛ naa gbī egbaɛ̄ i tɔ̄loo. Bu ekobee ue ama, i aa le kɛɛrɛbu pio nu i dap doo lokwa i dap tama e’ɔaloo.

3. E na eyerebah i nɛ kɔ i ɛp aba ii bu sīdee a bɔloo sɔ̄ i tɛɛ̄ ekwɔ a?

³ Dap waɛ kɔ i ɛrɛ e’ɔaloo sa ɛrɛ ekiɛ̄nu nyɔɔbee ekwɔ i bee tɛɛ̄ le kɔ ii mmana. Wo dap doo kɔ i kɛɛrɛ kɔ Jɛhova naale eyiga kɔ i yii bu Paradais nyɔɔ ekwɔ i bee tɛɛ̄. E bee piya lo i kɛɛrɛ doo wo. I ɛp pya ekwɔ i bee tɛɛ̄ doodoo wa? Baibol doo kɔ i suā kɔ dɛ̄dɛɛ̄ “nɛɛ edoora pɔrɔ,” mɛ aba Jizɔs Kraist na a sii si pɔrɔ a. (Rom 3:23) Jɛhova naa bialoo gbī aba i ekwɔ ale gbī kɔ i dasī mmana. Taāwo, alu Tɛ a ɛrɛ wereloo lo a gbī eyerebah i nɛ. A para nage egerebu. A muɛ̄ kɛ̄ gbɛnɛ-edo ii gaa piiga  lo ebe eebah nu a i bii kumakɛ̄, sa ɛp aba ii bu sīdee a naa bɔloo doo, e a gbī eyerebah i nɛ.—Rom 7:18, 19.

4-5. Aāloo nu a le bu 1 Jɔn 3:19, 20, e na a bee doo kɔ baɛ wuga nɛɛwa a be eeba e’ɔaloo a?

⁴ Naa kɛɛrɛbu edoba Deborah le Maria. * Sɔ̄ Deborah bee lege etera, bee lu e’aara ye bu pɔrɔ sīdee sa doo kɔ a ɛp aba ɛɛ bu sīdee a naa lee. Naa wee aadee lu ekaɛgɛ ye. Wo bee doo kɔ a ɛp aba ɛɛ bu sīdee a bee piya. Kere sɔ̄ a tɛɛ̄ nwīgbagbara ekwɔ, wee ɛp kɔ lɔgɔ nu a dabe doo leere naale. Maria bee ɛrɛnage dua taāŋa ama. Pya ye manamana bee ye bɔbɛɛ kɛɛ. Wo bee doo kɔ a kɛɛrɛ kɔ a naa le e dɛɛ̄ lɔgɔ nu. Sɔ̄ a bee sunage kaka ue, a bee ɛp kɔ a naa bɔeloo ekue ye nɛɛ Ekeebee Jɛhova.

⁵ Kerewo, baɛ wuga nɛɛwa ama naa bee ɔbɛ etaāŋabah Jɛhova. E na anua a? Ziī nu ba bee doo na etop dɛ̄dɛɛ̄ wa dumɛ to tɛrɛ nyɔɔ Jɛhova bu kara. (Yɔɔ 55:22) Ba bee yiga kɔ i wereloo Tɛ a le li bunyɔɔ suā i kɛ̄tɔɔ̄ sɔ̄ akii adumɛ le kɛ̄ i pɔrɔ ekɛɛrɛ bee i ɛrɛ pah nyɔɔ doo. A muɛ̄ nage pya le a i le bu beenyiɛ lo a le pya dogo ii dap muɛ̄ bu aba ii.—Buū 1 Jɔn 3:19, 20.

