1. Ngande wakoka ɔkɔmwɛlɔ monga la shɛngiya le so?

LUSHI tshɛ sho pomanaka l’ekakatanu ndo sho salaka la wolo dia mbakikɛ. Koko ekɔ dui dia wolo dia ndɔshana l’ekakatanu naka tekɔ l’ɔkɔmwɛlɔ. Diakɔ diele, sho pombaka mbɔsa ɔkɔmwɛlɔ oko ɔngɛndangɛnda wahatahombe nongola, nɛ dia vɔ koka toshishɛ wɛkamu, dihonga ndo ɔngɛnɔngɛnɔ aso. Tokedi 24:10 ndo nɔtɛ mbutaka ɔnɛ: “Naka wɛ ambɔkɔmɔ lo lushi la paa, kete wolo ayɛ wayokitakita.” Eelo, ɔkɔmwɛlɔ koka toshishɛ wolo weso l’ohomba dia ndɔshana dimɛna l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ.

2. Kakɔna kakoka tokonya dia nkɔmɔ, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

² Sho koka nkɔmɔ l’ɔtɛ w’awui efula, awui wa l’andja kana wa l’etei ka demba. L’atei w’awui asɔ mbele ndo munga yaso, wɛɔdu aso ndo hemɔ. Awui akina wakoka tɔkɔmɔla ele, naka hatolongola ɔkɛndɛ wakombolaso l’olimu wa Jehowa kana naka tekɔ lo nsambisha l’ɛtshi ka nkɛtɛ kele anto hawetawɔ losango. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola awui amɔtshi wakokaso nsala dia ndɔshana l’ɔkɔmwɛlɔ.

3. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo dia munga yaso?

³ Kokaka monga wɔdu dia monga la kanyi yele bu la wɛdimo lo dikambo dia munga ndo wɛɔdu aso. Etombelo wele la dui sɔ ele, sho koka mfɔnya ɔnɛ l’ɔtɛ wa munga yaso, Jehowa hetawɔ pondjo dia sho mbɔtɔ l’andja w’oyoyo. Kanyi ya ngasɔ koka monga waale efula. Ngande wahombaso mbɔsa munga yaso? Bible mɛnyaka dia, onyake Yeso Kristo, anto tshɛ “wakasale pɛkato.” (Rɔmɔ 3:23) Koko ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya Bible bu onto layanga dia minda anto la munga kana lalɔmba di’anto monga kokele. Koko nde ekɔ Shɛso ka ngandji, lalanga dia tokimanyiya.  Nde ekɔ nto la solo dia lotutsha. Nde mɛnaka welo wadjaso dia ndɔshana la wɛɔdu aso ndo diaha monga la kanyi yele bu la wɛdimo lo dikambo diawɔ, ndo nde ekɔ suke dia tokimanyiya.​—Rɔmɔ 7:18, 19.

4-5. Kakɔna kata 1 Joani 3:19, 20, kakakimanyiya akadiyɛso ahende dia ndɔshana l’ɔkɔmwɛlɔ?

⁴ Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Deborah ndo ka Maria. * Etena kakinde dikɛnda, ase nkumbo ka Deborah wakosalɛka mbala efula akambo lo yoho yakokonya dia ndjaoka dia nde amboshama sɔnyi. Vɔ wakawaandolaka lo payi. Diakɔ diele nde akayonga la kanyi ya kɔlɔ lo dikambo diande. Etena kakandasalaka munga ya totshitshɛ, nde akɔsaka dia ndooko k’ɔlɔ kakandakokaka nsala. Maria aki l’okakatanu akɔ waamɛ. Ewotɔ ande wakawoshaka sɔnyi. Etombelo wakonge ele nde akayaɔsaka oko onto l’anyanya. L’ɔkɔngɔ wa nde mbeya akambo wa mɛtɛ, nde akayaoke dia nde hakoke mbelamɛ Ɔmɛnyi wa Jehowa!

⁵ Koko, akadiyɛso ahende asɔ kotshika kambɛ Jehowa. Lande na? Nɛ dia vɔ wakakitsha wetsho awɔ le Jehowa lo tshimbo y’alɔmbɛlɔ wa l’etete. (Os. 55:22) Vɔ wakayetawɔ dia Shɛso ka ngandji lele l’olongo mbeyaka di’awui wakatokomɛ lo nshi yakete ndo ekanelo kaso ka kɔlɔ mongaka la shɛngiya le so. Koko nde mɛnaka nto awui w’amɛna wele l’otema aso, mbuta ate waonga wele ondo shoamɛ hatowaɛnyi.​—Adia 1 Joani 3:19, 20.

