1. Nĩ maũndũ marĩkũ maronania atĩ andũ matikoragwo na wendo wa ndũire matukũ-inĩ maya?

BIBILIA nĩ yarathĩte atĩ matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria, andũ nĩ mangĩgaakorũo matarĩ na “wendo ũrĩa wa ndũire.” (2 Tim. 3:1, 3) Nĩ tuonaga ũrathi ũcio ũkĩhinga matukũ-inĩ maya. Kwa ngerekano, famĩlĩ nyingĩ nĩ igayũkanĩte nĩ ũndũ wa ndigano, na ũndũ ũcio ũgatũma mũthuri na mũtumia matigwo marakaranĩire, na ciana ikaigua ta itendetwo. O na andũ a famĩlĩ maraikara mũciĩ ũmwe, nĩ mahaanaga ta andũ matoyaine. Kwa ngerekano, mũtaarani ũmwe wa maũndũ ma famĩlĩ ooigire ũũ: “Mũthuri, mũtumia, na ciana matiaranagĩria na mahũthagĩra mahinda maingĩ na kompiuta, tablet, thimũ, kana magĩthaaka mĩthaako ya video. O na gũtuĩka andũ a famĩlĩ icio maikaraga nyũmba ĩmwe, matikoragwo moyaine.”

2-3. (a) Kũringana na Aroma 12:10, nĩa twagĩrĩirũo kuonia wendo muororo? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Tũtingĩenda kwĩgerekania na andũ a thĩ ĩno arĩa matonanagia wendo. (Rom. 12:2) Handũ ha ũguo, nĩ twagĩrĩirũo gũkũria wendo muororo, to kwerekera andũ a famĩlĩ itũ tu, no nĩ nginya kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. (Thoma Aroma 12:10.) Wendo muororo nĩ kĩĩ? Ciugo icio ihũthĩkaga gũtaarĩria ũrata wa hakuhĩ, ũrĩa ũkoragwo gatagatĩ-inĩ ka andũ a famĩlĩ. Wendo ta ũcio nĩguo twagĩrĩirũo gũkorũo naguo kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Rĩrĩa tuonania wendo muororo, nĩ tũnyitaga itemi harĩ gũtũũria ũrũmwe, ũrĩa nĩ gĩcunjĩ kĩa bata harĩ ũthathaiya wa ma.—Mik. 2:12.

 ³ Nĩguo tũhote gũkũria na kuonania wendo muororo, rekei tuone maũndũ marĩa tũngĩĩruta kuumana na ngerekano cia Bibilia.

4. Jakubu 5:11 ĩtũteithagia atĩa kũmenya ũrĩa Jehova atwendete?

⁴ Bibilia nĩ ĩtwĩrĩte ũhoro wĩgiĩ ngumo nyingĩ njega cia Jehova. Kwa ngerekano, yugaga atĩ “Ngai nĩ wendo.” (1 Joh. 4:8) Kũmenya ũguo nĩ gũtũmaga twende kũmũkuhĩrĩria. Bibilia ningĩ nĩ yugaga atĩ Jehova “arĩ wendo muororo mũno.” (Thoma Jakubu 5:11.) Ciugo icio nĩ ironania wega atĩ Jehova nĩ atwendete mũno.

