1. ¿Ti xytyukˈijxëm ko mä tyäˈädë tiempë kyaj pën tnekymyëdatyë tsojkën?

BIIBYË ojts tnaskäjpxë ko mä tiempë jyëjpkëxanë ja jäˈäyëty “kyaj nyaytsyokäˈänëdë” (2 Tim. 3:1, 3, TNM). Ets tyam, ta yˈadëy. Extëm nˈokpëjtakëm, miyonkˈamë kasäädë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxtë, nyayˈoo nyayäˈäxëdë tääk teety ets ja uˈunk ënäˈk nyayjyawëdë ko kyaj pën tsyokëdë. Nan ta netë familyë diˈib tuk jëën tuk tëjk jatsënääytyëp, per kyaj nyaytyunëdë kuentë. Tuˈugë jäˈäy diˈib yˈëwij kyäjpxwijpyë familyë, jyënaˈany: “Ja uˈunktääk, ja uˈunkteety ets ja uˈunk ënäˈk kyaj pën nyaytyunëdë kuentë, pes jam ja xyëëw tiempë dyajnaxtë mä komputadoorë, tabletë, telefënë etsë bideojueegë. Kyaj yajxon nyayˈixyˈatëdë oy tuˈugyë jyatsëënëdë”.

2, 3. 1) Extëm jyënaˈanyë Romanʉs 12:10, ¿pënaty mbäät ntsojkëm extëm tuˈugë mëgaˈax? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

² May tyamë jäˈäy kyaj ttsokyë myëguˈuk, per ëtsäjtëm kyaj nasˈixëyäˈänëm etsë duˈumbë jäˈäyˈäjtën xynyinäjxëm (Rom. 12:2). Niˈigyën ntsokäˈänëm ja nfamilyëˈäjtëm ets ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm (käjpxë Romanʉs 12:10). Per ¿tidën yˈandijpy ko jyënaˈany “mnaytsyokëdëp nixim niyam extëm tukkaˈaxpën”? Mä ayuk grieegë, yëˈë yˈandijpy ja tsojkën diˈib njäˈäwëm mä ja jiiky mëguˈuk diˈib nˈookjäˈäwëm. Ets yëˈëjënë tyäˈädë tsojkën diˈib mbäät njäˈäwëm parë mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm, diˈib nenduˈun nfamilyëˈäjtëm. Ko nnaytsyojkëm tukkaˈaxpën, ta nnaybyudëkëyäˈänëm nixim niyam parë tuˈugyë nmëduunˈadëtsëmë Jyobaa (Miq. 2:12).

³ Mä tyäˈädë artikulo yajnimaytyäˈägäˈänyë ijxpajtën diˈib miimp mä Biiblyë, ets yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nnaytsyojkëm tukkaˈaxpën mët ja nmëguˈukˈäjtëm.

4. ¿Wiˈixë Éxodo 34:6 xytyukjaygyujkëm ko Jyobaa mëjwiin kajaa xytsyojkëm?

⁴ Biiblyë myaytyakypyë Jyobaa jyaˈayˈäjtën diˈib jantsy oy  jantsy tsuj. Extëm nˈokpëjtakëm, jyënaˈany ko “Dios yëˈë dëˈën ja tsojkën” (1 Fwank 4:8). Ko duˈun nnijäˈäwëm, ta mas niˈigyë nmëwingoˈonëm. Perë Biiblyë nan myaytyakypy ko Jyobaa “mëj këjaa tsyoky jyawë” (käjpxë Éxodo 34:6, MNM). * ¡Ix nuˈunënë Jyobaa xytsyojkëm extëm yä yajnimaytyaˈaky!

5. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈëgyë paˈˈayoˈowën, ets wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën?