6. Kakɔna kahomba onto ɔmɔtshi nsala naka nde ambonyomosala munga kakandasale ntondo?

⁶ Onto ɔmɔtshi mbeyaka mbidja welo dia ntshika nsala dui dimɔtshi dia kɔlɔ, koko nde koka nyomosala munga kakɔ kaamɛ ndo dui sɔ koka mbɔkɔmɔla. Lo mɛtɛ, bu kɔlɔ ndjaɛndja onongo lo yɛdikɔ mɔtshi naka tambosala pɛkato. (2 Kɔr. 7:10) Koko, hatohombe ndjaɛndja onongo lo yoho yamboleka ndo ndjaanya shoamɛ lo mfɔnya ɔnɛ: ‘Lekɔ onto l’anyanya. Jehowa hakoke dimanyiyami.’ Ekanelo ka kɔlɔ kɛsɔ hahikami l’akambo wa mɛtɛ ndo tɔ koka tokonya dia ntshika kambɛ Jehowa. Tohɔ kɛnɛ kadiaso lo Tokedi 24:10, ɔnɛ wolo aso wayokitakita naka sho ndjakɔmɔla. Lo dihole dia nsala ngasɔ, “todje akambo l’ɔnɔngɔ” sho la Jehowa lo mbɔlɔmba ndo nyanga kɛtshi kande. (Isa. 1:18) Naka Jehowa ambɛna dia wɛ amboyatshumoya l’otema ɔtɔi ndo ekɔ lo nsala la wolo dia nsala etshikitanu, kete nde ayokodimanyiya. Laadiko dia laasɔ, sawola la dikumanyi. Vɔ wayokokimanyiya la solo dia lotutsha tshɛ dia wɛ nyomonga la lonyuma la dimɛna.​—Jak. 5:14, 15.

7. Lande na kahatahombe nkɔmɔ naka tekɔ lo mbidja welo dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ?

⁷ Jean-Luc, ekumanyi kɛmɔtshi ka la  France, mbutɛka wanɛ walɔshana la wɛɔdu awɔ ɔnɛ: “Onto lele ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa bu onto lahasale pondjo munga, koko nde ekɔ onto lanyanga l’ɔtɛ wa munga yande ndo latoyatshumoyaka tena tshɛ.” (Rɔmɔ 7:21-25) Diakɔ diele tɔfɔnyake ɔnɛ wɛ ekɔ onto l’anyanya naka wɛ ekɔ lo ndɔshana la wɛɔdu ayɛ. Ohɔ dia ndooko onto lele ɔlɔlɔ la ntondo ka Nzambi. Sho tshɛ tekɔ l’ohomba w’ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika waki Nzambi lo tshimbo y’oshinga w’etshungwelo.​—Ɛf. 1:7; 1 Jni. 4:10.

8. Naka tekɔ l’ɔkɔmwɛlɔ, le anto akɔna wakokaso nyanga ekimanyielo?

⁸ Sho koka ntshɔ le anangɛso l’akadiyɛso, wele nkumbo kaso ka lo nyuma, dia vɔ tokeketsha! Vɔ koka tohokamɛ etena keso l’ohomba wa nsawola ndo vɔ koka tokeketsha. (Tok. 12:25; 1 Tɛs. 5:14) Joy, kadiyɛso kadjasɛ lo Nigeria ekɔ lo diɛnɛ l’ɔkɔmwɛlɔ, nde mbutaka ate: “Otondonga aha nkumbo kaso k’onto l’ɔnango, tshike haleye woho wotomoyala. Ekeketshelo k’anangɛmi l’akadiyɛmi kekɔ djembetelo yɛnya dia Jehowa kadimolaka alɔmbɛlɔ ami. Lambokondja wetshelo oma le wɔ woho wa dimi mbeya nkeketsha anto akina wele l’ɔkɔmwɛlɔ.” Koko sho pombaka nama lo yimba ɔnɛ aha mbala tshɛ mbakoka anangɛso l’akadiyɛso mbeya ɔnɛ etena kɛnɛ tekɔ l’ohomba w’ekeketshelo. Ɔnkɔnɛ, ayonga ohomba sho ntakola nna dia nsawola l’osekaso ombetawudi lambotshunda lo nyuma ndo mbotɛ hwe dia tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo.