6. E na ziī nɛɛ edoo lo a sikɛ̄ tɛɛ̄ ziī ekwɔ ebee tɛɛ̄ sɔ̄ akii adumɛ a?

⁶ Nɛɛ a gaa piiga lo elɛɛbaloo ziī pɔrɔ elap a wee ye le bu dap sikɛ̄ doo lo piya nu sa a ɔloo. Alu kaka kɔ a wee i ziloo gbɛnɛ sɔ̄ i si pɔrɔ. (2 Kɔr 7:10) Kerewo, aa i kiɛ̄ yeekɛ̄ sa i gbɛ aba ii sa kɛɛrɛ kɔ: ‘Mm lena dɛɛ̄ lɔgɔ nu. Jɛhova etɛɛ̄ doodoo wa mɛ dap aaloo nɛ ni?’ Dua pɔrɔ ekɛɛrɛ ama naa lu kaka, sa dap doo kɔ i ɔbɛ esitam nɛ Jɛhova. Nyɛŋiabu nu i bee buū bu kpa Kam 24:10 lo a kɔ i ekpo lu nwīgbagbara sɔ̄ i ɔloo. Taāwo, nyɔɔnɛ Jɛhova “yii bira” tɛ̄maloo eyere kara ye nɛ sa bara ye toesaɛ̄. (Ais 1:18) Sɔ̄ Jɛhova muɛ̄ kɔ a kiɛ̄ a sa o ekiiya, a gaa le aaloo a nɛ. Gbaāloo wo, zɔ̄ŋia pya kanɛɛ. Ba gaa le su egerebu a yeābah nɛ kɔ o sikɛ̄ le bu nwanaloo bu edɔɔ̄.—Jem 5:14, 15.

7. E na anua ii le e’ɔloo sɔ̄ i gaa piiga lo edoo nu a lee a?

⁷ Jean-Luc alu ziī nɛɛ kanɛɛ li France kɔ nɛ pya a gaa tama e’ɔaloo kɔ: “Naale nɛɛ a naa tɛɛ̄ ekwɔ na a kaāna kɛ̄dɛɛ̄ Jɛhova a, mɛ nɛɛ ye ekwɔ ye kiɛ̄ sa a kiiya aaloo.” (Rom 7:21-25) Nyɔɔwo,  lo o gaa tama e’ɔaloo, o aa ɛp aba ɔɔ kuma kɛ̄. Nyɛŋiabu kɔ lɔgɔ ii i kaāna kɛ̄dɛɛ̄ Bari naale. Dɛ̄dɛɛ̄ ii gbī ewonu a aabah Bari, lo a nɛ tɛ̄maloo waara zɔɔ a’agara.—Ɛfɛs 1:7; 1 Jɔn 4:10.

8. Sɔ̄ loo i ɔ, mɛɛ̄ na i dap gbī yerebah aābah a?

⁸ I dap gbī yerebah aābah pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa bu yira lokwa ba i nɛ e’agaloo. Ba dap i gbaɛ̄tɔ̄loo sɔ̄ i gbī ekɔ ue wa nɛ, sa kɔ pya ue eyere i mɛm loo i nɛ. (Kam 12:25; 1 Tɛs 5:14) Ziī wuga nɛɛwa alu Nigeria a kura Joy a gaa bee tama e’ɔaloo bee kɔ: “M bee le mɛ kɛ̄ lo a naa bee le pya wuga bu bɔŋanaloo? Yere mɛm loo a aabah pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa doo kɔ m suā kɔ Jɛhova agara pya na kara. M enɔā nage wa aābah kɛ̄ edap yere mɛm loo pya dɔɔ̄na wa beenyiɛ dɔ kiikɛ̄ doo.” Lu ebɛɛ̄ kɔ i nyɛŋiabu kɔ a naale dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ na pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa esuā kɔ i gbī yere mɛm loo a. Nyɔɔwo, dap lu ebɛɛ̄ kɔ i piiga lo ekɔ ue nɛ ziī wuga enyima tura nɛɛ sa kɔ i ebɛɛ̄ ye nɛ.

9. Le-yɔɔ 41:3 le 94:19 yere i mɛm loo doodoo wa?

⁹ Gbī yerebah aābah Jɛhova. Sɔ̄ nu aa i dumɛ ale bee loo i edumɛ bu nyɔɔnyɔɔ sɔ̄, dap i agabah lo ekɛɛrɛ nu bu sīdee a bɔloo. Kuma sɔ̄ Jɛhova naa bo i bu nyɛŋia sīdee anyaawo a, a gbɔ̄ i nyiɛ sa i nɛ mɛm a i bɛɛ̄ lokwa i dap egerebu. (Buū Le-yɔɔ 41:3; 94:19.) Bu edoba, dap doo kɔ pya dɔɔ̄na Nɛɛ Kraist a yerebah i nɛ lo esitam tɔ ale si uwe yaɛ nu. Dapnage zū pya wuga kɔ ba a nyɔɔnɛ i yere kara. Ale a dap doo kɔ i nyɛŋiabu loo pya nu egbɔ̄ i nyiɛ lo i bee buū aābu ye Muɛ̄ Ue, doodoo nyɛŋia bɛābu akiiloo kaāna dum bu aā nyɔuwe sɔ̄ dumɛloo le ezialoo naale elena.—Rom 15:4.

