1. ?Klolɛ mɔ Ɲanmiɛn klo e’n ti’n, wafa sɛ yɛ ɔ wun yo wɔ-ɔ?

AKOTO Zan seli kɛ “Ɲanmiɛn ti klolɛ.” (1 Zan 4:8) E si kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili like kwlaa-ɔ. Sanngɛ ndɛ nga Zan kannin’n ti’n, e wun i wlɛ kɛ klolɛ’n ɔ fin i. Zoova klo e yɛ klolɛ m’ɔ klo e ti’n, e wla gua ase yɛ e di aklunjuɛ.

2. (1) ?Kɛ nga Matie 22:37-40 fa kan’n sa’n, mmla cinnjin nɲɔn mun yɛle benin? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ ju wie’n mmla nɲɔn su’n i su nantilɛ’n ti kekle-ɔ?

² Klisifuɛ’m be si kɛ be wiengu klolɛ’n ɔ ti mmla. (An kanngan Matie 22:37-40 nun.) Kɛ e si Zoova kpa’n, mmla klikli ng’ɔ se kɛ maan e klo i’n, i su nantilɛ yo pɔpɔ e sa nun. Afin Zoova liɛ’n fɔ nunmɛn i nun yɛ e ndɛ lo i kpɛkun ɔ nian e lika kpa. Sanngɛ mmla’n i nɲɔn su m’ɔ se kɛ maan e klo e wiengu’n i su nantilɛ kwla yo kekle. ?Ngue ti-ɔ? Afin fɔ o e niaan’m be nun yɛ blɛ wie nun’n be kwla kan e ndɛ wie annzɛ be kwla yo e like wie m’ɔ lo e ngasi-ɔ. Kɛ mɔ Zoova si sɔ ti’n, ɔ yoli maan i sufuɛ wie’m be kannin like nga ti yɛ ɔ fata kɛ e klo e wiengu’n, ɔ nin wafa nga e kwla yi i sɔ liɛ’n i nglo’n, be ndɛ. Be nga be klɛli ndɛ sɔ’n be nun kun yɛle Zan.—1 Zan 3:11, 12.

3. ?Ngue yɛ Zan kɛnnin i ndɛ kpɛ sunman-ɔn?

³ Fluwa nga Zan klɛli be’n be nun’n, kpɛ sunman’n ɔ seli kɛ ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be klo be wiengu. Zezi i su ndɛ nga Zan klɛli’n nun’n, ɔ kannin klolɛ’n i ndɛ trali Matie nin Marki ɔ nin Liki mɔ be kannin Zezi i su ndɛ wie’n. Kɛ Zan klɛ́ Zezi i su ndɛ’n ɔ nin fluwa nsan onga mun’n, nn ɔ su wa ɲan afuɛ ya. Fluwa kwlaa sɔ’m be kle e kɛ e yo ninnge kwlaa klolɛ su. (1 Zan 4:10, 11) Sanngɛ kɛ ɔ ko yo naan Zan bɔbɔ w’a yi klolɛ’n i nglo’n, ɔ fali blɛ kan.

4. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zan w’a yiman klolɛ’n i nglo titi-ɔ?

 ⁴ I nun mɔ Zan te yo gbanflɛn kan’n, nán blɛ kwlaa nun yɛ ɔ yili klolɛ’n i nglo-ɔ. I wie yɛle kɛ cɛn kun’n Zezi nin i sɔnnzɔnfuɛ’m be waan bé kó bó jasin fɛ’n Zerizalɛmun lɔ lele bé fá jú Samari. Kɛ be juli Samari klɔ kaan kun su’n, lɛfuɛ’m b’a sɔman be nun. ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ Zan yoli-ɔ? Zan nin i niaan bian Zaki be seli Zezi kɛ ɔ man be atin naan be srɛ Ɲanmiɛn naan sin fin ɲanmiɛn su lɔ ɔ wa nunnun klɔ sɔ’n sufuɛ mun. (Lik. 9:52-56) Blɛ uflɛ nun’n, Zan w’a yimɛn i nglo kɛ ɔ klo akoto onga mun. Yɛle kɛ ɔ nin i niaan bian Zaki be seli be manmin kɛ ɔ ko se Zezi kɛ ɔ man be tranwlɛ kpa i Famiɛn Diwlɛ’n nun. Kɛ akoto onga’m be tili ndɛ sɔ’n be fali be wun ya. (Mat. 20:20, 21, 24) Kannzɛ bɔbɔ Zan fɔnnin kpɛ sunman’n, sanngɛ Zezi kloli i titi.—Zan 21:7.

5. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

⁵ Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán ajalɛ nga Zan kle e’n, ɔ nin ndɛ wie m’ɔ kɛnnin i klolɛ’n su’n, be ndɛ. I sɔ’n wá úka e naan y’a wun wafa nga e kwla yi klolɛ’n i nglo e niaan’m be lika’n. Asa’n é wá kán wafa nga awlobo kpɛn’m be kwla kle kɛ be klo be awlobofuɛ mun’n, i ndɛ wie.

6. ?Ngue yɛ Zoova yoli m’ɔ kle kɛ ɔ klo e-ɔ?

⁶ E kwla bu i kɛ sran klolɛ’n yɛle ndɛ nga e kɛn i klolɛ su e kle e wiengu mun annzɛ be wun akunndan kpa mɔ e bu’n i ngunmin. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ fata kɛ e yo ninnge trele wie mun e fa yi klolɛ sɔ’n i nglo. (An nian Zaki 2:17, 26 nun.) Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ nga su. Yɛle kɛ Zoova klo e. (1 Zan 4:19) Yɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n kle sɔ weiin. (Jue. 25:10; Rɔm. 8:38, 39) Sanngɛ like nga ti yɛ e si kɛ ɔ klo e sakpa’n, yɛle like ng’ɔ yo mannin e’n. Zan seli kɛ: “Wafa nga Ɲanmiɛn kleli kɛ ɔ klo e’n yɛle kɛ Ɲanmiɛn sunmɛnnin i Wa kunngba cɛ’n mɛn’n nun naan i dunman nun’n, e ɲan nguan.” (1 Zan 4:9) E dunman nun’n, Zoova kplinnin su kɛ i Wa kunngba cɛ’n ɔ wun ɲrɛnnɛn naan ɔ wu. (Zan 3:16) Ɔ maan e wun i wlɛ weiin kɛ Zoova klo e sakpa.

7. ?Ngue yɛ Zezi yoli m’ɔ kle kɛ ɔ klo e-ɔ?

⁷ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ ɔ klo be. (Zan 13:1; 15:15) Klolɛ sɔ m’ɔ kloli be’n i ɲin fiteli ndɛ ng’ɔ kannin’n nin ninnge ng’ɔ yoli’n be’n be nun. Ɔ seli kɛ:  “Sran nga i janvuɛ’m be klolɛ’n ti’n ɔ fɛ i wun man’n, i sɔfuɛ’n i sran klolɛ’n i dan tra sran kwlaa liɛ’n.” (Zan 15:13) ?Kɛ e bu like nga Zoova nin Zezi be yo mannin e’n i akunndan’n, ngue yɛ e kwla yo-ɔ?

8. ?Ngue yɛ 1 Zan 3:18 wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

⁸ Sɛ e ɲin yi Zoova nin Zezi’n, é klé kɛ e klo be. (Zan 14:15; 1 Zan 5:3) Zezi seli kɛ e klo e wiengu mun. (Zan 13:34, 35) Ɔ maan sɛ e se e niaan’m be kɛ e klo be’n, ɔ ti kpa. Sanngɛ ɔ fata kɛ e yo ninnge wie mun e fa yi i sɔ liɛ’n i nglo. (An kanngan 1 Zan 3:18 nun.) ?Ninnge trele benin wie mun yɛ e kwla yo fa kle kɛ e klo e niaan mun-ɔn?

9. ?Klolɛ mɔ Zan kloli i niaan mun ti’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

