Ndeye fundo didi milonga

Ndeye gu mito ya milonga

Seso dimoshi diasonegewe holu egi: “Hagaf Muna Hagav Watewe Mukumbu Gudi Yahweh Sabaot.”

Wana Guyijiya Ba?

Wana Guyijiya Ba?

Luholo lutshi isona yasonegewe holu dia seso dimoshi idi gudivua nu Biblia?

MU MUSÉE ifutshi Biblia yana zuelela idi gu Yelusalema, guana khala nu seso dimoshi diana khala nu isona holu, dia sonegewe mu ivo 700 nu 600 gutuama dia tangua dietu. Seso diene dia zudiwe mu wina dimoshi dia seso akhalele mukalegela gifua malumba hehi nu Hebelona gu Isalele. Isona yene yana zuela egi: “Hagaf Muna Hagav Watewe Mukumbu Gudi Yahweh Sabaot.” Luholo lutshi isona yene yana gudivua nu ndaga Biblia yana zuela? Yana monegesa egi jina dia Nzambi Yehowa, dia sonegewe YHWH mu Hebelu. Mutangua dikulu akhalele mujiya jina diene muabonga nu akhalele gudikalegela mu monyo wawo. Mu mawina ene amaseso guana khala nu isona iko yasonegewe gudi athu akhalele mukalegela mawina ene gifua fundo dia gudibungisa nga dia gudisuega. Athu ene akhalele musonega muavula jina dia Nzambi nu majina a athu anyi akhalele luholo lumoshi nu jina dia Nzambi mu ibayi.

Ha gutadila isona yene, professeur, Rachel Nabulsi gu Université ya Géorgie wazuelele egi: “Gukalegela muavula jina YHWH gudi nu ndando. . . . Isona ikulu yakuatesele enya Isalele nu enya Yuda ha guzula jina dia Yehowa nu ndando yavula mu monyo wawo.” Isona yene yana gudivua nu Biblia, fundo jina dia Nzambi dia sonegewe YHWH mu Hebelu. Diasonegewe iphungu yavula mu Biblia. Majina a athu ako anakhala nu jina dia Nzambi mukatshi.

Mbimbi “Yahweh Sabaot,” yasonegewe holu dia seso tuazuelela, idi mukotelesa “Yehowa wa ngolo jiagasue.” Idi mumonega egi mu tangua dikulu athu akhalele mukalegela muavula jina dia Nzambi nu mbimbi “Yehowa wa ngolo jiagasue.” Mbimbi eji jidi gudivua nji nu mbimbi “Yehowa [Nzambi] wa ngolo jiagasue” jinyi Biblia yana kalegela. Mbimbi jiene jidi gubalega 250 mu gitshinyi gia Biblia gia sonegewe mu zuelelo dia Hebelu (Écritures hébraïques), jia sonegewe muavula mu mukanda wa Yeshaya, Yelemiya nu Zakaliya.