Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 4

Hiou Lachi a Kaalaa Nɔɔ

Hiou Lachi a Kaalaa Nɔɔ

“La kaaliaŋ vellaa velle maa wanaa laalaŋ.”​—LUOMAŊ. 12:​10.

CHONDII 109 Kaala Chɛŋ o Kɔllo Niŋndo

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1. Yɛɛ chɔm yɛ maa yuŋgula bɔɔbɔɔ kaaliaŋ tau le?

BAABUIYO dimi maa o palɛi mɛɛlɛi niŋ, waŋnda nɔ niŋ kaala tau le wanaa nda cho o yuŋgoo niŋnda le. (2 Timo. 3:​1, 3) Ŋ cho hau chɔɔ nyɛ Baabuiyo dimi hoo wo o peelɔŋndo. Le taamaseliiyo, wanaa bɔɔbɔɔ cho hau kɛyaŋndo o nɔlaŋ niŋ, nduyɛ mi yuŋgula ndalaŋ la wa piɔllo. Mi hei tosa mi kalaŋ chuauwa wa a kɔl tambɛiyo, nduyɛ mi chuauwa bɛɛ yiyaŋ maa, wanaa velu nda wa kaala nda le. Nduyɛ o yɔŋ bɛɛ mi yuŋgoo wa o chiɛi pilɔɔ niŋ, chaŋyɛi kpɛɛluŋ ve nda tɛɛŋ te. Mi wana silaa pilɛ dimi aa: “Mi finyaa, kalaa, a chuauwa chua teleŋndo tau o kɔmpitɛiyo, foŋndo ɔɔ o pisulta vidueilaŋ choo mbo hiau baltaŋ dɔwɔɔ a wanaa nda cho o yuŋgoo niŋnda. Mi che bɛɛ mi nda kpou wa o chiɛi pilɔɔ niŋ, kɛ a sina opilɛ a o cheleŋndo nyɛkɛndɛi le.”

2-3. (a) A mɛɛ Luomaŋnda 12:​10 dimi yɛ, nɛɛ waa naŋ nɔ yɛ miŋ chɔm kaalaa? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?

2 Ŋ nɔ miŋ tol kaa chieeŋndo kɔɔli le kiɔɔ kaalaa chɔmndo le. (Luomaŋ. 12:​2) Kɛ, ŋ nɔ miŋ pɛɛku le wanaa naŋ cho o yuŋgoo niŋnda chɔɔloo kaalaa vɛlɛ a puaapiliaa a ndepiliaa naa. (Nuawɔ Luomaŋnda 12:​10.) Yɛɛ cho yɛ kaalaa? Ndu cho mɛɛ wanaa cho o yuŋgoo niŋnda sinaŋ yɛ ni, te chaŋyɛi kpɛɛluŋnde wa nda pɛ tɛɛŋ. Kaala suu waa naa naŋ nɔ ni miŋ nɔ le puaapiliaa a ndepiliaa naa. Te kaala suu waa naa wa naa pɛ tɛɛŋ, keŋ tosa miŋ wa o diompilɔɔ niŋ, nduyɛ miŋ wa a kɔl kɛndɛ o Chɛhowa piɛiyo niŋ.—Makal 2:​12.

3 Ŋ yaasiaŋndɔ taamaseliilaŋ o Baabuiyo niŋ, miŋ che nyɛ naŋ pɛɛku leniŋ le kaala suu waa naa chɔmndo wo.

CHƐHOWA ‘KAALA NAA LE TELEŊ O TELEŊ’

4. Vɛɛ Ɛsɔdɔɔ 34:​6 mala yɛ naa le sinaa mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala naa yɛ?

4 Baabuiyo chɔm naa maa, Chɛhowa nɔ suliŋnda kɛndɛ kɛndɛlaŋ. Le taamaseliiyo, o dimi maa, “wana kaalaa Mɛlɛka cho ni.” (1 Chɔŋ 4:​8, NWT) Te ŋ pɛɛku pɛ a suliŋnda ndɔlaŋ okɔɔ, keŋ tosa miŋ nɔ yeemɛi le waa o chaŋyɛi niŋ a ndu. Baabuiyo dimi vɛlɛ maa, “Le teleŋ o teleŋ kaalaa [Mɛlɛka] kaala wanaa [nduaa] a kɔllo kpou ni.” (Nuawɔ Ɛsɔdɔɔ 34:​6.) Hei kpou chɔm naa mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala naa yɛ!