⁵ Éxodo 34:6 jyënaˈany ko Jyobaa mëjwiin kajaa tsyoky jyawë, per nan myaytyakypy jatuˈugë jäˈäyˈäjtën diˈib nenduˈun xytyukmëwingoˈonëm: ko xypyaˈˈayoˈowëm (Sant. 5:11). Tuk pëky wiˈixë Jyobaa xytyukˈijxëmë pyaˈˈayoˈowën, yëˈë ko tmeˈkxy ja poky kaytyey (Sal. 51:1). Per ko Biiblyë tmaytyaˈagyë paˈˈayoˈowën, kyaj yëˈë jeˈeyë tˈandijäˈäny ko pën yajpokymyeˈkxy. Ko tuˈugë jäˈäy tmëdatyë paˈˈayoˈowën, yëˈë diˈib yajjënanëp ja yˈääw jyot parë tpudëkët ja diˈib jam ayoop. Biiblyë jyënaˈany ko ja tsojkën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy parë xypyudëkëyäˈänëm mas niˈigyë myëkëty ets kyaj yˈokduˈunˈäjnë diˈib tuˈugë uˈunktääk jyäˈäwëp mët ja yˈuˈunk (Is. 49:15). Ets päätyënë Jyobaa xypyudëjkëm ko nyajnäjxëmë ayoˈon mët ko tmëdatyë paˈˈayoˈowën (Sal. 37:39; 1 Kor. 10:13). Ëtsäjtëm, nan mbäät nyaˈijxëmë paˈˈayoˈowën ko nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets ko kyaj nbëjkëˈkëmë akë ko axëëk xyajnayjyäˈäwëm (Éfes. 4:32). Per mä tsyokyëty mas niˈigyë nyaˈijxëmë paˈˈayoˈowën, ja ko dyajnaxtë ayoˈon jotmay. Tsojkën, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nyajnigëxëˈkëmë paˈˈayoˈowën. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën diˈib nëgooyë tsyojknë (Éfes. 5:1, TNM).

6. ¿Wiˈixë Jonatán mëdë David nyayjyäˈäwëdë tukkaˈaxpën?

⁶ Biiblyë myaytyakypy kanäägë jäˈäy diˈib naytsyojkëdë tukkaˈaxpën. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Jonatán mëdë David. Biiblyë jyënaˈany: “Ta Jonatán jyantsy nyaymyaaybyëjkë mëdë  David, etsë Jonatán duˈun ttsojky tjäˈäwë extëm yëˈë këˈëm nyaytsyokyëty” (1 Sam. 18:1). Jyobaa yëˈë wyinˈijxë David parë twingudëgatsˈatët ja rey Saúl diˈibë netyë Jonatán tyeetyˈajtypy. Perë Saúl nëgooyë ojts tnaywyinnaxëjäˈäwënë, ta tjantsy tyukjotˈambëjkyë David axtë jyayaˈoogan. Jonatán kyaj tpuwäˈkë ja tyeety mä dyaˈoogany ja David. Niˈigyë nyaytyukwandakëdë mëdë David ko xëmë nyaymyayäˈänëdë ets ko nyaybyudëkëyäˈänëdë nixim niyam (1 Sam. 20:42).

7. Oknimaytyäˈäk tuk pëky diˈibxyëbë Jonatán mëdë David ojts yajnaywyäˈkxëdë parë kyaj nyaymyaayëdë.

⁷ Diˈib mas niˈigyë xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëm mä wiˈix nyaymyaayëdë David mëdë Jonatán, yëˈë ko nwinmäˈäyëm ko tamˈäjt diˈibxyëp ojts yajnaywyäˈkxëdë. Extëm nˈokpëjtakëm, Jonatán ja nety myëjjëty 30 jëmëjt ets myutskëtyë David. Päätyë Jonatán, ojtsxyëp wyinmay ko kyaj mëët tyuˈugyë ja jyot wyinmäˈänyë David mët ko mutsknëm ets kyajnëm nëgoo jyukyˈaty. Per xëmë mëj dyajnäjxyë David ets wyingutsëˈkë.

8. ¿Tiko mwinmay ko jantsy oy nyaymyaayë Jonatán mëdë David?

⁸ Jonatán, nan ojtsxyëp tnaywyinnaxëjawë ets ojtsxyëp mëktaˈaky tnitsiptuny ja madakën diˈibë nety myëdäjtypy parë tyunët rey ets dyajnitëgatsët ja tyeety (1 Sam. 20:31). Per yëˈë niˈigyë yˈijty yujy tudaˈaky ets pyuwäˈkë Jyobaa. ¿Wiˈix? Ko amumduˈukjot tkupëjky parë Jyobaa dyajtunëdë David extëmë rey. Nan pyuwäˈkë David, oy ja tyeety jyantsy tyukjotˈambëjkë (1 Sam. 20:32-34).

9. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Jonatán kyaj tˈijxyë David extëm tuˈugë mëtsip?

⁹ Jonatán kyaj tˈijxyë David extëm tuˈugë myëtsip. ¿Tiko? Yëˈko duˈun ttsojky extëm tuˈugë myëgaˈax. Jonatán nëgooyë ijty ttukjäjnë dyajtunëdë fletyë ets nëgooyë jyotmëkˈäjnë mä tsyiptuny. Pääty ja jäˈäy jyënandë ko Jonatán mëdë tyeety ‘peˈtypy ijty niˈigyëty këdiinëm jyëduˈunëty yëˈë witsn’ ets ko ‘mëk ijty niˈigyëty këdiinëm jyëduˈunëty yëˈë kää’ (2 Sam. 1:22, 23, TY). Pääty, ojtsxyëbë Jonatán nyaytyukmëjawëty ko nëgooyë myadaknë mä tsyiptuny. Per ninäˈä kyanayajmëjpëtsëmanë mä David ets nan kyaj tˈaxëkˈijxy ko tijaty tjantsy tyukˈoybyëtsëëmy. Niˈigyë yajmonyˈijx yajmonyjyäˈäwë wiˈixë David jyantsy jyotmëkëty ets ttukˈijxpetyë Jyobaa. Jonatán ja mas niˈigyë nyaymyaaybyëjkë mëdë David ko dyaˈoˈkyë Goliat. Ets ëtsäjtëm, ¿wiˈix ndukˈijxëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm ko mëk ntsojkëm?

10. ¿Ti yˈandijpy mëk njantsy nnaytsyojkëm winë ääw winë jot?

¹⁰ Biiblyë jyënaˈany: “Mëk mjantsy nyaytsyokëdët nixim niyam winë ääw winë jot” (1 Ped. 1:22, TNM). Jyobaa yëˈë xymyoˈoyëmë ijxpajtën, pes nëgooyë xytsyojkënë, ets pën ëtsäjtëm kyaj nˈëxmäjtsëm, yëˈë xëmë xytsyokäˈänëm (Rom. 8:38, 39). Ko mä ayuk ebreo jyënaˈany “mëk mjantsy nyaytsyokëdët”, yëˈë yajjaygyukëyanëp ko yajtunäämbë mëjääw parë nyajnigëxëˈkëmë tsojkën, ets yëˈëjën diˈib näˈäty yajtunäämp parë mët näägë nmëguˈukˈäjtëm. Mä Biiblyë yaˈˈanmäˈäyëm ti mbäät nduˈunëm ko pën xyajjotˈambëjkëm, jap jyënaˈany: ‘Mnaymyëmaˈkxtukëdëp nixim niyam mët ja naytsyok nayjyawë. Mëmay mëdäjttë wiˈix mnayyaˈitëdëtyën tuˈugyë ets jotkujk’ (Efes. 4:1-3, TY). Pääty, parë nnayaˈijtëm “tuˈugyë ets jotkujk” mët ja nmëguˈukˈäjtëm, jëjpˈam ets kyaj yëˈë nˈijx nduˈunëm mäjaty tyëgoytyë, niˈigyë mbäät nduˈunëmë mëjääw parë nˈijxëm extëmë Jyobaa yˈixëdë (1 Sam. 16:7; Sal. 130:3).

11. ¿Tiko näˈäty tsyiptaˈaky ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm tuˈugë mëgaˈax?

¹¹ Tsiptakp näˈäty ndukˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm  ko ntsojkëm extëm tuˈugë mëgaˈax, ets mas niˈigyë ko yëˈëyë nˈijx nduˈunëm mäjaty tyëgoytyë. Duˈun jyäjttë näägë Dios mëduumbë mä primer siiglë. Extëm nˈokpëjtakëm, Evodia mëdë Síntique tsiptuundë, per ko tjamyëdäjttë Pablo mä ojts tˈëwäˈkx tkäjpxwäˈkxtë “ja oybyë ääw ayuk”, kyaj jyawë wiˈix nyaytyuunëdë. Nan kyaj yajnijawë tidën tsyipˈäjttë, perë Pablo ta yˈanmääyëdë parë yˈittët tuˈugyë “extëm tukkaˈaxpën mä yëˈë Nintsënˈäjtëm” (Filip. 4:2, 3).

12. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm tuˈugë mëgaˈax?

¹² Ko nduˈunëmë mëjääw parë yajxon nˈixyˈäjtëm ja nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë net ntsojkëm extëm tuˈugë mëgaˈax. Duˈuntsoo, kyaj xytsyiptäˈägäˈänxëm parë njaygyujkëm wiˈix nyayjyawëdë ets ntsokäˈänëm. Nan mbäät nnaymyaaybyëjkëm mëët, oy kyatuknaxëty ja xëëw jëmëjt ets oy kyatuˈugyë ja kostumbrë. Nˈokjamyajtsëm ko Jonatán jantsy oy nyaymyaayë mëdë David, oyë nety myëjjëty naa 30 jëmëjtën. Pën mä mduˈukmuky japë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäyënë o diˈib mas mutsk, ¿tiko mwinmäˈäny xykyapëjtaˈaky parë xymyëtnaymyaayëbëˈatët? Ko duˈun xytyunët, yëˈë nety myajnigëxëˈkypy ko mtsojkypy niˈamukë ja mëguˈuktëjk (1 Peed. 2:17).

13. ¿Tiko kyaj mbäät niˈamukë nˈookjäˈäwëm ja nmëguˈukˈäjtëm?

¹³ Per ko jyënaˈany ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm tuˈugë mëgaˈax, ¿yëˈëdaa yˈandijpy ko niˈamukë net nˈookjawëyäˈänëm? Kyaj, pes tsip parë duˈun nduˈunëm. Ets kyaj wyiˈixëty ko mas niˈigyë nnaywyinjäˈäwëm mët näägë nmëguˈukˈäjtëm mët ko tyuˈugyë ja käjpx maytyakën. Jesus niˈamukë tjäˈäwë ja yˈapostëlëty extëmë myëtnaymyaayëbë, perë Juan yëˈë diˈib mas niˈigyë yˈookjäˈäwë (Fwank 13:23; 15:15; 20:2). Perë Jesus kyaj net ojts tˈëxtijy ja wiinkpë yˈapostëlëtëjk. Extëm nˈokpëjtakëm, ko Juan mët ja myëgaˈax Santiago, yˈamdoow pyëjktsoowëdë parë yaˈuˈunyëdët mëjwindum mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, Jesus ta tˈatsooy: “Ëj kyajts xypyaaty esëts miits nmoˈoytyët es mˈuˈunyëdët mätsë nˈagäˈänytsyoo o mätsë nˈanäjnytsyoo” (Mar. 10:35-40). Ëtsäjtëm, nan tsojkëp nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jesus, kyaj yëˈëyë ntsojkëm ja nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm diˈib mas  niˈigyë nˈookjäˈäwëm (Sant. 2:3, 4). Duˈumbë jäˈäyˈäjtën kyaj mbäät yajmëdëkë mä nduˈukmujkëm, pes yajnaywyäˈkxëp ja nmëguˈukˈäjtëm (Juud. 17-19).

14. Extëm jyënaˈanyë Filipʉs 2:3, ¿ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj nnayajnäjxëm mëj mä ja nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁴ Ko ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm tuˈugë mëgaˈax, ta kyaj nnayajnaxäˈänëm mëj. Nˈokjamyajtsëm ko Jonatán kyaj ti tnaywyinaxëjäˈäwë mä David ets ni tkaˈijxy extëm tuˈugë myëtsip diˈib pëjkëyanëp ja kyutujkën. Nˈokpanëjkxëmë yˈijxpajtën ets kyaj nˈijxëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëmë mëtsip mët ko tijaty tjat tnijawëdë. Nik oy ko nduˈunëm extëmë Pablo jyënany: “Naybyëjtäˈägëdë yuunk naxypy, es xyjawët ko myëjëty ja wiingatypyë es këdiinëm miitsëty këˈëm” (käjpxë Filipʉs 2:3). Nˈokjamyajtsëm ko niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm ak yäjktëbë naybyudëkë mä nduˈukmujkëm. Pääty pën jäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky, ta nˈixäˈänëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttëp ets xypyudëkëyäˈänëm ja ijxpajtën diˈib yäjktëp (1 Kor. 12:21-25).

