1. Nje e malee̱ ná o nin we̱nge̱ mbia jita mi si be̱n ndolo e?

BIBE̱L e bīse̱ ná o mińa misukan, bato jita ba si me̱nde̱ be̱ne̱ “ndolo.” (2 Tim. 3:1, 3) Di me̱ne̱ belondisedi ba y’edinge̱ we̱nge̱. K’eyembilan, lodun la mandabo ma mbia mabi. Di jabane̱ di boli ná mome na muto ba lingane̱ mō̱ na nune̱, bana pe̱ be̱ne̱ ná ba si to̱ndo̱be̱. To̱ mo̱me̱ne̱ belongi ba mbia be o ndabo po̱ be si to̱ndo̱ne̱. Mubole̱ mbia malea mō̱ mo̱ ná: “Mulatako mu titi pe̱ oteten a bańango, basango na bana; mō̱ ńabu te̱ a málata nde na o̱rdinate̱r, tafe̱l, telefon, to̱ na maloko ma video. To̱ná ben belongi ba mbia beno̱ nde o ndabo po̱, be si biane̱le̱ bwam.”

2-3. (a) Bupisane̱ Roma 12:10, nja jangame̱nno̱ lee̱le̱ ndolo e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ kwalea o din jokwa e?

² Di si mapula be̱ bowan na jita la bato ba nin wase ba si be̱n ndolo. (Rom. 12:2) O diwengisan, jangame̱n to̱ndo̱ seto̱ buka te̱ belongi basu ba mbia nde na bonasango na bonańango asu pe̱ o mwemba. (Langa Roma 12:10.) Njika ńai a ndolo jeno̱ kwalea wan e? Je nde kwalea mulatako ma batabata oteten belongi ba mbia. Ni ńai a ndolo nde jangame̱nno̱ lee̱le̱ mbia masu ma mudī, bonasango na bonańango asu o mwemba. Di lee̱le̱ te̱ ndolo, di mongwane̱ be̱se̱ o mwemba o jowe̱ Yehova o jalatane̱ na o muńe̱nge̱.—Mik. 2:12.

³ Jombweye byembilan ba Bibe̱l bō̱ be mongwane̱ biso̱ o be̱ne̱ ni ńai a ndolo.

4. Nje Yakobo 5:11 e malangweano̱ biso̱ jombwea ndol’a Yehova e?

⁴ Bibe̱l e mabīse̱ biso̱ bede̱mo ba bwam ba Yehova.  K’eyembilan, e makwala ná “Loba e nde ndolo.” (1 Yohane 4:8) Di so̱ṅtane̱ buka te̱ di matute̱le̱ biso̱ o sisea mo̱ be̱be̱. Nde Bibe̱l e makwala pe̱ ná Yehova “a londi na bwam.” (Langa Yakobo 5:11.) Be byala ba ndo̱n be malangwa nate̱na njika dime̱ne̱ Yehova a to̱ndino̱ biso̱.

5. Ne̱ni Yehova a malee̱le̱no̱ ndedi e, ne̱ni pe̱ jeno̱ ná jembilane̱ mo̱ e?

⁵ Maka ná Yakobo 5:11 e mawe̱le̱ mulatako oteten a bwam ba Yehova na ede̱mo ao epe̱pe̱ e matute̱le̱ biso̱ o sisea mo̱ be̱be̱—nded’ao. (Bbu. 34:6) Mbadi po̱ Yehova a malee̱le̱no̱ biso̱ ndedi ńe nde ná a malakise̱ mawuse̱ masu. (Mye. 51:3) O Bibe̱l, eyal’a ndedi e titi buka te̱ lakise̱ la moto nu boli lambo la bobe. Ndedi ńe nde besengedi ba ngińa moto a masengano̱ oteten ao ke̱ e̱n nupe̱pe̱ e o taka, a pula pe̱ wanea mo̱ jongwane̱. Yehova mo̱ ná ńo̱ngi ninde̱ne̱ a be̱nno̱ o jongwane̱ biso̱ e buki nje ńango a muna a masengano̱ ońola mun’ao. (Yes. 49:15) Niponda jeno̱ o bete̱medi ba ndutu, nded’a Yehova e matute̱le̱ mo̱ o jongwane̱ biso̱. (Mye. 37:39; 1 Kor. 10:13) Di malee̱le̱ bonasango na bonańango asu ndedi ke̱ di malakise̱ babo̱, na banga pe̱ kombe̱ pimbimbi ke̱ ba lingise̱ biso̱. (Efe. 4:32) Nde mbadi nipe̱pe̱ ńa lee̱le̱ bonasango na bonańango asu ndedi ńe nde ná di waneye babo̱ jongwane̱ ke̱ ba be̱n mitakisan. Ndolo e tute̱le̱ te̱ biso̱ o lee̱le̱ bane̱ ndedi, ke̱ je nde jembilane̱ Yehova, ńe eyembilan e peti ya ndolo.—Efe. 5:1.