5. Vɛɛ Chɛhowa chɔm yɛ naa nyiɛɛye, nduyɛ vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi ndɔɔ kɔɔli?

5 O Ɛsɔdɔɔ 34:​6 niŋ, miŋ cha vɛlɛ suliŋ sɔvɛ cheleŋ o tosa miŋ sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋndo. Ndu cho nyiɛɛye ni. (Chemi. 5:​11) Nɛiyo opilɛ o Chɛhowa tuiinuŋ naa inyiɛɛyo, cho naa malɔɔ haki le biondɔŋnda naŋ tosalaŋ ni. (Sam 51:​1) O Baabuiyo niŋ, nyiɛɛye sim ko le waŋndo malɔɔ haki le. Kɛ i sim vɛlɛ mɔnɛi biyɔɔ le nyɛpalaa wa waŋndo choo wo, nduyɛ mii nyindu num le wana koŋ malaa. Chɛhowa dimi maa nyiɛɛyii o nɔ le naa ve, hiou nyiɛɛyii kala chuaa nɔ le chɛlɛkpɛ ndɔɔ ve. (Aisaya 49:​15) Te ŋ wa pɛ o dɛnɛpalaa niŋ, mi nyiɛɛyii Chɛhowa nɔ le naa ve nyindu ndu le naa malaa. (Sam 37:​39; 1 Kɔliŋ. 10:​13) Ŋ chɔm puaapiliaa a ndepiliaa naa nyiɛɛye, te ŋ mal nda pɛ haki le nyɛ nda tosal naa wo, nduyɛ miŋ soliŋ suɛi keŋ o kɔl. (Ɛfi. 4:​32) Nɛi sɔvɛ cheleŋ naŋ chɔm puaapiliaa a ndepiliaa naa nyiɛɛye wo, cho nda malaa a teleŋ nda wa o bahawɛiyo niŋndo ni. Te kaalaa nyindu naa pɛ le acheleŋnda nyiɛɛye chɔmndo, mɛɛ ŋ cho chɔm kpendekele maa ŋ cho taamasi Chɛhowaa tolɔɔ kɔɔli.—Ɛfi. 5:​1.

CHONATAŊ NDA DEEVE NDAA KAALIAŊ VELLAA VELLE

6. Vɛɛ Chonataŋ nda Deeve chɔm yɛ maa ndaa kaaliaŋ vellaa velle?

6 Baabuiyo nɔ taamaseliilaŋ a wanaa wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ, nduyɛ ma kaaliaŋ vellaa velle wa. Yiyaŋndɔ a taamasi Chonataŋ nda Deeve wo. Baabuiyo dimi aa: “Mi suɛi Deevei luɛi Chonataŋ po Sɔɔl wo o kɔl. Mi Chonataŋ kaala Deeve mɛɛ o kaala ndu pila yɛ.” (1 Saam. 18:​1) Mɛɛ Chɛhowa hɛli Deeve le mbo miiŋgu o foofo masaa Sɔɔl wo, mi Sɔɔl kandu ndu paŋalaa, nduyɛ mbo kindiŋ pɛŋ le ndu diyɔɔ. Kɛ kposoŋ bɛɛ Chonataŋ toolu finya ndɔ le. Nduyɛ pɛŋ, mi Chonataŋ nda Deeve yii kpemaa le ma hiou lachi a waa o chaŋyɛi niŋ, vɛlɛ ma hiou lachi a maaliaŋndo vellaa velle.—1 Saam. 20:​42.

Chonataŋ nda Deeve wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ mi che bɛɛ a ve wɔsila pilɛ le kanifuule, ndaa kaaliaŋ (Tofa pɛl 6-9)

7. Ɔɔ suɛi ipilɛ i ndii kuuna Chonataŋ waa o chaŋyɛi niŋ a Deeve wo?

