¿ACHKË nanaʼ rït taq nakʼül jun carta ri akuchï jun utziläj awachiʼil nukʼuqbʼaʼ pä akʼuʼx chqä nuʼij chawä chë janina yatrajoʼ? Timoteo xkʼül jun carta achiʼel riʼ, ri xtaq pä che rä rma ri apóstol Pablo. Komä ri carta riʼ kʼo chpan le Biblia, y ya riʼ ri Rukaʼn Wuj che rä Timoteo. Kantzij na wä chë taq Timoteo xkʼül ri carta riʼ kan xrajoʼ wä xbʼä akuchï majun achkë nnaqö rchë chë nuskʼij ruwäch ri carta chqä rchë nutamaj achkë nrajoʼ nuʼij äl rachiʼil che rä. Rkʼë jbʼaʼ Timoteo xeruʼän qa re kʼutunïk reʼ chwäch: «¿Achkë komä rubʼanon Pablo? ¿Kʼo ta kʼa komä jun naʼoj nuyaʼ pä chwä rchë más ütz nbʼän che rä ri samaj yaʼon qa pa nqʼaʼ? ¿Xtkʼatzin komä ri naʼoj chwä ri ye kʼo chpan re carta reʼ rchë más ütz rubʼanik xtinbʼän che rä rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios chqä rchë xkentoʼ ri nkʼaj chik?». Timoteo xrïl kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ chqä kiqʼalajsaxik nkʼaj chik kʼutunïk chpan re utziläj carta reʼ. Keqatzʼetaʼ jojun utziläj taq naʼoj ri yeqïl chpan.

Taq Timoteo xchäp ruskʼixik ri carta, kan chanin xqʼax chwäch chë ryä kan kʼo wä rejqalen chwäch Pablo. Kan rkʼë ajowabʼäl, ri apóstol xuʼij «nkʼajol» che rä (2 Tim. 1:2). Timoteo rkʼë jbʼaʼ kʼo wä chik más jbʼaʼ 30 rujunaʼ taq xkʼül re carta reʼ chnaqaj ri junaʼ 65, chqä kʼo wä chik junaʼ oknäq pä ukʼwäy bʼey. Ryä xjeʼ wä rkʼë ri apóstol Pablo más 10 junaʼ y kan kʼïy naʼoj xtamaj qa chrij.

Kantzij na wä chë Timoteo kan xkʼuqeʼ rukʼuʼx taq xtamaj chë Pablo najin wä yeruköchʼ ri kʼayewal. Pablo yaʼon wä pacheʼ chlaʼ Roma y jbʼaʼ chrij riʼ xtkamsäx (2 Tim. 1:15, 16; 4:6-8). Timoteo xtzʼët chë Pablo kan kuw wä ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx, rma xuʼij äl che rä: «Rïn najin nköchʼ jontir ri najin nbʼan chwä» (2 Tim. 2:8-13). Ri rubʼanik xeruköchʼ ri kʼayewal Pablo xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx Timoteo chqä nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx röj komä.

Pablo xuʼij che rä Timoteo chë kan kʼo ruqʼij ttzʼetaʼ ri samaj ruyaʼon Dios pa ruqʼaʼ. Ryä xuʼij äl che rä: «Nnataj äl chawä chë achiʼel nbʼan rkʼë jun qʼaqʼ taq nyaʼöx ruchqʼaʼ ke riʼ chqä tabʼanaʼ rkʼë ri spanïk xyaʼ Dios chawä» (2 Tim. 1:6). Chpan re texto reʼ, rchë ri tzij «spanïk», Pablo xksaj ri tzij griego khárisma. Re tzij reʼ ntzjon chrij taq kʼo jun nspäx chqë ye kʼa majun xqaʼän ta rchë nyaʼöx chqë o ma taqäl ta chqij nqakʼül. Timoteo xkʼül ri spanïk riʼ taq nimaläj rubʼanik xchaʼöx rchë ntoʼon pa congregación (1 Tim. 4:14).

 ¿Achkë kʼo wä chë nuʼän Timoteo rkʼë ri spanïk riʼ? Taq Timoteo xskʼij ruwäch ri tzij «nnataj äl chawä chë achiʼel nbʼan rkʼë jun qʼaqʼ taq nyaʼöx ruchqʼaʼ», rkʼë jbʼaʼ xpë pa rujolon ri nbʼanatäj taq ri winäq nkibʼöx qʼaqʼ, ye kʼa ri qʼaqʼ riʼ eqal eqal nkʼis qa y kʼo mul xa xuʼ chik rachäq nkanaj qa. Rma riʼ kʼo wä chë nxpüx o nyaʼöx más siʼ chpan rchë nbʼrö pä chik jmul chqä ma nkʼis ta ri kʼatän. Jun diccionario nuʼij chë ri tzij griego ri xksaj Pablo aweʼ (anazōpyréō) ntel chë tzij «natzäj chik jmul» o «nayaʼ ruchqʼaʼ». Achiʼel nqatzʼët, ri xrajoʼ wä xuʼij Pablo che rä Timoteo ya riʼ chë tsamäj rkʼë ronojel ran chqä rkʼë kiʼkʼuxlal. Achiʼel ta ya reʼ xuʼij che rä: «Tayaʼ awan chrij ri asamaj». Komä, röj chqä kʼo chë nqaʼän ya riʼ: kʼo chë nqatäj qaqʼij chuyaʼik ruqʼij Dios rkʼë kiʼkʼuxlal.