6. Ne̱ni Yonatan na David ba lee̱le̱no̱ mō̱ na nune̱ ndolo e?

⁶ Bibe̱l e be̱n myango ma bato ba titi ke̱nge̱nge̱ bena ba ta ba to̱ndo̱ne̱. Jombweye eyembilan a Yonatan na David. Bibe̱l mo̱ ná: ‘Mulema ma Yonatan mu lati na ma David, na mo̱ a to̱ndo̱ mo̱ ka mo̱me̱ne̱.’ (1 Sam. 18:1) David a ta o̱kisabe̱ o be̱ kiṅe̱ o epol’a Saul. Ombusa ponda,  Saul a botedi ko̱no̱ne̱ David, a pula bwa mo̱. Nde Yonatan mun’a Saul a si sue̱le̱ jo̱nge̱le̱ la sango la pula bwa David. Yonatan na David ba kakane̱le̱ o be̱ mako̱m, na o suane̱le̱ pe̱ mō̱ na nune̱.—1 Sam. 20:42.

7. Njika lambo diwo̱ di wusa jeke̱ Yonatan na David o be̱ mako̱m e?

⁷ Mulatako ma batabata mu ta oteten a Yonatan na David mu ta mańaka ke̱ jombwedi mambo mō̱ mena ma wusa jeke̱ babo̱ o be̱ mako̱m. K’eyembilan, Yonatan a ta a petane̱ David, lambo ka 30 ma mbu. Yonatan a wusa kwala ná a titi ná a be̱ diko̱m na y’eso̱mb’a moto yena e si ta pe̱ to̱ e be̱ne̱ so̱ṅtane̱ jita ka mo̱. Nde Yonatan a si ye̱use̱ David to̱ langa mo̱ minaka.

8. Ońola nje Yonatan a tano̱ diko̱m la David la bwam e?

⁸ Yonatan a wusa ko̱no̱ne̱ David. Kana a tano̱ mun’a kiṅe̱ Saul, Yonatan a wusa pula ye̱ke̱i te̱ ná mo̱ nde a sangwe kond’a janea ńa sango. (1 Sam. 20:31) Nde Yonatan a ta a sibise̱ ńolo, a ta pe̱ Yehova jemea. A sue̱le̱ so̱ nde David, ńena Yehova a tano̱ a po̱so̱ o be̱ kiṅe̱. A ta pe̱ David jemea, to̱ná nika e tano̱ e lingise̱ Saul.—1 Sam. 20:32-34.

9. Mo̱ Yonatan a ko̱no̱ne̱ David e? Bola beteledi.

⁹ Kana Yonatan a tano̱ a to̱ndo̱ David, ońola nika nde a si ko̱no̱ne̱no̱ mo̱. Yonatan a ta nde mwangwe̱ nke̱ti ńa bwam na mot’a bila ńa ngiń’a mulema. Mo̱ na sango Saul, ba ta ba biane̱ ka bato be “makwasi buka mbela” na “ngińa buka ngila.” (2 Sam. 1:22, 23) Yonatan a wusa so̱ lombitane̱ ońola mambo mande̱ne̱ a bolino̱. Nde a si wasi buka David, to̱ ko̱no̱ne̱ mo̱ mambo ma bwam a tongwe̱le̱no̱. O diwengisan, Yonatan a ta a bwane̱ David muńe̱nge̱, ebanja a ta ngiń’a mulema, a lakisane̱ pe̱ Yehova. Ponda David a bono̱ Goliat nde Yonatan a botedino̱ to̱ndo̱ mo̱ ka mo̱me̱ne̱. Ne̱ni jeno̱ ná di lee̱le̱ bonasango na bonańango asu ni ńai a ndolo e?