7 I cho bɔɔ suɛi kɔndɔfili bɛndu le sinaa maa Chonataŋ nda Deeve wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ kanifuule, sɔɔŋ muŋ kuuna nda waa o chaŋyɛi niŋndoŋ wa tau. Le taamaseliiyo, Chonataŋ ndoo chuu Deeve o kɔɔ le wɔsilaŋ 30. Chonataŋ ndoo tiuba mbo dimi aa, ‘I heu ba a poombɔ pɔmbɔ nɔ hoo sinapɛŋgu bɔɔ le wo le.’ Kɛ Chonataŋ dimi lende le. Nduyɛ ndoo nɔ bɛɛle yiŋgoloŋndeŋ le Deeve.

8. Le yɛɛ ŋ yiyaŋ yɛ maa, chaŋyɛi kɛndɛi wa Deeve nda Chonataŋ tɛɛŋ?

8 Chonataŋ ndoo tiu vɛlɛ ba mi ndoo paŋala Deeve kanifuule, mɛɛ o wa po Masaa yɛ, ndoo nɔla mbo baŋ kaŋgalaŋ maa ndu nɔ ni mbo miiŋgu o foofo finya ndɔ wo. (1 Saam. 20:​31) Kɛ wana tusiaŋndo Chonataŋ wa ni. Nduyɛ ndoo yeema mbo chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo. Le hei, mbo toolu wana Chɛhowa ndoo hɛli le mbo simnuŋ masaa wo. Nduyɛ mbo chɔm lo lechoo wo o Deeve lo, mi che bɛɛ mi Sɔɔl finya ndɔ duaunuŋ tumbe tau a ndu.—1 Saam. 20:​32-34.

9. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa Chonataŋ paŋala Deeve le?

9 Chonataŋ ndoo kaala Deeve tau. Le hei, o paŋala ndu le. Ndoo nɔ kɔl simulaa tau o chɔuwo. Nduyɛ ndoo chaa vɛlɛ chiŋuaŋ soliŋndo kpeku nyɛkɛndɛi. Mi waŋnda dimi pɛŋ maa ndu nda finya ndɔ ndaa “keleŋa nda aa hiou mɛɛ koviaa keleŋa” yɛ, nduyɛ maa ndaa “kendu ŋdial nda aa hiou kpɔkuŋnda.” (2 Saam. 1:​22, 23) Chonataŋ ndoo tiuba mbo saŋgalaŋ le hei, a le sɔɔŋ bɔɔbɔɔ ndoo tosa niŋndoŋ. Kɛ o tosa keŋ kposoŋ te. Nduyɛ o kindiŋ le mbo hiou Deeve le. O paŋala ndu vɛlɛ le sɔɔŋ o tosa o paandoo niŋndoŋ te. O baa pilɔɔ choo, Chonataŋ ndoo naŋ kɔl tau a Deeve le mɛɛ ndoo nɔ kɔl simulaa, vɛlɛ mbo duau tiindaŋ ndɔɔ o Chɛhowa niŋ yɛ. Nduyɛ pɛŋ, Deeve dii fɛŋ Koolaya malaŋ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde luɛi nda tɛɛŋ nda Chonataŋ. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ maa ŋ kaala puaapiliaa a ndepiliaa naa, mɛɛ Chonataŋ ndoo kaala Deeve yɛ?

VƐƐ NAŊ CHƆM YƐ HAU PUAAPILIAA A NDEPILIAA NAA KAALAA?