⁹ Zan nin i si be ti jue trafuɛ. Ɔ maan ɔ kwla se kɛ ɔ nin i si bé dí junman sɔ’n titi naan ɔ́ ɲán sika. Sanngɛ w’a yoman sɔ. Ɔ fɛli i blɛ’n ukali sran mun naan be si Zoova nin Zezi be su ndɛ nanwlɛ’n. Ajalɛ nga Zan fɛli i lɛ’n ti’n, w’a yoman pɔpɔ w’a mɛnmɛn i. Jasin fɛ bolɛ ti’n be kleli i yalɛ, kpɛkun be trɛli i kekle nun be ɔli lika uflɛ. Kɛ bé trɛ́ i bé kɔ́’n nn w’a yo oke. (Yol. 3:1; 4:1-3; 5:18; Ngl. 1:9) Kannzɛ bɔbɔ jasin fɛ bolɛ ti’n be wlɛli i bisua’n, sanngɛ ɔ buli i niaan’m be akunndan titi. I wie yɛle kɛ i nun m’ɔ o Patimɔsu lɔ’n, ɔ klɛli Sa Nglo Yilɛ fluwa’n, kpɛkun ɔ fa ko mannin asɔnun mun naan be si sa ng’ɔ cɛ kan’n bé wá jú’n. (Ngl. 1:1) Kɛ be yacili i nun’n w’a cɛman yɛ ɔ klɛli Zezi i su ndɛ’n niɔn. Asa ekun’n, ɔ klɛli fluwa nsan fa wlɛli i niaan’m be fanngan naan be jran kekle. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zan i ajalɛ’n su-ɔ?

10. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e klo sran-ɔn?

¹⁰ Sɛ e klo sran annzɛ e kloman sran’n, ninnge nga e yo be’n yɛ bé yí i nglo-ɔ. Satan i mɛn’n nunfuɛ’m be kunndɛ kɛ e bu e bɔbɔ e wun akunndan naan e fa e blɛ’n nin e wunmiɛn’n kwlaa e kunndɛ aɲanbeun ninnge mun annzɛ e yo naan e dunman’n fu. Sanngɛ nɛ́n i sɔ yɛ e yo-ɔ. E fa e blɛ’n e bo jasin fɛ’n, kpɛkun e uka sran mun naan be fa be wun be mantan Zoova. E nun wie mun bɔbɔ be di i sɔ junman’n blɛ kwlaa nun.

11. ?Wafa sɛ yɛ Zoova i sufuɛ kpanngban be kle kɛ be klo Zoova nin be niaan mun-ɔn?

¹¹ Zoova i sufuɛ kpanngban kpa be di junman naan b’a kwla nian be bɔbɔ nin be awlobofuɛ’m be lika. Ɔ nin i sɔ ngba’n, be yo like kwlaa nga be kwla yo naan b’a suan Zoova i anuannzɛ’n i bo. I wie yɛle kɛ, kɛ sanvuɛsa ɲan aniaan mun’n, wie’m be kɔ be ukalɛ. Wie’m be kusu be kplan Ɲanmiɛn Sulɛ Sua mun. Yɛ e kwlakwla e man e sa ti like e fa suan junman nga anuannzɛ’n di mɛn wunmuan nun’n i bo. Like nga ti yɛ e yo sɔ’n yɛle kɛ e klo Ɲanmiɛn nin sran. Asa ekun’n, lemɔcuɛ kwlaa nun’n e tran aɲia’m be bo kpɛkun e tɛ kosan’m be su. Kannzɛ bɔbɔ afɛ o e nun wie’m be su’n, sanngɛ be tran aɲia’m be kwlaa be bo. Aniaan wie’m be liɛ’n, kosan’m be su tɛlɛ timan pɔpɔ manman be. Sanngɛ be mian be ɲin be tɛ kosan’m be su. Asa kusu’n, kwlaa naan aɲia’n w’a bo i bo’n ɔ nin kɛ ɔ ko wie’n, e nin e niaan mun e koko yalɛ kpɛkun e wla e wiengu fanngan. (Ebr. 10:24, 25) Like kwlaa sɔ mɔ e niaan’m be yo ti’n, é lá be ase.

12. ?Ngue yɛ Zan yoli i ekun m’ɔ kle kɛ ɔ klo i niaan mun-ɔn?

 ¹² Like nga Zan yoli m’ɔ kle kɛ ɔ klo i niaan mun’n i wie yɛle kɛ ɔ yoli be mo kpɛkun ɔ mannin be afɔtuɛ wie mun. Like nga ti yɛ Zan yoli aniaan’m be mo’n, yɛle kɛ be lafi Ɲanmiɛn su tankaan kpa kpɛkun be mian be ɲin be di Ɲanmiɛn i junman’n kpa. Asa ekun’n, kɛ ɔ ko yo naan b’a tɔman sa tɛ nun’n, ɔ mannin be afɔtuɛ trele wie mun. (1 Zan 1:8–2:1, 13, 14) I wafa kunngba’n, ninnge kpakpa nga e niaan’m be yo ti’n, maan e yo be mo. Sɛ é nían naan be nun kun su fa atin tɛ wie’n, maan e ukɛ i naan ɔ kaci i sa ndɛndɛ. Ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ naan y’a kwla man e janvuɛ kun i afɔtuɛ. Sanngɛ sɛ e mian e ɲin e yo sɔ’n ɔ ti kpa. Afin Biblu’n se kɛ janvuɛ kpa’m be uka be wiengu.—Nya. 27:17.

13. ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo-ɔ?

¹³ Ɔ ju wie’n, wafa nga é klé kɛ e klo e niaan mun’n, yɛle kɛ e su yoman ninnge wie mun. I wie yɛle kɛ nán maan ndɛ nga be kan’n, ɔ lo e ngasi ndɛndɛ. Maan e kan sa kun m’ɔ juli Zezi su’n i ndɛ. Cɛn kun’n, ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ sran nga i waan ɔ́ ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n, ɔ fata kɛ ɔ di i wunnɛn’n kpɛkun ɔ nɔn i mmoja’n. (Zan 6:53-57) Ndɛ ng’ɔ kannin’n ɔ loli be ngasi, ɔ maan be nun kpanngban kpa be yacili i be ɔli. Saan i janvuɛ kpa mun yɛ b’a ɔman wie-ɔ. I janvuɛ sɔ’m be nun kun yɛle Zan. Be kusu b’a wunman ndɛ nga Zezi kannin’n i wlɛ, sanngɛ i ndɛ’n w’a loman be ngasi. Be si kɛ ndɛ kwlaa nga Zezi kan’n, ɔ ti nanwlɛ. Ɔ maan be lafili i su. (Zan 6:60, 66-69) Ndɛ sɔ’n kle kɛ ɔ fataman kɛ ndɛ nga e janvuɛ’m be kan’n ɔ lo e ngasi ndɛndɛ. Sanngɛ maan e man be blɛ naan be yiyi ndɛ nga be kannin mɔ y’a wunmɛn i wlɛ’n be nun.—Nya. 18:13; Aku. 7:9.

14. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e kpɔ e niaan mun le-ɔ?

¹⁴ Zan se e kɛ nán e kpɔ e niaan mun. Sɛ y’a nantiman ndɛ sɔ’n su’n, Satan fá e dí junman. (1 Zan 2:11; 3:15) I sɔ sa’n juli Klisifuɛ klikli’m be blɛ su. Blɛ sɔ’n nun’n, Satan waan ɔ́ yó naan Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be kpɔ be wiengu naan be bubu be wun nun. Kɛ Zan klɛ́ i fluwa mun’n, nn aniaan wie’m be o asɔnun’n nun’n,  i sɔ yɛ be kunndɛ kɛ bé yó-ɔ. Sran sɔ’m be nun kun yɛle Diotrefɛsi. (3 Zan 9, 10) I ɲin yiman anuannzɛ’n i janunfuɛ nga be sunman be, be asɔnun’n nun’n. I kpa bɔbɔ’n sɛ ɔ kloman aniaan kun naan ɔ wun kɛ aniaan uflɛ sɔ i nun’n, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ kán aniaan ng’ɔ sɔ sran nun’n i bo asɔnun’n nun. Nanwlɛ, ɔ ti sran m’ɔ tu i wun dan-ɔn. Andɛ’n, Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e bubu e wun nun wie. I sɔ’n ti’n, nán e kpɔ e niaan mun, sanngɛ maan e suan be bo titi.

15. ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ awlobo kpɛn kun i wla fi su-ɔ?

¹⁵ Ninnge nga awlobo kpɛn’m be kwla yo m’ɔ kle kɛ be klo be awlobofuɛ mun, be nun kun yɛle kɛ be yo naan be awlobofuɛ’m be ɲan like nga be sa miɛn i wun’n. (1 Tim. 5:8) Sanngɛ like ng’ɔ fataman kɛ be wla fi su’n, yɛle kɛ be yo naan be awlobofuɛ’m be nin Zoova be afiɛn mantan kpa. (Mat. 5:3) Maan e fa e ɲin e sie i ajalɛ nga Zezi kle awlobo kpɛn mun’n i su. Zan fluwa’n se kɛ i nun mɔ Zezi o waka’n su m’ɔ́ wún i ɲrun’n, nn ɔ te bu i fuɛ’m be akunndan. Blɛ sɔ’n nun’n, nn Zan nin i nin Mari be o lɛ. Kannzɛ ɔ su fɛ’n sanngɛ ɔ seli Zan kɛ ɔ nian Mari i lika. (Zan 19:26, 27) Zezi si kɛ i niaan’m bé nían be nin i lika, sanngɛ blɛ sɔ’n nun’n nn be nun wie fi nin-a kacimɛn i sɔnnzɔnfuɛ. Ɔ maan ɔ kunndɛli kɛ sran ng’ɔ́ nían Mari i lika’n ɔ ukɛ i naan w’a kwla su Zoova titi.