10. Nje ben byala ná “to̱ndo̱ne̱ mō̱ na nune̱ na mulema mwe̱se̱ esibe̱ timbea” be mapulano̱ kwala e?

¹⁰ Bibe̱l e malangwea biso̱ ná di “to̱ndo̱ne̱ mō̱ na nune̱ na mulema mwe̱se̱ esibe̱ timbea.” (1 Pet. 1:22) Yehova a mabola biso̱ eyembilan a bwam. Ndol’ao ńe bonde̱ne̱ kańena je te̱ mo̱ jemea, to̱ lambo di titi ná di ńamse̱ mulatako masu. (Rom. 8:38, 39) Eyal’a Grikia e tukwabe̱ ná “esibe̱ timbea” e bambe̱ nde jo̱nge̱le̱ la po̱ngo̱ miwe̱n o lee̱le̱ ndolo—to̱ mo̱me̱ne̱ tuse̱ ńolo. Ponda iwo̱ jangame̱n “po̱ngo̱ miwe̱n” na “tuse̱ ńolo” ná di lee̱le̱ munasango asu ndolo. To̱ moto a lingise̱ nde biso̱, jangame̱n ‘we̱lisane̱ mō̱ na nune̱ o ndolo, jembe̱ o be̱ moto mō̱ o mudī ońola jatingane̱ la musango.’ (Efe. 4:1-3) Di mawe̱ te̱ o kombe̱ “musango,” di si masoke̱ miso̱ o mawuse̱ ma bonasango asu. Di me̱nde̱ bola me̱se̱ o je̱ne̱ bonasango asu ka nje te̱ Yehova a me̱ne̱no̱ babo̱.—1 Sam. 16:7; Mye. 130:3.

11. Ońola nje e titino̱ bu ponda iwo̱ o lee̱le̱ ndolo e?

¹¹ E titi bu ponda ye̱se̱ o lee̱le̱ bonasango na bonańango asu ndolo, tobotobo ke̱ di bi mawuse̱ mabu. E me̱ne̱ne̱ ná mi mitakisan nde kriste̱n iwo̱ ya ńo̱ṅo̱n a boso i tano̱ i be̱ne̱. K’eyembilan, Ewodia na Sintike ba si ta ba be̱ne̱ mitakisan to̱ mō̱ o “jana ewe̱nji mwemba na [Paulo] ońola myango ma bwam.” Nde ońola njo̱m iwo̱ ba si ta ba so̱ṅtane̱le̱. Paulo ome̱le̱ so̱ babo̱ ná ba “be̱ jo̱nge̱le̱ diwo̱ o sango.”—Fil. 4:2, 3.

12. Nje jeno̱ ná di bola ná di to̱nde bonasango na bonańango asu e?

 ¹² O nin we̱nge̱, ne̱ni jeno̱ ná di lee̱le̱ bonasango na bonańango asu ndolo e? Joko te̱ o bia bonasango na bonańango asu bwam, e me̱nde̱ be̱ biso̱ lambo di wam o so̱ṅtane̱ babo̱ na to̱ndo̱ pe̱ babo̱. Mimbu to̱ ekombo ba s’angame̱n be̱ biso̱ ekeṅan. Di si dimbea ná Yonatan a ta a petane̱ David 30 ma mbu; nde a ta mo̱ diko̱m la batabata. Mo̱ we ná o to̱ndo̱ be̱ diko̱m la mutud’a moto to̱ eso̱mbe̱ ye o mwemba mo̱ngo̱ e? O boli te̱ nika, ke̱ we nde lee̱le̱ ná o ‘to̱ndi bonasango.’—1 Pet. 2:17.

13. Ońola nje jeno̱ ná di be̱ batabata na bato bō̱ o mwemba buka bane̱ e?

¹³ Mo̱ to̱ndo̱ la bonasango asu di mapula nde kwala ná di me̱nde̱ be̱ babo̱ be̱se̱ diko̱m la batabata e? Ke̱m, nik’e titi ná e we̱le̱ be̱. E te̱nge̱n ná di be̱ bō̱ batabata buka bane̱ ońolana di be̱n mulemlem ma mambo di to̱ndino̱. Yesu a bele̱ bamuloloma bao be̱se̱ ná “mako̱m” nde a ta a to̱ndo̱ Yohane tobotobo. (Yohane 13:23; 15:15; 20:2) Nde Yesu a si boledi Yohane bwam buka bane̱. K’eyembilan, ponda Yohane na munańango Yakobo ba baise̱no̱ Yesu ná a bole babo̱ epol’a mweńa o Janea la Loba, Yesu a langwedi nde babo̱ ná: “O ja o dia lam la mom na la dimo̱se̱ e titi lambo mba na mabolano̱.” (Marko 10:35-40) Kapo̱ ka Yesu, di s’angame̱n bolea mako̱m masu ma batabata bwam buka bane̱ bonasango. (Yak. 2:3, 4) Bola la nika di mawana diwanje̱—lena le nde lambo di s’angame̱n be̱ o mwemba.—Yuda 17-19.