Chpan ru-carta, Pablo kʼo chik jun xuʼij che rä Timoteo ri xttoʼ rchë kan ütz xttel ri samaj chwäch ri yaʼon wä qa pa ruqʼaʼ. Pablo xtzʼibʼaj äl reʼ che rä: «Rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios ri yaʼon pä pa qawiʼ, tachajij re bʼeyomäl reʼ ri yaʼon qa pan aqʼaʼ» (2 Tim. 1:14). ¿Achkë riʼ ri bʼeyomäl xyaʼöx qa pa ruqʼaʼ Timoteo? Chpan ri jun qa versículo, Pablo xtzjon chkij «utziläj taq tzij», ntel chë tzij, ri kantzij kʼo chpan ri Ruchʼaʼäl Dios (2 Tim. 1:13). Rma Timoteo jun rutzeqelbʼëy Cristo, ryä kʼo wä chë nukʼüt ri kantzij chkiwäch ri winäq ri ye kʼo wä chpan ri congregación chqä ri ma ye kʼo ta wä chpan (2 Tim. 4:1-5). Chqä xchaʼöx wä rchë ntok ukʼwäy bʼey chkiwäch rusamajelaʼ Dios (1 Ped. 5:2). ¿Achkë rubʼanik xchajij ri bʼeyomäl ri xyaʼöx wä qa pa ruqʼaʼ, ntel chë tzij, ri kantzij ri kʼo wä chë nukʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik? Ryä xkowin xuʼän riʼ rkʼë rutoʼik ri Ruchʼaʼäl Jehová chqä rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ (2 Tim. 3:14-17).

Röj chqä yaʼon qa jun bʼeyomäl pa qaqʼaʼ, ya riʼ: ri kantzij ri kʼo chë nqakʼüt chkiwäch ri winäq (Mat. 28:19, 20). Majun bʼëy tqamestaj ta chë ri kantzij ri nqakʼüt chkiwäch ri winäq janina ruqʼij. Rma riʼ, kʼo chë chaq taqïl nqchʼö qʼanäj rkʼë Jehová chqä ronojel qʼij nqanukʼuj ruwäch ri Ruchʼaʼäl (Rom. 12:11, 12; 1 Tim. 4:13, 15, 16). Rkʼë jbʼaʼ rït yaʼon chik jun asamaj chpan rutinamit Jehová. Rkʼë jbʼaʼ yït jun ukʼwäy bʼey pa congregación o aksan pä akʼaslemal chbʼanik rusamaj Jehová. Jun bʼeyomäl achiʼel riʼ kʼo ta chë nqrtoʼ rchë ma nqanaʼ ta qiʼ chqä rchë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Dios. Rma riʼ, röj xtqkowin xtqachajij ri bʼeyomäl yaʼon qa pa qaqʼaʼ we xtqaloqʼoqʼej chqä xtqatoʼ qiʼ rkʼë Jehová.

Jun chik samaj ri yaʼon wä qa pa ruqʼaʼ Timoteo ya riʼ chë yerutjoj ri nkʼaj chik. Rma riʼ, Pablo xuʼij äl reʼ che rä: «Jontir ri xakʼoxaj wkʼë rïn [...], tayaʼ qa pa kiqʼaʼ utziläj taq achiʼaʼ, ke riʼ ryeʼ xkekowin xtkikʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik» (2 Tim. 2:2). Pablo xnataj äl che rä Timoteo chë kʼo wä chë nukʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik jontir ri retaman wä ryä. Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä janina rejqalen chë ri ukʼwäy taq bʼey nkitäj kiqʼij rchë nkiʼän riʼ chpan ri congregación. Jun utziläj ukʼwäy bʼey ma xtkanaj ta qa rkʼë ri retaman chrij ri rubʼanik nbʼan che rä jun samaj. Pa rukʼexel riʼ, ryä nukʼüt jontir ri retaman chkiwäch ri nkʼaj chik rchë chë ri nkʼaj chik yekowin nkiʼän ri samaj riʼ. Ma nuquʼ ta chë rkʼë jbʼaʼ xtkʼixbʼisatäj rma kʼo chik jun ri más xttamaj chwäch ryä o más ütz xtuʼän che rä jun samaj. Ryä nrajoʼ chë ri qachʼalal ri xkerutjoj kan pa rubʼeyal xkechʼobʼon chqä xkeʼok ajnaʼoj taq winäq, ntel chë tzij, chë tkʼuqeʼ kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Ke riʼ, ri utziläj taq achiʼaʼ riʼ xkekowin xketoʼon más pa congregación.

Kantzij na wä chë Timoteo janina xloqʼoqʼej ri carta ri xtaq äl che rä rma Pablo. Rma riʼ, ma kʼayewal ta nuʼän chqawäch nqaquʼ chë ryä chaq taqïl xkamluj kitzʼetik ri utziläj taq naʼoj xeruyaʼ pä ri rachiʼil che rä chqä xquʼ rij achkë rubʼanik yerusmajij pa rukʼaslemal.

Röj chqä nqajoʼ yeqasmajij ri naʼoj xyaʼ Pablo che rä Timoteo. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Tqatjaʼ qaqʼij rchë, achiʼel nbʼan rkʼë jun qʼaqʼ taq nyaʼöx ruchqʼaʼ, ke riʼ chqä tqabʼanaʼ röj rkʼë ri spanïk ruyaʼon Dios chqë, tqachajij ri bʼeyomäl yaʼon qa pa qaqʼaʼ chqä tqatjaʼ qaqʼij rchë nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik jontir ri qataman. We xtqaʼän riʼ, kan tzʼaqät rubʼanik xtqaʼän che rä ri samaj ruyaʼon qa Dios pa qaqʼaʼ, kan achiʼel wä xuʼij äl Pablo che rä Timoteo (2 Tim. 4:5).