1. ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wɔn ˈyaa wo ˈko ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dɛɛ?

BIBLÖ ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ɲën ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, mɛn ꞊vadhɛ ˗bha «ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɔ ˈti ˗dho ˗an kë.» (2 Tim. 3:1, 3, nwt) ꞊Dɛɛ kwa ˈˈɲan ˗yö ˗wo ˈö bhë ˗a ˗yökodhiʋ̈sü ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkɔdhi ˈˈmliɲɔn ꞊va ꞊dede ˗wa ˈwü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗dhinaan ˗yö ˗da ˈnënmɛn ˗nu ꞊zinŋgü, ˈö ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈwaa pë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗dhɔ ˗kë ˈnën ˗nu ˈka ˗sü ˗a dɔ. ˈKɔdhi ˈbha ˗nu ˈgü, ˈkö kë ꞊dhɛ wo ˈti ˈˈkan wo ˈkwëë˗, ˗wo ˗kë wo ˈko ˗nu ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˗dhɛŋ ˗nu ˈdhö. ˗Dhioodɔmɛn do ˗ya ˗pö: «ˈNëndhö ˗nu, ˈnëndë ˗nu waa wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo wo ˗ta yö wo ˈko ˗bha, ˈyö ˗a mɛn ˗dhɛ ˈö ˈdhö, ˈö ˗klu ö ˗bha ɔdinatë, tablɛtö, telefɔnö ɛɛnˈˈ video trʋʋˈˈ ˗nu ˗bha.» ˈYö˗ pö ˈzü: «ˈKö kë ꞊ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗wo ˈkɔ do ˈgü, ˈwaa wo ˈko dɔ ˗së ˈka.»

2-3. (1) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Wlɔmö 12:10 ˈgü, de ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn dho kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗? (2) ˈMën ˈkwa dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa bhɔ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈö ˗dhɔ ˈyaa ˗an ˈgü ꞊dɛɛ bhë, ˗an ˗bha. (Wlɔ. 12:2) Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔɔdhö, ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa kë. (Wlɔmö 12:10 ˗wo pö.) ˗Wo kpö ˈö ˗kë «ka ˗wɔn ˗yö kë ka ˈko ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗» ˈka bhë, ˗a ˗gɛn ˗yö ˗gban ˗mlɛɛn ˗së ˈö ˈkɔdhi do ˈgümɛn ˗nu ꞊zinŋgü ˗a ˗bha. ˗Dhɔ suu ˈö bhë ˈyö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kë kwa ꞊dhegblü ˗nu, ˈö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˈkɔdhi do ˈgümɛn ˗nu ˈka ˗zlandhɔkësü ˈgü bhë, kwa ꞊zinŋgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö kwa ˗kɔ dho kë ˈwɔn do ˗bha. Kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈˈpian ꞊bhlëësü do ˈbha ˗mü.​—Mich. 2:12.

 ³ ˈKwa˗ pö ˗dhɔ ˈö ꞊dhegblüzë ˗nu ꞊zinŋgü bhë ˗yö kë kwa ˈgü kö ˈkwa˗ ˗zɔn ˗kɔ dɔ, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Zoova waa mɛn ˈbha ˗nu ˈö Biblö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü.

4. Zakö 5:11 kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö kwa ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü ˈkwa˗ ˗naan dɔ?

⁴ Biblö ˗yö Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗ya ˗pö: ‹Waa˗ pö ˗dhɔ, kö ˗wo ˗wɩ ˗Zlan ꞊në˗ ˈka.› (1 Zn. 4:8) ˗Wo ˈö bhë ˈkwa˗ man, kwa ˗to mü ˈö ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha ˗sü ˗dhɔ ˗yö ˗da kwa ˈgü. ˈˈKɛɛ Biblö ˗ya ˗pö ˈpö ꞊dhɛ «kwa ˗wɔn ˗yö ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗.» [Zakö 5:11, nwt ˗wo pö.] Kwa ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü, ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗wa ˗zɔn. ˈYaa ˈˈdhʋ̈ ˗ee?

5. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa ˗wëë ˗yö ö ˗kë? Kwa ˗dho ʒio ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ Zakö 5:11 ˗yö kwa ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü waa˗ ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈˈwɛɛ do ˈö kwa ˗gan ˗a ˗bha, ˗an ˗gbankwëëdhɛ ˗zɔn: Mɛn ˗wëë ˗ya ˗kë. (Ex. 34:6) Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗wëë ˗yö ö ˗kë kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈka. (Ps. 51:1) ˈˈKɛɛ Biblö ˈgü, ꞊waa˗ pö mɛn ˗wëë ˗bha mɛn kë ˗sü, ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈyaa ˈto mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü dosɛnŋ ˗ta. Pë ˈbha ˈö mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈö˗ ˗mɛn ˗ya ˗kpan mɛn ˈbha ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˈö ˗yɛ ˗a ˗bha, yö ˗mü. ˗Yö mɛn ˗blü mɛn ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˗a ˗takunsü ˗bha. Zoova ˗ya ˗pö kwa ˗takun ˗dhɔ ˈö ö ˈgü, ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a ˈdhɛ ˈö ˈnëndhö ˈgü ˗a ˗bha ˈnën ˗bha ˈka, ˗a ˗ta. (Is. 49:15) Kwa bɔ ˗ni ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˗wëë ˈö˗ ˈgü ˗ya ˗blü kwa ˗takun ˗sü ˗bha. (Ps. 37:39; 1 Ko. 10:13) Kwa ˗de ˈpö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ kwa ˗kë, ˗an ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈka. (Efɛ. 4:32) ˗Wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka, ˈkwa ˗dho ˈwɔn ˈkun kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ˈzü ꞊dhɛ ˗wo bɔ ˗ni ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈkwa ˗an ˗takun, kö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dedewo. ˗Dhɔ ˗ya kwa ˗blü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wëë ˗ya kwa kë, kö ˈkwa bhɔ Zoova ˈö kwa ˗wɔn ˈdhö˗ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo bhë, ˗a ˗bha.—Efɛ. 5:1.

6. Davi waa Ʒonatan ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˗wɔn wo ˈko ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ Biblö ˗yö mɛn ˗nu ˈö ˈwɔnyaakëdhii kun ˗an ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˗wɔn ˗yö wo ˈko ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Davi waa Ʒonatan ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü. Biblö ˗ya ˗pö «Davi ˗dhɔ ˗kun Ʒonatan kë ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗de ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö, ˈö waa˗ ˗nu ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ kun ˈˈgbɩɩ˗.» (1 Sam. 18:1) Davi ˈnën Zoova ö ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha kö ˗yö yö Saidhö ʒiaan˗ ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö ꞊druɛɛ ˗yö ˗da Saidhö ˈgü, ˈö kun ˗a ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni kö ˈö˗ zë. ˈˈKɛɛ Saidhö gbö Ʒonatan ˈti ˗da ö dë ˈˈpiʋ̈, kö ˈwo Davi zë. Davi waa Ʒonatan ˗wo wo ˗wo ˗bhö wo ˈko ˗dhɛ ꞊dhɛ wo ˗dho ˈto ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö ˈwo wo ˈko ˗nu ˗takun.​—1 Sam. 20:42.

7. ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˗ya kë kö Davi waa Ʒonatan ˗wo ˈkun ˗kë ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˗sü ˈka?

⁷ ˗Dhɔ ˈö kun Ʒonatan waa Davi ˗an ˈgü wo ˈko ˗bha ˈka, ˗yö ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. Pë ˈbha ˈyaa kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗bha kö ˗yö ˗an ˗kɔ ˈkun ˗kë ˈˈtɔŋdë ˈka ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ Ʒonatan ˗yö ˗bhɔ Davi ˗gɔ ˗kwɛ ˈö ˗mɔn 30 ˗bha ˗a ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö˗ pö ö ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ Davi ˗yö wlüünën ˈka, ˈyaa ˈwɔn ꞊va dɔ, pë ˈbha ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ kë wo ˈkwëë˗, ˈyaa ˈdhö. ˈˈKɛɛ Ʒonatan ˈti Davi ˈsü mɛn ˗bhaasü ˈka.

8. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Ʒonatan ˗kun Davi ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˈka?

⁸ Ʒonatan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö ꞊druɛɛ ˗kë Davi ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˗gblüdë Saidhö gbö ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë, kö ˈö kë ˗gblüdë ˈka ö dë ʒiaan˗ ˈgü. (1 Sam. 20:31) ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kë ˗desütɩtɩmɛn, ˈö ˗klu Zoova ˗bha ˗a ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈdhɛ Zoova ö ˗kɔ ˗yɛ Davi ˗bha kö ˗yö kë ˗gblüdë ˈka, ˗yö ö ˗kɔ ˗ya ˗a ˗gɔ. ˗Yö ˗to ö ˗wo ˗ta Davi ˈˈpiʋ̈, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˗yö ˗shiö ˗a dë ˗dhɛ.​—1 Sam. 20:32-34.