10. Yɛɛ o sim yɛ le puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa “nyɛ kɛndɛ kɛndɛi” a kɔlta naalaŋ kpou?

10 Baabuiyo dimi aa: “La kaaliaŋ vellaa velle nyɛ kɛndɛ kɛndɛi, a kɔlta nyalaŋ kpou.” (1 Pitɛ 1:​22) Chɛhowa kɛsul naa taamaseliiyo a hei okɔɔ. Te ŋ chɔm pɛ lo lechoo wo o ndu lo, nyɛ o nyɛ kuuna ndu naa kaala ndɔɔ chɔmndo le. (Luomaŋ. 8:​38, 39) Diomndaŋ ndaŋ “nyɛ kɛndɛ kɛndɛi” chɔm maa ŋ nɔ miŋ dɔu sɛmbɔɔ tau, le kaalaa chɔmndo. I ve bɛɛŋ bɛɛŋ le puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo le kanifuule, lepum ma pilaŋ naa tana. Kɛ Baabuiyo dimi aa: “La biuwaŋ vellaa velle maa wanaa kaaliaŋ. Nyina Mɛlɛkaa tosa mi la wa o diom pilɔɔ niŋ. Lelaŋ, la kindi o nɛi o nɛi niŋ mi la hiou lachi a diom pilɔɔ hoo nɔɔ, sanaa a kɔl nyulu mɔɔsa nya naa pilɛ wo nɔɔ.” (Ɛfi. 4:​1-3) Te ŋ tosa pɛ wallo kalaŋ le waa o “kɔl nyulu” niŋ a puaapiliaa a ndepiliaa naa, keŋ tosa ŋ kɛsi kɔllo o biondɔŋnda ndalaŋ choo le. Keŋ cho vɛlɛ tosa miŋ che nda mɛɛ Chɛhowa che nda yɛ.—1 Saam. 16:​7; Sam 130:​3.

Mi Pɔɔl dimul Yuwodiaa nda Siŋtike le ma miiŋgu o diompilɔɔ niŋ. Lepum, naa bɛɛ i ve bɛɛŋ le waa o diompilɔɔ niŋ a puaapiliaa a ndepiliaa le (Tofa pɛl 11)

11. Le yɛɛ i wa lepum ikala le puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo?

11 I ve bɛɛŋ bɛɛŋ le puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo le, taama taama te ŋ sina pɛ siɔwuŋ ndaŋ. Wana che pɛ maa, hei wa simullo le Kilisiɔŋnda apum o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ. Le taamaseliiyo, mi Yuwodiaa nda Siŋtike tosa wallo diompilɛ a Pɔɔl le waŋnda yooŋgu kɛndɛ Mɛlɛkaa dimullo. Kɛ mi bahawɛiyo luɛi ndepiliaa ŋiɔɔŋ nda haa tɛɛŋ. Le hei, ndaa tosa lɛ wallo diompilɛ le. Lelaŋ, mi Pɔɔl dimul nda aa: “I nyɔɔlu nya a yandii la miiŋgu o diom pilɛ niŋ maa wanaa laalaŋ o Masanɔɔ Mɛlɛka niŋ.”—Filipi. 4:​2, 3.

Bɛnduaa kundaa feleŋguaa a a yuwɛiya tiuba ma wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ (Tofa pɛl 12)

12. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le miŋ wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a puaapiliaa a ndepiliaa naa?

12 Yɛɛ mala yɛ naa hau le miŋ chɔm puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa? Ŋ nɔ miŋ sina nda nyɛkɛndɛi. Te ŋ tosa keŋ pɛ, i cho wa bɛɛŋ bɛɛŋ le miŋ bii nda bila, nduyɛ miŋ chɔm nda kaalaa. Ŋ tiuba miŋ wa o chaŋyɛi niŋ a nda, o yɔŋ bɛɛ miŋ nɔ wɔsila pilɛ le ɔɔ miŋ fula o kɔɔlima yɛ yiaaŋ niŋ. Loonuŋ maa, mi che bɛɛ Chonataŋ wa Deeve bɛndu le wɔsilaŋ 30, kɛ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde wa nda tɛɛŋ. Baa wana cho pa o kunda numndo niŋ, o ŋ tiuba ma bii ichaŋya wo mi che bɛɛ la nɔ wɔsila pilɛ le? Te a tosa keŋ pɛ, mɛɛ a cho chɔm kɛsɛ maa, a ‘kaala chaaŋaa naa laalaŋnda chieeŋndo balɔɔ silɔ.’—1 Pitɛ 2:​17.