9. Ngande watokeketsha Osambo 41:3 ndo 94:19?

⁹ Lɔmba Jehowa dia kosukɛ. Etena kahatayaoke dimɛna, djekoleko naka tekɔ lo diɛnɛ la hemɔ kahakɔnɔ, sho koka monga l’okakatanu dia monga l’ekanelo ka dimɛna. Lam’ele Jehowa hatɔkɔnɔla lo yoho ya dihindo nshi nyɛ, nde tokeketshaka ndo toshaka wolo weso l’ohomba dia mbikikɛ. (Adia Osambo 41:3; 94:19.) Ɛnyɛlɔ, nde koka ntshutshuya asekaso Akristo dia tokimanyiya etena keso l’ohomba wa nsala elimu wa la ngelo kana dia tosomba diangɔ. Nde koka ntshutshuya anangɛso dia nɔmba kaamɛ la so. Kana nde koka tohola tokanyi takeketsha tele l’Ɔtɛkɛta ande, ɛnyɛlɔ elongamelo ka diambo ka lɔsɛnɔ la kokele l’andja w’oyoyo lɛnɛ ele anto hawotonga la hemɔ ndo la paa.​—Rɔmɔ 15:4.

10. L’ɔkɔngɔ w’aksida, lande na kele Isang kotetemala nkɔmɔ?

¹⁰ Isang, ladjasɛ lo Nigeria, akasale aksida ndo nde akahomɔ wolo. Dɔkɔtɛlɛ dia nde akawotɛ dia nde hakɛndakɛndaki nto pondjo. Isang mbutaka ate: “Laki la lonyangu ndo lakakɔmɔ efula.” Koko nde kotetemala nkɔmɔ. Lande na? Kakɔna kakookimanyiya? Isang mbutaka ate: “Ndooko lushi lakatatshike dimi la wadɛmi dia nɔmba Jehowa ndo dia mbeka Ɔtɛkɛta ande. Takayashikikɛ nto dia monga la lowando l’awui w’amɛna, mbidja ndo elongamelo ka lɔsɛnɔ l’andja w’oyoyo waki Nzambi.”

11. Ngande wakonge Cindy l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakinde la hemɔ ka wolo?

¹¹ Dɔkɔtɛlɛ dimɔtshi akatɛ Cindy, lodjashi la Mexique, dia nde ekɔ la hemɔ kakakoke mbodiaka. Kakɔna kakandasale dia mbikikɛ dui sɔ? Etena kakandalongolaka esakelo, nde akayadjɛ oyango wa sambishaka lushi tshɛ. Nde akafunde ate: “Lo nsala ngasɔ, laki l’akoka wa mbika washo lo awui akina, koko aha lo epaso, paa kana lo hemɔ kaki lami. Lakasalaka nganɛ: Etena kakamasawolaka l’adɔkɔtɛlɛ kana l’enganga, lakawambolaka dia mbeya woho wele nkumbo yawɔ. Oma laasɔ, dimi lakawambolaka lande na kakawasɔnɛ olimu wa wolo ɔnɛ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, akongaka dui dia wɔdu le mi dia mbeya awui wakakoke minanda  etema awɔ. Efula wakataka ɔnɛ ɛkɔnyi hawoleke tombola ɔnɛ: ‘Ngande?’ Ndo efula kawɔ wakamboke losaka l’ɔtɛ wakamayakiyanyaka dikambo diawɔ. Amɔtshi wakambisha kaanga numɛlɔ yawɔ ya telefɔnɛ ndo adrɛsɛ awɔ. Ɔnkɔnɛ, lo etena ka paa ka lo lɔsɛnɔ lami kɛsɔ, Jehowa akambisha ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula wakamambiya!”​—Tok. 15:15.

12-13. Ngande wakonge anto amɔtshi waki la hemɔ kana la dikɔmɔ l’akoka wa nsambisha, ndo etombelo akɔna wakonge la wɔ?

¹² Anto wele la hemɔ kana la dikɔmɔ kokaka nkɔmɔ, nɛ dia vɔ waya l’elelo lo kɛnɛ kakokawɔ nsala l’olimu w’esambishelo. Koko, efula kawɔ wekɔ l’akoka wa nsambisha dimɛna. L’États-Unis, kadiyɛso kelɛwɔ Laurel akadjama lo mashinyi ɔmɔtshi wakokimanyiyaka dia mpɛnga l’edja k’ɛnɔnyi 37! Nde akakikɛ kansɛrɛ, epaso wa wolo ndo hemɔ yahakɔnɔ ya lo lokoho la demba. Koko kaanga mbakinde l’ekakatanu wa wolo ɛsɔ, nde kotshika nsambisha. Nde akasambishaka enganga ndo anto akina wakayaka la ngelo kande. Etombelo akɔna wakonge? Nde akakimanyiya anto oko 17 dia mbeya akambo wa mɛtɛ wa lo Bible! *