5. Jehova onanagia tha na njĩra ĩrĩkũ, na tũngĩĩgerekania nake atĩa?

⁵ Ta rora wone atĩ Jakubu 5:11 ĩgwetete wendo muororo wa Jehova hamwe na ngumo ya tha ĩrĩa ĩtũmaga tũmwende makĩria. (Tham. 34:6) Njĩra ĩmwe Jehova atuonagia tha ciake nĩ gũtuohera rĩrĩa twahĩtia. (Thab. 51:1) Thĩinĩ wa Bibilia, kuonania tha to kuohera mũndũ rĩrĩa atũhĩtĩria. Gũkorũo na tha ningĩ nĩ kũhutĩtie ũndũ mũritũ ũrĩa mũndũ aiguaga na kũu thĩinĩ rĩrĩa ona mũndũ arĩ na thĩna na akaigua akĩenda kũmũteithia. Jehova atũtaaragĩria atĩ wendi ũrĩa akoragwo naguo wa gũtũteithia, nĩ mũnene gũkĩra ũrĩa mũtumia akoragwo naguo kwerekera mwana wake. (Isa. 49:15) Hĩndĩ ĩrĩa tũragerera ũndũ mũritũ, tha cia Jehova nĩ ĩmũtindĩkaga gũtũteithia. (Thab. 37:39; 1 Kor. 10:13) No tuonie aarĩ na ariũ a Ithe witũ tha na njĩra ya kũmohera na kwaga kũmaigĩra muku rĩrĩa matũhĩtĩria. (Ef. 4:32) No njĩra ĩrĩa nene tũngĩonania tha nayo nĩ kũmateithia rĩrĩa maragerera maũndũ maritũ. Rĩrĩa twatindĩkwo nĩ wendo kuonia andũ arĩa angĩ tha, tũkoragwo tũkĩĩgerekania na Jehova, o we ũkoragwo na wendo muororo gũkĩra mũndũ ũngĩ o wothe.—Ef. 5:1.

6. Jonathani na Daudi moonanirie wendo muororo na njĩra ĩrĩkũ?

⁶ Bibilia nĩ yaragia igũrũ rĩgiĩ andũ mataarĩ akinyanĩru arĩa moonanirie wendo muororo.  Ta wĩcirie ũhoro wĩgiĩ Jonathani na Daudi. Bibilia yugaga ũũ: “Jonathani na Daudi makĩendana na makĩgĩa ũrata wa hakuhĩ mũno, na Jonathani akĩambĩrĩria kũmwenda o ta ũrĩa eeyendete we mwene.” (1 Sam. 18:1) Jehova nĩ aathuurĩte Daudi atuĩke mũthamaki thutha wa Saulu. Ũndũ ũcio nĩ watũmire Saulu aiguĩre Daudi ũiru, nginya akĩgeria kũmũũraga. No Jonathani mũrũ wa Saulu ndaanyitanĩire na ithe harĩ kũgeria kũũraga Daudi. Jonathani na Daudi nĩ meehĩtire gũtũũria ũrata wao na gũteithanagia hingo ciothe.—1 Sam. 20:42.

7. Ũndũ ũmwe ũngĩatũmire Jonathani na Daudi matigatuĩke arata nĩ ũrĩkũ?

⁷ Wendo muororo ũrĩa warĩ gatagatĩ ka Jonathani na Daudi warĩ wa mwanya tondũ kwarĩ na maũndũ maingĩ mangĩagirĩrĩirie makorũo marĩ arata. Kwa ngerekano, Jonathani aarĩ mũkũrũ gũkĩra Daudi na mĩaka ta 30. Jonathani nĩ angĩoigire atĩ Daudi aarĩ mũnyinyi na ndaarĩ na ũmenyeru, na kwoguo ndangĩatuĩkire mũrata wake. No handũ ha Jonathani gwĩciria ũguo, nĩ aaheete Daudi gĩtĩo kĩnene.

8. Ũgwĩciria Jonathani aarĩ mũrata mwega harĩ Daudi nĩkĩ?

⁸ Jonathani nĩ angĩaiguĩrĩire Daudi ũiru. Tondũ Jonathani aarĩ mũriũ wa Mũthamaki Saulu, nĩ angĩendire kuonania atĩ nĩwe ũrĩ na kĩhooto gĩa kũgaya ũthamaki. (1 Sam. 20:31) No Jonathani aarĩ mwĩnyihia, na aarĩ mwĩhokeku harĩ Jehova. Kwoguo nĩ aanyitire mbaru biũ itua rĩa Jehova rĩa Daudi gũtuĩka mũthamaki. Ningĩ aarĩ mwĩhokeku harĩ Daudi o na gũtuĩka ũndũ ũcio nĩ watũmaga Saulu arakare mũno.—1 Sam. 20:32-34.