Tofa pɛl 12 *

13. Le yɛɛ naŋ wa yɛ o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a puaapiliaa a ndepiliaa apum?

13 Baa kaalaa nɔɔ le puaapiliaa a ndepiliaa naa chɔm ni maa, ŋ cho wa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a nda kpou? Sako bɛɛ. Keŋ nɔla mii yɔŋnuŋ te. I cho suɛi wɔɔŋ le waa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a puaapiliaa apum mbo hiou acheleŋnda le kanifuule, a nya nɔ yeemaŋ pilɔŋ nda ŋ hiau sɔɔŋguu ikɛi. Chiisu ndoo che buɛiyaa nduaa kpou maa chaaŋaa nduaa nda wa ni. Kɛ a koŋ kpou, Chɔŋ wa buɛi ndoo kaala tau wo ni. (Chɔŋ 13:​23; 15:​15; 20:​2) Keŋ sim naa maa, mi Chiisu chua Chɔŋ o sɔvɛ mbo hiau acheleŋnda le. Le taamaseliiyo, mɛɛ Chɔŋ nda pɔmbɔ ndɔ Chemisi nyuna ndu le mbo ke nda foofola bɛndulaŋ o Masale Mɛlɛkaleŋ niŋ, mbo dimul nda aa: “Te o wa le challe o ba ni kɛndɔɔ choo a o ba ni miallo choo pɛ, o cho ya le chua wanaa kaŋ te.” (Maki 10:​35-40) Maa Chiisu, ŋ nɔ miŋ che chaaŋaa naa kpɛɛluŋnda a sɔvɛ mbo hiou acheleŋnda le. (Chemi. 2:​3, 4) Te ŋ chua pɛ chaaŋaa naa kpɛɛluŋnda a sɔvɛ mbo hiou acheleŋnda, keŋ cho tosa kɔl nyulu ve o kundaa niŋ te.—Chudi 17-19.

14. A mɛɛ Filipiaŋnda 2:​3 dimi yɛ, yɛɛ mala yɛ naa ŋ paŋala puaapiliaa a ndepiliaa naa le?

14 Te ŋ wa pɛ puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo, keŋ cho tosa ŋ paŋala nda le. Loonuŋ maa Chonataŋ paŋala Deeve le. Nduyɛ o kindiŋ le mbo wa masa le. Naa kpou nɔ miŋ tol taamasi Chonataŋ ndo kɔɔli. Ŋ nɔ miŋ paŋala puaapiliaa a ndepiliaa naa le mɛɛ nda chaa sɔɔŋ ŋpum tosaa yɛ le. Baabuiyo dimi aa: “La wa a tusiaŋ vellaa velle o chaaŋaa nyaa lo. Wana o wana ma chua bɛɛ chaaŋ num maa ndu hiou bɛnda a num.” (Nuawɔ Filipiaŋnda 2:​3.) Kɛsiŋ o kɔl maa, wana o wana cho o sɔvɛ o kundaa niŋ. Te ŋ nɔ pɛ kaa tusiaŋndo, keŋ cho naa mala miŋ che suliŋnda kɛndɛla puaapiliaa a ndepiliaa naa nɔlaŋ, nduyɛ miŋ pɛɛku o taamasi ndaa niŋ.—1 Kɔliŋ. 12:​21-25.