14. Bupisane̱ Filipi 2:3, nje e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ ná di si wasa be̱ bonde̱ne̱ buka bane̱ e?

¹⁴ Di lee̱le̱ te̱ mō̱ na nune̱ ndolo o mwemba, di si me̱nde̱ wasa be̱ bonde̱ne̱ buka bane̱. Di si dimbea ná Yonatan a si ko̱no̱ne̱ David, a si puli pe̱ to̱ be̱ kiṅe̱ ná a be̱ bonde̱ne̱ buka David. Biso̱ be̱se̱ je ná di bupe̱ eyembilan a Yonatan. Di si ko̱no̱ne̱ bonasango na bonańango asu ońola mambo ba bino̱ bola, “nde ońola  sibise̱ la ńolo mō̱ te̱ a lange nune̱ nupe̱pe̱ bonde̱ne̱ buka mo̱me̱ne̱.” (Langa Filipi 2:3.) Di si dimbea ná mō̱ ńasu te̱ a masue̱le̱ mwemba o ńao ngudi. Di bengi te̱ be̱ne̱ sibise̱ la ńolo, di me̱nde̱ je̱ne̱ bede̱mo ba bwam ba bonasango na bonańango asu, jembilane̱ pe̱ babo̱.—1 Kor. 12:21-25.

15. Nje eyembilan a Tanya na mbia mao e mokwe̱le̱no̱ wa e?

¹⁵ Niponda jeno̱ o mitakisan, bonasango asu nde Yehova a mabolane̱no̱ o lo̱ko̱ biso̱ na ndol’abu na jongwane̱ ba mawaneano̱ biso̱. Jombweye te̱ nje e po̱yedi mbia mō̱ mu be̱n bana balalo ombusa ebiamu a Esabasu ya jako̱to̱ne̱ di lati bekombo la 2019 “Ndolo e si be̱n su” di tombi o Amerika. Tanya, ńango a ba bana balalo mo̱ ná “Ke̱ di nitimba o wuma di tano̱ di ja, nde mutoa mupe̱pe̱ mu dome̱le̱no̱ biso̱. To̱ mō̱ ńasu a si kusi sese, nde di ta di bukea, di busa o mutoa, di te̱me̱ o mbasan. Nde o yene̱ epas’a ngea moto a ta a pe̱pe̱ biso̱ dia ná di ye jingea o mutoa mao. Nu moto a ta nde munasango asu mō̱ nu ta nu wa o jako̱to̱ne̱ ka biso̱. Seto̱ mo̱me̱ne̱ mō̱ buka te̱ nde a te̱m. Bonasango batanu ba wu o Suede pe̱ ba te̱m. Bonańango ba sokane̱ mba na mun’am ńa muto, nika e lo̱ki biso̱ jita! Na langwedi babo̱ ná mambo me̱se̱ me bwam, nde ba bangi wala. Ba jai na biso̱ to̱ ombusa po̱ la mado̱kita, ba bakise̱ ná di be̱n nje ye̱se̱ e mapule̱ biso̱. O ni pond’a ndutu ńe̱se̱, je̱n ndol’a Yehova. Nik’e boli ná di bate to̱ndo̱ bonasango  na bonańango asu name̱ne̱ pe̱ na Yehova na timbise̱le̱ pe̱ mo̱ masoma.” Mo̱ we o jo̱nge̱le̱ ponda po̱ o tano̱ o be̱ne̱ ńo̱ng’a jongwane̱ nde munasango to̱ munańango mō̱ a lee̱le̱ wa ndolo e?

16. Njika njo̱m di be̱nno̱ o lee̱le̱ mō̱ na nune̱ ndolo e?

¹⁶ Dutea te̱ njika bwam jeno̱ ná di bola ke̱ di lee̱le̱ mō̱ na nune̱ ndolo. Di malo̱ko̱ bonasango na bonańango asu o pond’a ndutu. Di mouse̱ jalatane̱ le oteten a tumba la Loba. Di malee̱ ná je nde bokwedi ba Yesu, nik’e maduta bamilema mi sibi o po̱ bolea Yehova. Omo̱ń a me̱se̱, di mabwe̱le̱ Yehova, “Tete̱ ńa ndedi na Loba la lo̱ko̱mea le̱se̱.” (2 Kor. 1:3) Biso̱ be̱se̱ di no̱nge so̱ bedomsedi ba benga sa na lee̱le̱ pe̱ ndolo!