15. ¿Ti mdukniˈˈijxëp extëm jyajtyë Tanya mët ja yˈënäˈkuˈunk?

¹⁵ Ko ti ayoˈon nbatëm, Jyobaa xyjyotkujkmoˈoyëm mët yëˈëgyëjxm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib xypyudëjkëm ets xytsyojkëm extëm tuˈugë mëgaˈax. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajtyë Tanya diˈib nidëgëëgë yˈënäˈkuˈunk. Mä jëmëjt 2019 yëˈë nety tuunëbë asamblee internasional jap Estados Unidos, “Yëˈë tsojkën ninäˈä kyakugëxët”. Ko ja asamblee kyëjxy sääbëdë xëëw, jëmbijnëbë netyë Tanya mä hotel ko ja kyarrë tsyokaräjty mëdë wiinkpë karrë diˈib tëjkë mä ja tyuˈu. Tanya, jyënaˈany: “Nipën kyatsayujty, jeˈeyëts njantsy nyayˈatsëˈkëdë, tats nbëtsëëmdë mä ja karrë ets jamyëts ndënääytyë tuˈääy. Tats nˈijxtë ko tamë nety tuˈugë jäˈäy të dyajwäˈkˈoyë kyarrë etsëts xyjyantsy yam xyjyantsy wyoptë parëts jam nëjkxtët, yëˈëdëmë nety tuˈugë  nmëguˈukˈäjtëm diˈib nenduˈun të yˈotstë mä asamblee. Per nan yajwäˈkˈoˈoyëdë kyarrë nimëgoxk ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsoˈondëp Suecia. Tats xymyënaandë mëdëts ja nnëëxuˈunk, yëˈëtsë nety diˈib nyajtëgoyˈäjttëp. Ja nmëguˈukˈäjtëm wëˈëmdë mët ëëtsëty oyëts njaˈˈanmääytyë ko kyajtsë nety wiˈix të njattë. Koonëmëts xytyukjotkujkˈäjttë ets jaanëm ojts nyëjkxtë ko jyäjttë ja doktoortëjk. Mäts duˈun nˈayoˈonbattë, nˈijxtëts ko xytsyojktëbëtsë Jyobaa. Tyäˈädë jotmay, nan xypyudëjkëdëts parëts mas niˈigyë ntsoktët ja nmëguˈukˈäjtëm. Nan mas niˈigyëts ntsojktë Jyobaa etsëts nguˈëˈëw ngukäjpxëdë”. Ets mijts, ¿mjamyejtsypy wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mdukˈijxë ko mtsojkëp extëm tuˈugë mëgaˈax mä nety meerë xyajtëgoyˈaty?

16. ¿Tiko mbäät nnaytsyojkëm tukkaˈaxpën nixim niyam?

¹⁶ Pën nnaytsyojkëm tukkaˈaxpën nixim niyam, ¿wiˈix yajtukˈoyˈatäˈäny? Njotkujkmoˈoyäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm ko nety tmënax dyajnaxtë amay jotmay ets nbudëkëyäˈänëm parë tuˈugyë nmëduˈunëmë Jyobaa. Nan nyajnigëxëˈëgäˈänëm ko yëˈë njantsy pyanëjkxëmë Jesus. Ko duˈun nduˈunëm, ta mas niˈigyë jäˈäy jyënäˈänäˈändë yˈääw jyot parë tmëdundëdë Jyobaa. Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko nyajmëjpëtsëmäˈänëmë Jyobaa, “ja nDeetyˈäjtëm diˈibë myëdäjtypy ja paˈˈayoˈon” diˈib “xyajjotkujkˈäjtëm pën ti xyjäjt xykyëbajtëm” (2 Kor. 1:3). Pääty, nˈokpëjtakëmë winmäˈäny parë niˈamukë nmëdäjtëmë tyäˈädë tsojkën ets ndukˈijxëm ja nmëguˈukˈäjtëm ko ntsojkëm extëm tuˈugë mëgaˈax.