9. Hihi Jonathani nĩ aaiguĩrĩire Daudi ũiru? Taarĩria.

⁹ Tondũ Jonathani aarĩ na wendo muororo kwerekera Daudi, ndaamũiguagĩra ũiru. Jonathani aarĩ njamba ya ita ĩrĩ na ũcamba, na aarĩ na ũmenyeru mũnene harĩ kũhũthĩra ũta na mĩguĩ. Andũ mooigaga atĩ marĩ na ithe Saulu maarĩ na “mĩtũkĩ gũkĩra nderi,” na maarĩ na “hinya gũkĩra mĩrũthi.” (2 Sam. 1:22, 23) Kwoguo Jonathani nĩ angĩehũũrire gĩthũri nĩ ũndũ wa maũndũ ma ũcamba marĩa eekĩte. No Jonathani ndeendaga gũcindana na Daudi kana kũmũiguĩra ũiru nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa aahingĩtie. Handũ ha ũguo, Jonathani nĩ kwenda eendire Daudi nĩ ũndũ wa ũcamba wake na kwĩhoka Jehova. Kwa ngerekano, rĩrĩa Daudi ooragire Goliathu, Jonathani aambĩrĩirie kũmwenda o ta ũrĩa eeyendete. Tũngĩonania atĩa atĩ tũrĩ na wendo muororo harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

10. ‘Kwendana biũ ithuĩ ene kuuma ngoro’ nĩ kuuga atĩa?

¹⁰ Bibilia ĩtwĩraga atĩ ‘twendanage biũ ithuĩ ene kuuma ngoro.’ (1 Pet. 1:22) Jehova nĩ atũigĩire kĩonereria. Wendo wake nĩ mũnene harĩ ithuĩ ũũ atĩ gũtirĩ kĩndũ kĩngĩtũma atige gũtwenda, tũngĩkorũo tũrĩ ehokeku harĩ we. (Rom. 8:38, 39) Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “biũ,” gĩkoragwo gĩkĩenda kuonania kĩyo kĩnene kĩrĩa mũndũ ekagĩra nĩguo onanie wendo. Rĩmwe na rĩmwe no tũbatare gwĩkĩra kĩyo kĩnene nĩguo tuonie aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo muororo. Tũngĩhĩtĩrio nĩ andũ arĩa angĩ, nĩ twagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere ‘gũkiranĩrĩria o mũndũ na ũrĩa ũngĩ tũrĩ na wendo, o tũkĩĩrutanagĩria biũ gũtũũria ũrũmwe wa roho thĩinĩ wa thayũ ũrĩa ũtũnyitithanagia.’ (Ef. 4:1-3) Tũngĩĩrutanĩria gũtũũria ‘thayũ ũrĩa ũtũnyitithanagia,’ nĩ tũrĩhotaga kwaga gũtindanĩra na mahĩtia ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Nĩ tũrĩkaga ũrĩa wothe twahota nĩguo tũkorũo na mawoni ta ma Jehova kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ.—1 Sam. 16:7; Thab. 130:3.

11. Nĩkĩ rĩmwe na rĩmwe no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo muororo?

 ¹¹ Ti ũndũ mũhũthũ hingo ciothe kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo muororo, makĩria angĩkorũo nĩ tũĩ mawathe mao. Akristiano amwe a karine ya mbere nĩ maarĩ na thĩna ta ũcio. Kwa ngerekano, no kũhoteke Yudia na Sintike matiarĩ na thĩna kũrutithania wĩra “hamwe na [Paulo] nĩ ũndũ wa ũhoro ũrĩa mwega.” No nĩ harĩ ũndũ watũmaga o ene mage kũiguithania. Nĩ ũndũ ũcio, Paulo aameerire “makoragwo na mwĩcirĩrie ũmwe thĩinĩ wa Mwathani.”—Afil. 4:2, 3.