10. E na a bee doo kɔ beenyiɛ Isang aa kiinasī lo ebaara sɔ̄ bugia siranu bee ye siraloo sah a?

¹⁰ Bugia sira nu bee sira loo Isang alu Nigeria, sa ye fɛ baɛ tɔ lɛɛ loo. Ye dɔktɔ bee ye kɔ nɛ kɔ a naale edapna kiā. Isang kɔ: “Beenyiɛ mɛ bee baara sa na edɔɔ̄ lu ezag bii kɛ̄.” Mɛ a bee peege beenyiɛ ye ni? Eeye! E na a bee ye yerebah nɛ a? Isang bee kɔ: “Na wa le mm naa bee ɔbɛ eyere kara nɛ Jɛhova sa buū ye Muɛ̄ Ue. I bee biaɛfii lo etɔgɛ nia loo pya leelee i e’ɛrɛ, gbaāloo i bɛābu loo dum bu aā nyɔuwe Bari.”

11. Bu mɛ sīdee na Cindy bee ɛrɛ ɛɛbu sɔ̄ a bee le bu e’agabah eyɔloo a?

¹¹ Dɔktɔ bee kɔ nɛ Cindy alu Mexico kɔ a ɛrɛ ziī eyɔloo a ye dap fɛ. E na a bee doo lokwa a dap tama a? Sɔ̄ a gaa bee lu edoo ye pie loo, a bee biaɛfii lo ezue ue dɛ̄dɛɛ̄ dee. A bee ɛm kɔ: “Dodoo wo bee doo kɔ m dap bie ekɛɛrɛ nyɔɔ pya dɔɔ̄na e a naale nyɔɔ na eyɔloo, ezialoo, ale bɔɔ a gaa bee mɛ aa. Nu m wee doo na bee: Sɔ̄ m gaa nyɔɔnɛ pya dɔktɔ ale pya nurse kɔnia ue, m wee bip nu akiiloo pya wa butɔ. Lɛɛ m bip wa nu anua ba sagɛ lo esi dua e’aga tam a le doo wo ama. Sɔ̄ m edora wo sah, m wee muɛ̄ dua ekobee ue edap wa tɔaloo. Gbɛnɛ-edo aba bee kɔ a wee aga lɛɛ ba gae muɛ̄ nɛɛ ba gaa dooe pie loo a wa bip kɔ, ‘Loo a le doo wa?’ Booboo aba wee mɛ doo yaa kɔ m kɛɛrɛe wa bu. Pio aba wee mɛ nɛ kere kpa a tɔgɛ kɛ̄ ba tɔɔ̄ ale nɔmba wa fon. Nyɔɔwo, bu sɔ̄ a bee aga gbɛnɛ bu na dum ama, Jɛhova bee mɛ  nɛ kaāna ɛɛbu lo a bee mɛ lu ziī dua loo.”—Kam 15:15.

12-13. Mɛ sīdee na pya loo dumɛ ale pya boh le loo ezuera ue a, e e na a sira aabu a?

¹² Nɛɛ loo dumɛ ale nɛɛ boh le loo dap ɔloo nyɔnɛbee a naa dap doo dookɛ̄ a gbī edoo bu esiatam zue ue. Kerewo, gbɛnɛ-edo aba gaa piiga kaāna lo ezue ue. Ziī wuga nɛɛwa a kura Laurel a le United States bee tɔɔ̄ makɛ̄ bu kpe a wee ye yerebah nɛ kɔ a dap sere piogi loo 37 zua! A bee tama dumɛ kansa, e alu ebaa ye loo gbɛnɛ-edo sɔ̄, sa a bee ɛrɛnage dumɛ a ye gbee ekpaloo. Mɛ kaɛlɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ e’agabah taāŋa a bee kpesī ama, a naa bee ɔbɛ zue ue. A bee zue ue nɛ pya nurse le pya a wee ye kuūdɛɛ̄loo ba bee lu ye tɔ. E na a bee sira aabu a? A bee yerebah nɛ nu a naa kiikɛ̄ ee 17 nɛɛ kɔ ba a nɔ kaka ue Baibol! *

¹³ Ɛrɛ le nu ziī nɛɛ kanɛɛ a kura Richard alu France kɔ nɛ pya a naa dapna aa wa tɔ ale ba le kɛ̄ a gaa lu ekuū wa dɛɛ̄ loo. A kɔ, “Lu ebɛɛ̄ kɔ ba a su pio i kpa sere kpaɛ̄ wa kɛ̄ pya nɛɛ emuɛ̄. Enia pya nɛɛ sɔ̄ ba emuɛ̄, e ba ebip nu akiiloo. Lo ama dap yere mɛm loo pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa ba naa dapna zue ue aa ziī tɔ yii ziī.” Pya a naa dapna aa tɔ dapnage ɛrɛ epoo bu tam zue ue tɛ̄maloo ɛm lɛta le kuekue nyɔɔ fon.

