Skip to content

Skip to table of contents

Giwindri gi lovidwego gu pwane: “A na vadwe Hagaf gyanana gya Hagav khu Yahweh Sabaot”

U di gu dziti?

U di gu dziti?

Esi si lovidwego gale sa gu seketeya kharini esi Bhibhiliya yi ganeyago?

AVBA NYA Museu das terras Bíblicas (Bible Lands Museum) Jerusalema gu ni giwindri gi lovidwego silo nyo khaguri khu myaga nya 700 ni 600 A.E.C. Giwindri gegi gi manidwe ga wulanga gu nga ba gu dzingwa vathu (caverna), vbafuvbi ni Hebroni Israyeli. Malito ma lovidwego vbale mari khayo: “A na vadwe Hagaf gyanana gya Hagav khu Yahweh Sabaot.” Malito yaya ma gu seketeya kharini Bhibhiliya? Ayo ma gu yeyedza gu khayo lina la Nungungulu, Jehovha, eli khu giHebheru gya gale li nga ba li lowa pwane YHWH, li di gu tidwa nigu li di gu thumiswa tshigu ni tshigu dziteponi nya Bhibhiliya. Khu lisine, mambe malito ma manegago avba nya dzikaverna dzodzo, ma gu yeyedza gu khayo ava va nga ba va dzi thumisa kha nga malanga nya gu manane avbo ni gu sihala, va di gu tala gu lova lina la Nungungulu ni malina nya vathu gu beyago lina la Nungungulu avba nya dziparedhi.

Na gu ganeya khu malito yoyo ma nga ba lowa avba nya siwindri, Dr. Rachel Nabulsi wa Univhersidhadhe ya Geórgia a di khuye: “Khu gu ba lina leli YHWH li khumbugidwe dzitepo nya dzingi sa gu yeyedza gu khiso li na ni lisima. . . . Milowo ni esi si lovidwego gale sa gu yeyedza lisima nya lina YHWH ga vaJudha ni vaIsrayeli.” Esi sa gu seketeya Bhibhiliya, omu lina la Nungungulu khu giHebheru a gu YHWH li manegago dzitepo nya dzingi. Gutala nya dzitepo malina nya vathu ma di gu pata lina la Nungungulu.

Malito “Yahweh Sabaot” ma lovidwego avba nya giwindri ma gu tshamuseya gu khayo: “Jehovha nya tshivba yatshavbo.” Khu kharato esi sa gu gira khatshi vathu va dziteponi nya Bhibhiliya va di gu tala gu thumisa lina la Nungungulu nigu va di gu thumisa gambe lito “Jehovha nya tshivba yatshavbo.” Si ngu pwala gambe gu khu ginani Bhibhiliya yi thumisidego lito “Jehovha nya tshivba yatshavbo” 283 dzitepo omu nya Milowo nya giHebheru, ngudzungudzu omu nya milowo ya Isaya, Jeremiya ni Zakariya.