12. Tũngĩka atĩa nĩguo tuonie aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo muororo?

¹² Tũngĩka atĩa nĩguo tuonie aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo muororo mahinda-inĩ maya? Rĩrĩa twerutanĩria kũmamenya wega, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ ithuĩ gũtaũkĩrũo nĩo na kũmonia wendo muororo. No tũtuĩke arata ao gũtekũmakania kana nĩ akũrũ kana nĩ anini gũtũkĩra, o na kana mareretwo na njĩra ngũrani na ithuĩ. Ririkana atĩ Jonathani aarĩ mũkũrũ gũkĩra Daudi na kĩndũ mĩaka 30, no nĩ aakũririe ũrata wa hakuhĩ hamwe nake. Hihi nĩ harĩ mũndũ mũkũrũ kana mũnyinyi gũgũkĩra kĩũngano-inĩ kĩanyu ũngĩgĩa ũrata hamwe nake? Ũngĩka ũguo, no wonanie atĩ ũrĩ na “wendo harĩ thiritũ yothe ya ariũ a Ithe witũ.”—1 Pet. 2:17.

13. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũkorũo na ũrata wa hakuhĩ na andũ amwe gũkĩra arĩa angĩ?

¹³ Hihi gũkorũo na wendo muororo kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ kuuga atĩ andũ othe thĩinĩ wa kĩũngano megũkorũo marĩ arata aitũ a hakuhĩ? Aca. Ũndũ ũcio ndũngĩhoteka. Nĩ twĩkoraga tũkĩgucĩrĩrio makĩria nĩ andũ arĩa mendete maũndũ ta marĩa twendete. Jesu eetaga atũmwo ake othe “arata,” no aarĩ na ũrata wa hakuhĩ makĩria na Johana. (Joh. 13:23; 15:15; 20:2) No Jesu ndeekagĩra Johana maũndũ na njĩra ya mwanya gũkĩra acio angĩ. Kwa ngerekano, rĩrĩa Johana marĩ na Jakubu mũrũ wa nyina meerire Jesu akaamahe tũturũa twa bata Ũthamaki-inĩ wa Ngai, Jesu aameerire: “Ha ũhoro wa gũikara guoko-inĩ gwakwa kwa ũrĩo na kwa ũmotho ti niĩ heanaga.” (Mar. 10:35-40) O ta Jesu,  tũtiagĩrĩirũo gwĩkĩra arata aitũ a hakuhĩ maũndũ na njĩra ya mwanya gũkĩra andũ arĩa angĩ. (Jak. 2:3, 4) Gwĩka ũguo no gũtũme kũgĩe na ngayũkano, ũndũ ũrĩa ũthũkagia thayũ wa kĩũngano.—Jud. 17-19.

14. Kũringana na Afilipi 2:3, nĩ kĩĩ kĩrĩtũteithagia gwĩthema gũkorũo na roho wa macindano?

¹⁴ Rĩrĩa twakorũo na wendo muororo gatagatĩ-inĩ gaitũ, nĩ tũteithagia kĩũngano kwaga roho wa macindano. Ririkana atĩ Jonathani ndaaiguĩrĩire Daudi ũiru kana akĩgeria gũtuĩka mũthamaki ithenya rĩake. Ithuothe no twĩgerekanie na Jonathani. Ndũkaiguagĩre ũiru aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa marahota kũhingia, ‘ĩndĩ ũrĩ na wĩnyihia onaga arĩa angĩ marĩ a bata gũgũkĩra.’ (Thoma Afilipi 2:3.) Ririkanaga atĩ mũndũ wothe thĩinĩ wa kĩũngano nĩ ahingagia ũndũ wa bata. Tũngĩkoragwo tũrĩ enyihia, nĩ tũrĩonaga ngumo njega cia aarĩ na ariũ a Ithe witũ na tũkagunĩka kuumana na kĩonereria kĩao kĩa wĩhokeku.—1 Kor. 12:21-25.