9. Ʒonatan ˗yö Davi ˗sü ꞊dhɛ ö ˈyɔɔ˗ ˈdhö ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

⁹ ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Davi ˗wɔn ˗kun Ʒonatan ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˗yö ˈti ꞊druɛɛ kë ˗a ˗bha. Ʒonatan ˗kun ˗gblügɔnmɛn ˈgügbɩɩsü, ˈö dɔ ꞊saa ˗zuö ˗dhɛ ˈka, ˗a ˈka. Waa ö dë, mɛn ˗nu ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗an «ˈˈɲan ˈgü ˗yö ˈˈshiʋ̈˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˈˈgblëë ˗ta,» ˈö «˗an ˈgü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ꞊laa ˗ta.» (2 Sam. 1:22, 23) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö ö ˗de sü ˈkpii˗ pë ˗nu ˈö ˗an ˗kë, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗duɛɛ kɔɔsü ˗dhɔ ˈyaa kun ˗a ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈyaa kun ꞊druɛɛ kë ˗ni ˈgü Davi ˗bha. Davi ˗bha ˈgügbɩɩdhɛ waa ˗a ˗bha ˗zo ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗kun ˗a ˗dhɛ ˗së. ˗Yö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˈdhɛ Davi ˗yö Godhiatö zë, ˈyö waa Ʒonatan ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. ˗Dhɔ suu ˈö bhë, kwa ˗dho ˗a ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10. ꞊Waa˗ pö ‹kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë kwa zuëˈˈ ꞊gban ˈka› ˗a ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën?

¹⁰ Bibö ˗ya ˗pö ‹kwa ˗dhɔ ꞊yö kwa ˈko kë ꞊dedewo›. (1 Piɛ. 1:22) Zoova ˗ya ˈwɔnzuan ˗së ˈka. Kwa ˗dhɔ ˗ya kë ˈböbödhö. ˈKwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha, pë ˈbha ˈti ˗dho kwa ˈˈkan ˈkwëë˗. (Wlɔ. 8:38, 39) Glɛkö ˗wo kpö ˈö ˗kë «꞊dedewo» ˈka bhë, ˗yö ˗gban ˈpë ˈö˗ ˗tadhɛ ˈdhö ˈˈgbɛɛ ˗a ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa ˗dho kwa «ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗» kö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˈkwa˗ ‹˗ta kë ˈˈgbɛɛ,› kö ˗a ˗wɔn kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊dhegblü do ˗ya kwa ˗shiödhɛ ˗wɔn kë, kwa ˗dho ˗a kë ˗dhɛ? Kwa dua ˗mü ˈkwa ‹kwa ˈko ˗nu ˗kwɛɛ bun ˗dhɔ ˈgü, ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˈto kwa ˈko ˗dhɛ ˗së ˗kpɛɛwo, kö ˗kë do ˗sü ˈö ˗Zlan ˗ya ˗da kwa ꞊zinŋgü bhë, ˈya dho ˈˈkan toŋtoŋdhö.› (Efɛ. 4:1-3) Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ‹ˈkwa kë kwa ˈko ˗dhɛ ˗së ˗kpɛɛwo›, kwa kwa ˈˈɲan bho  ˈwɔn ˗nu ˈwo zë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗gɔ, ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Kwaa ˗an yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an yö ˈka, ˗a ˈdhö.​—1 Sam. 16:7; Ps. 130:3.

11. ˈMën ˗kë ˈö ˗dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?

¹¹ ˈKwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈzaadhɛ ˗nu dɔ, ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ kletiɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈka ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Evodi waa Sɛnŋtisö. ˗Wo ˗kun Pɔdhö ˗takun ˗ni ˈgü ˗zlanwo pö ˗yö ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈwɔn ˈbha ˗kun ˗an ꞊zinŋgü ˈö ˈwaa kun wo ˈko ˗wo ˈgüman ˗ni. ˈPë ˗kë ˈö Pɔdhö ˗yö ˗an ꞊faanmën kö ‹˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë do ˗kë kwa Dëmɛn ˗bha ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü,› ˈyö bhë.​—Fdh. 4:2, 3.

12. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa kë?

¹² Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗? ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an dɔ ˗së ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗an këwɔn ˗nu ˈgüman, ˈö ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. Kwa ˈti ˗dho zë kwa ˗kwɛ ɛɛnˈˈ kwa ˈgodhɛ ˗wɔn ˗dhɛ kö ˈkwa kwa bo ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka. Kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ Ʒonatan ˗yö ˗bhɔ Davi ˗gɔ ˗kwɛ 30 ˈka, ˈˈkɛɛ ˈyö waa ˗nu ˈwo kë ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˈˈtɔŋdhɛ kun mɛn ˈbha ˈö bhɔ ü ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈü bhɔ ˗a ˗gɔ ˗a ˗bha ˗zlanwokɔɔdhö ˗ee? ˈBha˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ü ˗zɔn ˗ni ꞊dhɛ ‹ü ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö ü ˗kë.›​—1 Piɛ. 2:17.

13. ˈMën ˗kë ˈö kwaa mɛn ˈbha ˗nu kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗bha ˗kë ˈyɔ ˗sü ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ˈwo to ˗an ˗ta ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˈyaa ˈya˗?

¹³ ˗Dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈnën˗ ˗tɔ ˗kë ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˗sü ˗ee? ˗Abin. Mɛn ˗nu ˈö ˗kwaa ˗nu kwa ˗bha ˈwɔn ˈdhö ö ˈkwëë˗, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊nëŋ ˗an ˗bha ˈgbɛ ˗yö ʒiö˗ ˈka mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗ta. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˈya˗. Yesu ˗yö ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ö «ˈˈtɔŋdë,» ˈˈkɛɛ ˗a mɛn ˈwo˗ ˗dhɛ Zan bhë, ˗a ˗dhɔ ˗kun a kë ˗ni ꞊dedewo. (Zan 13:23; 15:15; 20:2) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˈti Zan ˈsü ˗tiaandhö kö ˗yö ʒiö˗ ˈka mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗ta. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈdhɛ Zan waa ö ꞊dhegblü Zakö ˈwo ˗duɛɛ ꞊bhlëësü ˈö ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü ˗a ˗dhɛ Yesu ˗gɔ, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «˗A ˈdhɛ  ˈkö ˗gban mɛ ˗bha ˗ya n ˗kɔ ˗së ˈˈɛɛn n ꞊kwaa ˈgü ˗sü ˗wɔn ˗bha, ˈyaa ma ˗zë ma ˈwɔn ˈka.» (Mak. 10:35-40) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ʒiö Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈKwa ˗dho kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗sü ˗tiaandhö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha. (Zak. 2:3, 4) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗kankoodhe ˗dho ˗da ˗zlanwokɔɔdhö.​—Zud. 17-19.

14. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Fidhipö 2:3 ˈgü, ˗mën ˈö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan ˗duɛɛ kɔɔˈˈ ˗sü ˗bha?

¹⁴ ˈKwa ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˈko ˗nu ˗dhɛ ˗zlanwokɔɔdhö, kwa ˈti ˗dho kwa ˗de sü ˗së mɛn ˗nu ˈwo ˗to ˗an ˗bha. Kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ Ʒonatan ˈti˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈö ö ˗de ˗zɔn mɛn ˈˈgbɩɩ˗ ˈka Davi ˗bha, ɛɛnˈˈ kö ˈö˗ ˈsü ꞊dhɛ mɛn ˈö waa ˗nu ˈwo ˗gblüdëdhɛ ˗ta kɔɔˈˈ ˗ni ˗a ˈdhö. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈto Ʒonatan ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa pë ˈbha kë ˗dhɛ dɔ ˈˈgbɛ ˗wa ʒiö˗ ˈka kwa ˗ta, ˈkwa ˈdho ˗an ˈsü ꞊dhɛ kwa ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈdhö. ˗Kwa kwa ˗de kë ˈˈtɩɩ, ˈkwa ˗an ‹fië˗ bho kwa ˗dɩ ˗bha!›. (Fidhipö 2:3 ˗wo pö.) ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈdhö, pë ˗dhɛ ˈö dan ˗a ˈka ˗ya ˗kë kö ˗zlanwokɔdhi ˗gɛn ˗yö ˗gban. ˗Dekëtɩɩsü ˗dho kwa ˗takun kö kwa ꞊dhegblü ˗nu këwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˈdhö, ˈkwa ˗an ˗ga, kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗bha.​—1 Ko. 12:21-25.