¹³ Richard, lele ekumanyi la France, ekɔ l’alako amɔtshi shikaa wa mbisha wanɛ wadihama lo mvudu yawɔ kana lo mvudu yakokɛwɔ esombe. “Dimi mbalɔmbaka dia nyanga yangɔ ya tshitshɛ ya manɛka ekanda. Dui sɔ diayokimanyiya dia nkotola yambalo y’anto ndo dia vɔ nsawola la wɔ. Dui sɔ koka nkeketsha anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji wahayokoka nsala esambishelo ka lo luudu la luudu.” Wanɛ wadihama lo mvudu yawɔ koka nto nsambisha lo fundɛka anto mikanda ndo lo telefɔnɛ.

14. Naa ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakatotshikɛ nkumekanga Davidɛ?

¹⁴ L’ɔtɛ w’elelo watodjɛ lotshundu l’osombe, yoonge kana awui akina, mbeyaka monga ko taya bu l’akoka wa nongola ɔkɛndɛ kana diɛsɛ dimɔtshi l’etshumanelo kana l’otshimbedi. Naka tekɔ l’okakatanu wa ngasɔ, sho koka nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Davidɛ. Etena kakawawotɛ dia nde kɔsɔnama dia mbikɛ Nzambi tɛmpɛlɔ, dui diakalongamɛka Davidɛ efula dia nsala, nde akasukɛ tshɛ lo tshɛ ɔnɛ lakasɔnɛ Nzambi dia mɛmba ɔkɛndɛ ɔsɔ. Davidɛ akakimɔ diangɔ efula dikambo di’olimu ɔsɔ. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kakokaso ndjela!​—2 Sa. 7:12, 13; 1 Ɛk. 29:1, 3-5.

15. Ngande wakatondoya Hugues ɔkɔmwɛlɔ?

¹⁵ L’ɔtɛ w’ekakatanu wendana la yoonge, Hugues lele la France akatshike nkamba oko ekumanyi ndo nde kokoka nsala kaanga tolimulimu ta totshitshɛ ta la ngelo. Nde fundaka ate: “L’etatelo, lakayaɔshi oko  onto l’anyanya ndo lakakɔmɔ efula. Koko l’edjedja ka wonya, lakɛnyi ohomba wa mbetawɔ elelo waki la mi ndo lakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia kambɛ Jehowa kaanga mbakimi l’elelo ɛsɔ. Lamboyashikikɛ diaha mpekɔ. L’ɛnyɛlɔ ka Ngidiyɔna la apami ande nkama shato, waki vɔ tshɛ wambɔlɛmba, dimi layotetemala ndɔsha!”​—Emb. 8:4.

16. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo bɛnyɛlɔ di’andjelo?

¹⁶ Andjelo wa kɔlamelo wekɔ bɛnyɛlɔ di’amɛna efula. L’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga Ahaba, Jehowa akalɔmbɛ andjelo dia mbisha tokanyi lo woho wa nkesa nkumekanga ka kɔlɔ kɛsɔ. Andjelo efula wakasha tokanyi. Koko Nzambi akasɔnɛ ondjelo ɔtɔi ndo akawotɛ dia kanyi yande mbayonga l’etombelo w’amɛna. (1 Ku. 22:19-22) Onde andjelo akina wa kɔlamelo wakakɔmɔ, ondo lo mbita ɔnɛ: ‘Lande na kakatetsha wenya aso lo mbisha tokanyi?’ Sho bu l’ɔkɔkɔ wa mfɔnya dia vɔ wakasale ngasɔ. Andjelo wekɔ mɛtɛ l’okitshakitsha ndo vɔ nangaka mbisha Jehowa lotombo tshɛ.​—Emb. 13:16-18; Ɛny. 19:10.

17. Ahombaso nsala naka tambɔkɔmɔ l’ɔtɛ wahatalongola waɛsɛ amɔtshi w’olimu?

¹⁷ Ohɔ dia diɛsɛ diele la so ele mɛmba lokombo la Nzambi ndo mbewoya anto awui wendana la Diolelo diande. Sho koka nkondja ɛkɛndɛ ndo mbashisha, koko aha vɔ mbatetɛ anto wa nɛmɔ lo washo wa Nzambi. Ekɔ paka sho keyi elelo aso ndo kongi l’okitshakitsha mbongaso mɛtɛ anto wa nɛmɔ le Jehowa ndo le anangɛso l’akadiyɛso. Diakɔ diele lɔmba Jehowa dia kokimanyiya dia wɛ ntetemala mbeya elelo ayɛ ndo monga l’okitshakitsha. Kana yimba la bɛnyɛlɔ efula di’amɛna di’anto wakeyaka elelo awɔ ndo waki l’okitshakitsha diatanema l’Ɔtɛkɛta ande. Etawɔ dia kambɛ ananyɔ lo yoho tshɛ yakokayɛ nsala dui sɔ.​—Os. 138:6; 1 Pe. 5:5.

