Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Liganga lyelembe kuti “Likungu Hagaf mwanache jwa Hagav. Maloŵe gakulembedwa ni Yahweh Sabaot”

Ana Akumanyilila?

Ana Akumanyilila?

Ana yakulemba yakala yikusakamulana chamtuli ni yajikusasala Baibulo?

KUMALO gakusunjila yindu yakala yakwamba Baibulo ku Yelusalemu, kwana liganga lilyalembedwe maloŵe cha m’ma 700 ni 600 B.C.E. Ligangali ŵalijigele kumbanga ja malembe gane mwakuŵandikana ni msinda wa Hebron ku Isalaeli. Ligangali ŵalilembile maloŵe gakuti, “Likungu Hagaf mwanache jwa Hagav, maloŵe gakulembedwa ni Yahweh Sabaot.” Ana maloŵe gelega gakusakamulana chamtuli ni yajikusasala Baibulo? Yikulosya kuti ŵandu ŵakala ŵalimanyililaga mnope soni kulikamulichisya masengo lina lya Mlungu lyakuti Yehofa lyele mu yakulemba ya Chihebeli yakala ŵalilembaga kuti YHWH. Yikulosyasoni kuti yakulemba yine yayikusasimanikwa mumbangamu, yalembedwe ni ŵandu ŵaŵakamulichisyaga masengo maloga mpela gakusimanilana kapena kutililako. Jemanjaji ŵanonyelaga kulemba m’mapupa lina lya Mlungu mwakulundana ni mena gawo.

Pakusala ya yakulemba yakalayi, Dr. Rachel Nabulsi jwa pa Yunifesite ja ku Georgia ŵasasile kuti, “Kusimanikwa kwa lina lyakuti YHWH m’malo gejinji kuli kwakusosekwa mnope. . . . Yakulembayi yikusalosyasoni kuti Aisalaeli soni Ayuda ŵamwonaga YHWH kuŵa jwakusosekwa mnope paumi wawo.” Yeleyi yikukamulana ni yajikusasala Baibulo, mwele lina lya Mlungu lyakuti YHWH likusasimanikwa m’malo gejinji m’Malemba ga Chihebeli. Mwamti yaliji yangasawusya kuti ŵandu alikamulichisye masengo linali.

Maloŵe gakuti “Yahweh Sabaot,” gaŵagalembile pa ligangali gakusagopolela kuti “Yehofa jwamachiligosope.” Yeleyi yikulosya kuti ŵandu ŵakala ŵakamulichisyagasoni masengo maloŵe gakuti “Yehofa jwamachiligosope” ngaŵaga lina lya Mlungupe. Yeleyi yili yakamulana mnope ni maloŵe gakusimanikwa m’Baibulo gakuti “Yehofa jwamachiligosope.” Maloŵega gakusasimanikwa mawulendo 283 mu yakulemba ya Chihebeli mnopemnope mabuku gagalembedwe ni Yesaya, Yelemiya soni Sekaliya.