14. Amunu le edoba na Devid i sere kɛ̄ nɛ a?

¹⁴ Ana, dumɛloo, ale pya dɔɔ̄na nu dap doo kɔ i aa ɛrɛ pio dɔtam bu bɔŋanaloo ale bu sɛkiut. Lo i kpesī dua kɛ̄tɔɔ̄ ama, i dap nɔ nu aāloo Mɛnɛ Devid. Sɔ̄ a bee lu ekɔ nɛ Devid kɔ a naale alɛ na alu esagɛ kɔ a wu tɔkaɛ Bari lo alu nu a bee ye taɛ edoo, a bee yerekpotɛ̄ nɛɛ Bari bee sagɛ kɔ a si lo tam. Devid bee dɔɔ̄nage nu aābu nyiɛ ye lo eyeākpotɛ̄ lo tam. Naa ɛp dua le edoba Devid i sere kɛ̄ nɛ a!—2 Sam 7:12, 13; 1 Edoo 29:1, 3-5.

15. Hugues bee be eebah e’aɔloo doodoo wa?

¹⁵ Nyɔɔbee dumɛloo, Hugues alu France bee ɔbɛ esitam doodoo nɛɛ kanɛɛ, sa a naa bee dapnage doo kunɛ nwīgbagbara tam bie ye be. A bee ɛm kɔ: “Tua sɔ̄ loo mɛ bee ɔ sa m kɛɛrɛ kɔ mm le e dɛɛ̄ lɔgɔ nu. Mɛ sɔ̄ esaa, m bee suā kɔ a bɔloo kɔ m su na kɛ̄tɔɔ̄ dookɛ̄ a le doo, sa m sikɛ̄ ɛrɛ ɛɛbu loo ɛrɛgeba  nu m dap doo bu esiatam nɛ Jɛhova. M ebiaɛrafii kɔ mm le epee e beenyiɛ mɛ. Doodoo Gideon le lop le o’oo tup pya ye nɛɛ lo dɛ̄dɛɛ̄ aba bee ɔloo a, m gaa le kiisī lo ebe lo be!”—Biaɛ 8:4.

16. E na i dap nɔ aāloo edoba pya ɛnjɛl a?

¹⁶ Pya ɛnjɛl ba tɔɔ̄ agara lunage le edoba. Sɔ̄ Mɛnɛ Ahab gaa bee bɛɛ, Jɛhova bee bip pya ɛnjɛl sīdee ba kɛɛrɛ kɔ edap lu ekwɔɔgɛ pɔrɔ mɛnɛ ama. Ziī ziī pya lo ɛnjɛl bee kɔ wa ekɛɛrɛ. Mɛ Bari bee sagɛ ziī lo ɛnjɛl sa ye kɔ nɛ kɔ ye ekɛɛrɛ lee. (1 Mɛnɛ 22:19-22) Ekɔ loo pya dɔɔ̄na ɛnjɛl ba yira agɛrɛ ama bee ɔge sa ba kɛɛrɛ kɔ, ‘E na m bee danage sī kɔ nu m kɛɛrɛ loo a?’ Lɔgɔ nu anua i yiga kɔ ba bee kɛɛrɛ doowo naa le. Pya ɛnjɛl kumalookɛ̄ sa ba gbī kɔ dɛ̄dɛɛ̄ ka a kuu Jɛhova.—Biaɛ 13:16-18; Mum 19:10.

17. E na i doo lo i ɛrɛ saŋ nyɔɔbee a naa lu enɛ i dɔtam bu bɔŋanaloo a?

¹⁷ Bie ekɛɛrɛ nyɔɔ dee a i kpaā nɛ kɔ bee Bari kuea i loo le kɔ i gaa zue ye Buɛ̄-mɛnɛ. I dap ɛrɛ dɔtam sa peere nage, mɛ a naale nu a doo kɔ i kuī loo Bari lo. Sɔ̄ i doo dogo a bɔloo sa kumalookɛ̄ na Jɛhova le pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa edap i wereloo a. Nyɔɔwo, bara Jɛhova kɔ a yerebah a nɛ kɔ o dap doo dogo a bɔloo sa kumalookɛ̄. Ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ lele edoba pya a bee doo dogo a bɔloo sa kumalookɛ̄ alu e’ɛm bu ye Muɛ̄ Ue. Su loo nɛ lo esitam nɛ pya wuga bu ɛrɛgeba sīdee o dap.—Yɔɔ 138:6; 1 Pit 5:5.