15. ˈWɔn ˈö ˗kë Tania waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗an ˈka bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹⁵ ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa ˈˈkan kwa ˈgü, Zoova ˗yö kwa ˗zo ˗gban. ˗Yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗blü kö ˗wo ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˗dhɛ, kö ˗wo kwa ˗takun. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˈö ˗kë dhebɔ do ˈwo˗ ˗dhɛ Tania waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗an ˈka ˗kwɛ 2019 Zeta Zuni, kö ˗wo ˈgo ˗ni ˗bhɔkwëë ˈˈkpii˗ ‹˗Dhɔ ˈˈyi ˈyaa ˈˈbhʋ̈ʋ̈!› ˗ta, ˗a ˈgü. ˗Dhɛ ˈwo wo bo ˈˈSiyi ˈˈdooka ˗bhɔkwëë ˈka, waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo ˗sidan ˗kë gɔ ˈka. Tania ˗ya ˗pö: «Yi ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü yi ˗dhɛŋ ˗bhɔ ˗a ˈgü ˗kɔ ˈgü gɔ ˈka. ˈYö gɔ ˈˈwɛɛ  do ˗yö ʒiaan to, ˈö ˗gban yi ˗bha. Mɛn ˈbha ˈti ˗gi yi ˈˈpiʋ̈. Yi ˗go gɔ ˈgü ˈö ˈyi yö ˗kpinŋta, kö ˈˈsuʋ̈ ˗ya ˈˈkan yi ˈˈgblü. Mɛn do ˈbha ˗kun ˗kpinŋ ꞊zlöö, ˈö kun yi ˗dhɛ ˗ni ˈgü ö ˗kɔ ˈgü. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈyi ˗da ö ˗bha gɔ ˈgü, kö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈbha ˈya ˗dho kë yi ˈka. Mɛn ˈö bhë, ˗yö ˗kun kwa ꞊dhegblü do ˈö go ˗bhɔkwëë do bhë ˗a ˗ta, ˗a ˈka. ˗Yö dosɛnŋ ˈyaa ˈnën ˈö ˈduannu. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈsoodhu ˈwo go Suɛdö ˈwo nu ˗bhɔkwëë bhë ˗a ˗ta, ˗wo ˗de ˈpö ˗wo ˈduannu. Dhebɔ ˗nu ˗wo ˗wü yi ˗bha ˈˈwowosü ˈka. Pë ꞊dede ˈyi kun ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈyö bhë. A ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ ˗kplawo ꞊dhɛ pë ˈbha ˈti kë yi ˈka. ˈˈKɛɛ ˗wo ˗to yi ˈˈpiʋ̈ mü ˈö dho ˈö ˗numɛndhɛmɛn ˗nu ˗wo nu, kë ˈˈdhʋ̈ kö pë ˗nu ˈö yi ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha, ˈwo˗ dɔ. ˈˈTʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü, yi Zoova ˗bha ˗dhɔ ˗yö. ˗Ya ˗kë ˈö yi ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ waa Zoova ˗dhɔ ˈö yi ˈgü ˈö ˗dadhiʋ̈ ꞊dedewo, ˈö Zoova ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗yö ˗da yi ˈgü ˈzü.» Kwa ꞊dhegblü do ˗ya ˗dhɔ ˗zɔn ü ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˈö ü ˗bhawɔn kun ˗a ˈka ˗a ˗bha, ˗a ˈgü ˗ee?

16. ˗Dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗sü ꞊trɔɔn ˗së ˗nu ˈtɔ˗ ˗mën?

¹⁶ ˗Dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗sü ꞊trɔɔn ˗së ˗nu ˈtɔ˗ ˗mën? ˗Wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗an ˗zo ˗gban ˗sü ˗dho kwa kë mɛn do ˈka. ˗Yö ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗mü kwa ˈka, ˈö ˈkwa zuʋ̈puumɛn ˗nu ˗gan ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa Zoova ‹ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë ˗ziiziisü ˈka, ˈö mɛ ˗zʋ ˗gban ˗kɔ ꞊gban ˗kɔ ꞊gban ˈgü bha˗ nuɛˈˈ bho.› (2 Ko. 1:3) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ꞊dede ˗ya kë.