15. Ũreruta atĩa kuumana na ngerekano ya mwarĩ wa Ithe witũ Tanya na famĩlĩ yake?

¹⁵ Rĩrĩa twacemania na magerio maritũ, Jehova nĩ atũmagĩrĩria kũgerera wendo muororo na ũteithio ũrĩa twamũkagĩra kuuma kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ta wĩcirie ũrĩa gwathiire harĩ famĩlĩ ĩmwe bũrũri-inĩ wa Amerika (US). Kwarĩ mũthenya wa Njuuma na maainũkaga kuuma Kĩgomano-inĩ gĩa Kĩĩmabũrũri kĩa 2019 kĩa “Wendo Ndũrĩ Hĩndĩ Ũthiraga!” Mwarĩ wa Ithe witũ Tanya, ũrĩa nĩ nyina wa ciana ithatũ, ooigire ũũ: “Twarĩ ngaari-inĩ tũgĩthiĩ mũkawa-inĩ ũrĩa twaikaraga, rĩrĩa ngaari ĩngĩ yateire raini na ĩkĩringa ngaari itũ. Gũtirĩ o na ũmwe witũ waguraririo, no twoimire ngaari-inĩ tũkĩrũgama mũkĩra wa bara tũmakĩte  mũno. Mwena ũrĩa ũngĩ wa bara tũkĩona mũndũ ũratwĩta tũthiĩ ngaari-inĩ yake. Aarĩ mũrũ wa Ithe witũ, ũrĩa o nake woimaga kĩgomano-inĩ. Na towe tu warũgamire. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ angĩ atano kuuma bũrũri-inĩ wa Sweden arĩa mookĩte kĩgomano-inĩ kĩu o nao nĩ maarũgamire. Aarĩ a Ithe witũ acio nĩ maatũhĩmbĩirie tũrĩ na kairĩtu gakwa, na ũndũ ũcio nĩ watũmire tũigue twahoorera. Nĩ ndageririe kwĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio matikamake maũndũ nĩ mekwagĩra, no mooigire atĩ matingĩtũtiga. Nĩ maaikarire hamwe na ithuĩ nginya mandagĩtarĩ magĩũka, na magĩtigĩrĩra atĩ tũrĩ na kĩrĩa gĩothe tũrabatara. Nĩ tuoonire wendo wa Jehova ihinda-inĩ rĩu iritũ. Ũndũ ũcio nĩ watũmire twende aarĩ na ariũ a Ithe witũ o na makĩria, na ũgĩtũma tuongerere wendo na ngatho citũ harĩ Jehova.” Hihi nĩ ũririkanaga hĩndĩ wabataraga ũteithio na ũkĩonio wendo muororo nĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ?

16. Tũrĩ na itũmi irĩkũ cia kuonia andũ arĩa angĩ wendo muororo?

¹⁶ Ta wĩcirie maũndũ mega marĩa mekĩkaga rĩrĩa tuonania wendo muororo. Nĩ tũmagĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩrĩa marĩ na mathĩna. Nĩ tũtũmaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ makorũo na ũrũmwe thĩinĩ wa kĩũngano. Nĩ tuonanagia atĩ tũrĩ arutwo a Jesu, na ũndũ ũcio ũgatũma andũ arĩa marĩ na ngoro njega moke ũthathaiya-inĩ wa ma. Na ũndũ wa bata makĩria, nĩ tũgoocithagia Jehova, “o we Ithe witũ ũrĩ tha njororo na Ngai mwene ũhoro wothe wa kũũmanĩrĩria.” (2 Kor. 1:3) Kĩrekei ithuothe tũthiĩ na mbere gũkũria na kuonanagia wendo muororo.