18-19. Ngande wakokayɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu w’esambishelo kaanga naka wɛ hakondja etombelo w’ɛlɔlɔ l’ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ?

¹⁸ Onde wɛ atakɔmɔka l’etena kɛmɔtshi l’ɔtɛ wele ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ bu l’etombelo w’ɛlɔlɔ kana l’ɔtɛ wahaleke tanema anto la ngelo? Naka ngasɔ, kakɔna kakokaso nsala dia ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ kana mfudia ɔngɛnɔngɛnɔ aso? Alako amɔtshi shikaa wekɔ lo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Toho ta ndeka ndowanya olimu ayɛ.” Ekɔ nto ohomba dia monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo. Kakɔna kalɔmba dui sɔ?

 ¹⁹ Tetemala ndjasha dia mbewoya anto lokombo ndo Diolelo dia Nzambi. Yeso akɛnya hwe di’anto yema tshitshɛ mbayotana mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ. (Mat. 7:13, 14) Etena keso l’esambishelo, sho mongaka la nɛmɔ dia nkamba kaamɛ la Jehowa, Yeso ndo andjelo. (Mat. 28:19, 20; 1 Kɔr. 3:9; Ɛny. 14:6, 7) Jehowa kotolaka anto wakoka mbokambɛ. (Jni. 6:44) Naka onto hetawɔ losango laso l’etena kɛnɛ, kete ondo nde koka ndjohokamɛ losango laso mbala kekina.

20. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja lo Jɛrɛmiya 20:8, 9 lo kɛnɛ kendana la ndɔshana l’ɔkɔmwɛlɔ?

²⁰ Sho koka nkondja wetshelo efula oma le omvutshi Jɛrɛmiya. Nde akatomama l’ɛtshi ka nkɛtɛ kaki wolo efula nsambisha. Anto wa lɛkɔ wakɔtɛngaka ndo wakɔsɔkaka “lushi l’otondo.” (Adia Jɛrɛmiya 20:8, 9.) Nde akakɔmɔ efula l’etena kɛmɔtshi ndo akayange ntshika nsambisha. Koko nde kosala dui sɔ. Lande na? Nɛ dia “ɔtɛkɛta wa Jehowa” waki oko dja l’etei k’otema wa Jɛrɛmiya ndo nde kokoka ndjilama l’etei k’otema! Ngasɔ mbediɔ ndo le so naka sho ndodia yimba yaso ndo otema aso l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ okina watotshutshuya dia mbekaka Bible lushi tshɛ ndo kanaka yimba l’awui akɔ. Lo nsala ngasɔ, ɔngɛnɔngɛnɔ aso wayotetemala mfula, ndo ondo olimu aso w’esambishelo wayoleka monga l’etombelo w’ɛlɔlɔ.​—Jɛr. 15:16.

21. Ngande wakokaso mbidja otshumba lo ta dialɔshanaso l’ɔkɔmwɛlɔ?

²¹ Deborah lakatatɛkɛtshi la diko mbutaka ate: “Ɔkɔmwɛlɔ koka monga ehomɔ ka ta ka wolo efula kakamba la Satana.” Koko dihomɔ dia ta dia Satana hadioleki Jehowa Nzambi wolo. Diakɔ diele, naka wɛ ambɔkɔmɔ oyadi l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ, sɛngasɛnga Jehowa dia nde kosukɛ. Nde ayokokimanyiya dia wɛ ndɔshana la munga ndo wɛɔdu ayɛ. Nde ayokosukɛ etena keyɛ la hemɔ. Nde ayokokimanyiya dia wɛ monga la kanyi yele la wɛdimo lo kɛnɛ kendana la ɛkɛndɛ w’olimu. Ndo nde ayokokimanyiya dia wɛ monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu ayɛ w’esambishelo. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, kɛnɛmɔlɛ Shɔ lele l’olongo ekiyanu ayɛ lo dɔmbɛlɔ. L’ekimanyielo kande, wɛ ayodja otshumba lo ta dialɔshanayɛ l’ɔkɔmwɛlɔ.