Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

Ekihandiiko ekiri ha ibaale nikigamba: “Akyenwe Hagaf mutabani wa Hagav akyenwe Yahweh Sabaot”

Obaire Okimanyire?

Obaire Okimanyire?

Ekihandiiko Ekyakara Nikisagika Kita Baibuli?

IBAALE eriroho ekihandiiko eky’omu mwaka nk’ogwa 700-600 B.C.E., liri omu miziyamu enyakuli omu Yerusalemu erukwetwa Bible Lands Museum. Ibaale eri likasangwa omu bwingira nambere baziikaga abantu omu kicweka ekitali hara na Heburoni omu Isaleri. Ekihandiiko kinu nikigamba ngu: “Akyenwe Hagaf mutabani wa Hagav akyenwe Yahweh Sabaot.” Ekihandiiko kinu nikisagika kita Baibuli? Nikyoleka ngu ibara lya Ruhanga Yahwe, erihandiikirwe nka YHWH omu nyuguta ez’Oruheburaniya orwakara, likaba limanyirwe muno kandi lyakozesebwaga omu bwomeezi bwa buli kiro. Ebihandiiko ebindi ebyazoirwe omu bwingira obu baziikamuga abantu nibyoleka ngu abantu abasorrokaniragamu rundi abayeserekamuga bakiraga kuhandiika ha bisiika ibara lya Ruhanga, hamu n’amabara g’abantu abandi againe akakwate n’ibara lya Ruhanga.

Dr. Rachel Nabulsi owa University of Georgia akabazaaho ebihandiiko ebi ati: “Ibara YHWH likozesebwa emirundi nyingi omu bihandiiko binu. Kinu nikitwegesa bingi muno. . . . Ebigambo [ebiri omu Baibuli] hamu n’ebihandiiko binu nibyoleka ngu YHWH akaba ali mukuru muno omu bwomeezi bw’abantu ba Isaleri na Yuda.” Kinu nikisagika Baibuli, nambere ibara lya Ruhanga lihandiikirwe omu nyuguta ez’Oruheburaniya YHWH emirundi enkumi n’enkumi. N’amabara g’abantu gakiraga kubamu ibara lya Ruhanga.

Ebigambo “Yahweh Sabaot,” ebihandiikirwe ha ibaale, nibimanyisa “Yahwe ow’amahe.” Nahabweki nikizooka ngu abantu omu busumi bwakara bakiraga kukozesa ibara lya Ruhanga hamu n’ebigambo “Yahwe ow’amahe.” Kinu nakyo nikisagika Baibuli, habwokuba ebigambo “Yahwe ow’amahe” nibikozesebwa emirundi 283 omu Byahandiikirwe eby’Oruheburaniya eby’okubanza kukira muno omu bitabu nka Isaya, Yeremiya, hamu na Zakaliya.