18-19. Bu mɛ sīdee na o dap ɛrɛ ɛɛbu bu o esiatam zue ue kere sɔ̄ a bee kɔ pya nɛɛ a le o kɛ̄ zue ue naa gbī egbaɛ̄tɔ̄ ani?

¹⁸ Loo a wee ɔ pio sɔ̄ nyɔnɛbee pya a le o kɛ̄ zue ue naa gbī egbaɛ̄tɔ̄ ale kɔ gbɛnɛ-edo sɔ̄ a naa lu emuɛ̄ pya nɛɛ tɔ ni? Sɔ̄ i kpesī dua kɛ̄tɔɔ̄ a le doo wo, e na i dap doo lo ekiisī sa nyimɛ i ɛɛbu ani? Pio nu eyerebah i nɛ lu e’ɛm bu ekpo a kura “ Pya Sīdee O Dap Ɛrɛ Ɛɛbu Bu O Tam Zue Ue.” A lunage nu a kuī kɔ i ɛp i tam zue ue bu le sīdee. E na lo ama kura a?

¹⁹ Sere ekɛɛrɛ bie nyɔɔ zue bee Bari le ye Buɛ̄-mɛnɛ siā. Jizɔs bee baatɛ̄ leere kɔ aba nwī epoo loo nɛɛ na egbī dee a  ture nɛɛ mmɛ loo dum muɛ̄ a. (Mat 7:13, 14) Sɔ̄ i le uwe zue ue, alu nu ka kɔ i gaa nyɔɔnɛ Jɛhova, Jizɔs le pya ɛnjɛl siniatam. (Mat 28:19, 20; 1 Kɔr 3:9; Mum 14:6, 7) Jɛhova wee zuura pya a gbī esitam ye nɛ. (Jɔn 6:44) Nyɔɔwo, lo ziī nɛɛ naa gbaɛ̄tɔ̄loo i yereue taɛ lo sɔ̄, a dap gbaɛ̄tɔ̄ dɔɔ̄na sɔ̄.

20. E na kpa Jeremia 20:8, 9 i dap tɔgɛ akiiloo kɛ̄ ebe e’ɔaloo doo a?

²⁰ I dap nɔ gbɛnɛ-edo nu aāloo nɛɛ mɔmanudɛɛ̄ Jeremaia. Bee lu ekɔ a si tam kɛ̄ a bee aga gbɛnɛ. Pya nɛɛ a le lo kɛ̄ wee ye gbɛ sa ye kɛgɛ “yube loo dee.” (Buū Jeremia 20:8, 9.) A ɛrɛ sɔ̄ loo ye bee ɔ mmɛ kɛ̄ a bee gbī e’ɔbɛ zue ue. Mɛ a naa bee ɔbɛ. E na a nua a? “Ue Jɛhova” bee le doodoo miā bu Jeremaia, sa a naa bee dap seea bu ye! Kɛ̄ a lenage loo ili doolo sɔ̄ i kɛɛrɛbu Muɛ̄ Ue Bari. Lo ama na anua i nɔ Baibol sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ ziī ziī biradee a. Wo edoo kɔ i kiisī lo e’ɛrɛ ɛɛbu, sa pya nɛɛ egbaɛ̄ i tɔ̄ loo kaāna.—Jer 15:16.

21. Kaɛlɛɛ ɛrɛgeba nu anua e’ɔaloo, i dap be eebah doodoo wa?

²¹ Deborah i bee kɔ nu kumaloo tua sɔ̄ a bee kɔ, “E’ɔaloo dap lu ziī gbɛnɛ nu tam Setan su daānu.” Mɛ Jɛhova ɛrɛ ekpo ee Setan le ɛrɛgeba ye nu tam. Nyɔɔwo, sɔ̄ ɛrɛgeba nu a ɔɛloo, bara yerebah aābah Jɛhova. A eyerebah a nɛ kɔ o tama o kɛ̄tɔɔ̄ a naa mmana le o e’ɔaloo. A eyerebah a nɛ sɔ̄ loo a dumɛ. A eyerebah a nɛ kɔ o ɛp dɔtam bu sīdee a bɔloo. Sa eyerenage bah a nɛ kɔ o ɛp esiatam zue ue bu le sīdee. Gbaāloo wo, egara o beenyiɛ nɛ o Tɛ a le li bunyɔɔ. Tɛ̄maloo ye yerebah, o dap be eebah e’ɔaloo.