16. ?Junman benin wie mun yɛ ɔ fata kɛ Zan di be-ɔ?

¹⁶ Zan le junman kaka di. Kɛ m’ɔ ti akoto’m be nun kun’n ti’n, ɔ fata kɛ ɔ bo jasin fɛ’n juejue su. Asa ekun’n, ɔ le awlobo yɛ ɔ fata kɛ ɔ niɛn i awlobofuɛ’m be lika yɛ ɔ uka be naan be nin Ɲanmiɛn be afiɛn mantan kpa. (1 Kor. 9:5) ?Wafa sɛ yɛ awlobo kpɛn’m be kwla nian Zan i ajalɛ’n su andɛ-ɔ?

17. ?Wafa sɛ yɛ awlobo kpɛn kun kwla kle kɛ ɔ klo i awlobofuɛ mun-ɔn?

¹⁷ I wafa kunngba’n andɛ’n Zoova i sufuɛ ng’ɔ ti awlobo kpɛn’n ɔ le junman kaka di. I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ ɔ di junman kekle kpa naan w’a kwla niɛn i awlobofuɛ’m be lika. Kpɛkun junman  su lɔ’n ɔ fata kɛ i ayeliɛ’n yo kpa naan Zoova ɲan ɲrun. (Efɛ. 6:5, 6; Tit. 2:9, 10) Atrɛkpa’n, ɔ di junman wie mun asɔnun’n nun. I wie yɛle asɔnun kpɛnngbɛn junman’n yɛ ɔ fata kɛ ɔ bo jasin fɛ’n i juejue su. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ ɔ nin i yi nin i mma’m be suan Biblu’n nun like titi. Sɛ ɔ miɛn i ɲin yo ninnge sɔ mun’n i awlobofuɛ’m bé sí i ye.—Efɛ. 5:28, 29; 6:4.

18. (1) ?Ngue yɛ Zan wunnin i wlɛ-ɔ?

¹⁸ Zan cɛli nguan nun ka naan w’a wu. Blɛ sɔ’n nun’n sa sunman be tɔli i su. Sa sɔ’m be ti’n i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n kwla kpɔnzɔ. Sanngɛ ɔ miɛnnin i ɲin nantili ndɛ kwlaa nga Zezi kannin be’n be su titi. I wie yɛle kɛ ɔ kloli i niaan mun. I sɔ m’ɔ yoli ti’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ Zoova nin Zezi be klo i naan bé mɛ́n i wunmiɛn naan w’a kwla jran sa kwlaa nga be tɔ i su’n be ɲrun kekle. (Zan 14:15-17; 15:9, 10; 1 Zan 4:16) Like kwlaa nga Satan nin i minniɛn’m be waan bé yó naan Zan yaci i niaan’m be klolɛ’n ɔ kpili ase. Afin i ijɔlɛ nun-o, i ayeliɛ’n nun-o, ɔ kleli kɛ ɔ klo i niaan mun titi.

19. (1) ?Ngue yɛ 1 Zan 4:7 wla e fanngan kɛ e yo-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹⁹ Kɛ Zan sa’n, e o mɛn kun mɔ Satan m’ɔ kloman sran’n yɛ ɔ sie’n i nun. (1 Zan 3:1, 10) Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e yaci e niaan’m be klolɛ. Sanngɛ sɛ y’a mɛnmɛn i atin’n ɔ su kwlá yoman sɔ. I sɔ’n ti’n, maan e fua kpa kɛ é kló e niaan mun titi. Yɛle kɛ e ijɔlɛ nun-o, ɔ nin ninnge nga e yo be’n be nun-o, maan e yi i nglo kɛ e klo be. Sɛ e yi i nglo kɛ e klo e wiengu mun’n, é klé kɛ e ti Zoova i awlo nun sran kpɛkun é dí aklunjuɛ titi.—An kanngan 1 Zan 4:7 nun.