15. Yɛɛ ŋ pɛɛku yɛ o nyɛ yɔŋnuŋ yuŋgu Tanya wo niŋ?

15 Te suɛi naŋ ve kɔl te ve komal naa pɛ, mi Chɛhowa soliŋ puaapiliaa a ndepiliaa naa kpeku le naa kɔltaŋ dɛɛniaa, a naa mala naŋ yeema wo kioo. Tofawɔ nyɛ yɔŋnuŋ yuŋgu Tanya wo o wɔsi 2019 niŋndo, mɛɛ nda kuɛ o bɔŋaŋ bɛndoo Amɛlika. Bɔŋaŋndo hoo ndoo nɔ suɛi lebolle ni aa: “Kaalaa Cho Nyɛ Mɛɛlu Le.” Mi Tanya dimi aa: “Mɛɛ naŋ mal bɔŋaŋndo o Ndaamaa choo, nduyɛ mi wa miiŋgoo a chuauwaa niaa yaawa o fonda nda yiya naa wo, mi mɔmbil cheleŋ huŋ kundu mɔmbil naa. Mi che bɛɛ nyɛ o nyɛ yɔŋnuŋ naa le, kɛ ŋ wa a siooŋnde tau. Le hei miŋ simi mɔmbillo, nduyɛ miŋ fula. Haupa miŋ cha waŋndo naa baa heelullo le naa dimullo miŋ kuɛ naa mɔmbil ndɔɔ wa wa. Mɛɛ naŋ kuɛ, miŋ sina maa puaapilɛnɔ naa wa naa baa heelullo ni, nduyɛ ndu bɛɛ o bɔŋaŋndo o wa fulaa ni. Kɛ o cho ko ndu le. Mi puaapiliaa a ndepiliaa fula o lɛŋnde Suidiŋ ndeŋ niŋnda bɛɛ simi mɔmbil ndaa. Mi ndepiliaa kɔɔmiaŋ ya a chuauwaa niaa. Nduyɛ keŋ kpeekpei naŋ yeema a teleŋ koŋ ni. Mi dimul nda maa a kɔŋnuŋ, nyɛ o nyɛ cho naa yɔŋnɔŋ te, kɛ ma kɛɛ. A lo a naa latulu haaa mi wanaa chiɔuwaa huŋ le naa tofaa. Nduyɛ ma tosa a sabu, miŋ sɔla nyɛm naŋ hauba woŋ. Miŋ cha o teleŋ kala kalaa hoo niŋ mɛɛ kpɛ Chɛhowa kaala naa yɛ. Nyɛ yɔŋnuŋ naa hoo wo chɔɔlu kaala naŋ nɔ le puaapiliaa a ndepiliaa naa wo kindi poŋ. Nduyɛ o tosa vɛlɛ miŋ chɔɔlu kaalaa vɛlɛ a balika melaa nɔ le Chɛhowa.” A loonuŋ pa teleŋ ŋ wa o bahawɛiyo niŋ, mi puaapiliaa a ndepiliaa numnda chɔm num kaalaa wo?

16. Fulamakɔɔlila kuɛɛ naŋ cho yɛ sɔla te ŋ chɔm pɛ puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa?

16 Tofawɔ fulamakɔɔlila naŋ sɔla laŋ, te ŋ chɔm pɛ puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa. Ŋ cho nda kɔltaŋ dɛɛniaa te a wa pɛ o kpundɔɔ niŋ. Ŋ cho tosa mi diompilɔɔ wa wanaa Mɛlɛkaa tɛɛŋ. Ŋ cho chɔm maa buɛiyaa kpeekpeiyaa Chiisu wa naŋ cho ni. Nduyɛ keŋ tosa mi waŋnda nɔ yeemɛi le Chɛhowa piɛiyo. I hiou kpou ve, te ŋ chɔm pɛ puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa, koŋ cho tosa miŋ saŋgala Mɛlɛka o dɛɛniaa naa kɔltaŋ niŋ “o dɛnɛ o dɛnɛ paala niŋ” ndo. (2 Kɔliŋ. 1:​3) Maa naa kpou, ŋ kɛɛsiaŋ o kɔl le puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo le teleŋ o teleŋ!

CHONDII 130 Ŋ Waŋnuŋ Wanaa Malaa Haki

^ pɛl. 5 Mi Chiisu dimi maa, kaala cho wa buɛiyaa nduaa tɛɛŋndo cho tosa ni mi waŋnda sina maa nda kpeekpei cho buɛiyaa nduaa ni. Le hei, mi naa kpou kindiŋ le kaalaa chɔmndo. Ŋ nɔ miŋ kindiŋ o nɛi o nɛi niŋ, le puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa mɛɛ naŋ kaala wanaa naŋ cho o yuŋgoo niŋnda yɛ. Buŋgɛi hei cho naa mala miŋ sina, mɛɛ naŋ hiau lachi a puaapiliaa a ndepiliaa naa kaalaa chɔmndo yɛ.

^ pɛl. 55 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Bɛndu kunda feleŋgɔnɔɔ cho sɔɔŋ bɛndu kunda yuwɛiyo pɛɛku ndu woŋ dɔwɔɔ o wali niŋ. Nduyɛ mi bɛndu kunda yuwɛi koŋ, veelu ndu o ndu lo bɛɛ. Bɛnduaa kundaa haa a laandaa ndaa cho kaalaa chɔmaŋndo, vɛlɛ a kɛndɛi tosalaŋndo vellaa velle.