Yi enu ci yí le mɛ ji

Yi yi mɛnyɔwo tɔxu

AGBEMƐ XOLƆLƆ

Mìkplɛ mɔ mìdagbe edɔ ci Yehowa dɔ mì gbeɖe o

Mìkplɛ mɔ mìdagbe edɔ ci Yehowa dɔ mì gbeɖe o

CI JIHƆNSHI gangan lɔ xo ɖegbɔɔ, ekpewo koɖo baba ɖeeɖe yí le etɔsasa lɔ mɛ. Eshi lɔ sɛnŋ keke yí gban ana lɔ, vɔ mìɖo ayi ago xlɔtɔ ji nɔ tɔ lɔ. Nyɛ koɖo asunyɛ, Harvey koɖo Amis-gbedotɔ ci yí ɖekɔ egbe gɔnmɛ nɔ mì, vakpɔɛ mɔ mɛɖe deli yí akpedo mì nu o, eyi mìtɔ vɔnvɔn. Ci mìkpɔ mɔ nɔvi ciwo yí le ago evetɔ lɔ ji kpɔkɔ mì ɖaɖa yí xa le wowoɖekiwo mɛɔ, mìtɔ etɔ lɔ soso ahan. Doŋkɔɔ, mìsɔ mìwo hun hwɛhwɛ lɔ do godu nɔ ehun bu ci yí gangan wui hwɛɖeka. Ci wodesɔ eka alo gakanwo bla mìwo hun lɔ nɔ anɔ texwe ɖeka can ɔ, ehun gangan lɔ yi shi lɔ mɛ ɖɔɖɔɖɔ. Ago xlɔtɔ lɔ ji ɖoɖo jinjin le ŋmɛ nɔŋ sugbɔ. Vɔ hwenu mìsokɔ tɔ lɔɔ, mìdokɔ gbe ɖaɖa nɔ Yehowa yí ekpedo mì nu mìɖo agogbe nywiɖe. Exwe 1971 mɛ yí enu cɛ jɔ. Mìle wezexu nɔ Taïwan nyigban ci yí jinjin kpeci sanŋdi nɛniɖewo so fini woji mì le. Malɔ mìwo xo nɔ mì.

MÌKPLA LÉ MÌAWƐ ALƆN YEHOWA

Harvey yí nyi ŋkɔtɔ nɔ evi ŋsuvi amɛnɛ ciwo yí le wowo xomu lɔ mɛ. Midland Junction jugan ci yí le weɖoxɔxu nɔ Australie mɛ yí yi xomu lɔ le hwecinu woxɔ nyɔnɔnwi lɔ. Enyɔ cɛ wu exwe 80 yɛ yí amɛ sugbɔ je abɔ le jukɔn lɔ mɛ hwenɔnu. Lɔnlɔn ci Harvey ɖo nɔ Yehowa sɛnkɔŋ keke ewa ӡinӡindoshimɛ, ci eɖo xwe 14. Dejinjin gbɔxwe yí ekpla mɔ yedagbenɔ teokrasidɔ ɖe ci wodo ashi nɔ ye o. Hwenu Harvey nyi ŋsuvihwɛɔ, womɔ yɛ le hlɛn Jutakpɔxɔ gbeɖeka le bɔbɔ yí egbe, ɖo ébui mɔ yedatɛnŋ ahlin nywiɖe o. Vɔ nɔviŋsu lɔ kpedo nu etrɔ susu. Énu ni mɔ: “Nɔ mɛɖe mɔ eɔ le wa ŋɖe le Yehowa habɔbɔ lɔ mɛɔ, kpɔ ekpɔɛ mɔ àtɛnŋ awɛ dru!”—2 Kor. 3:5.

Nyɛ koɖo nɔnyɛ koɖo fofonyɛ nyɔnushi xoxutɔ xɔ nyɔnɔnwi lɔ le Angleterre. Mìwo da gbe nyɔnɔnwi lɔ doŋkɔ, vɔ le yiyimɛɔ, évanyi Yehowa Kunuɖetɔ hɛnnɛ. Ci egbe mɔ nyɛŋgbewa ӡinӡindoshimɛ can ɔ, ŋwɛ hwenu ekpɔtɔ hwɛɖeka naɖo xwe amɛwo. Ŋɖui mɔ nanyi emɔɖetɔ yí avanyi eŋɛnywidratɔ ejugodutɔ. Vɔ danyɛ ji mɔ exwe 21 nyɛ naɖo gbɔxwe anyi mɔɖetɔ. Ŋdeji mɔ nanɔ te exwe sugbɔ ahan o. Fofonyɛ nyɔnushi xoxutɔ hun vayi ci Australie. Danyɛ lɔn mɔ mayi ci gbɔ. Ŋɖo exwe 16 hwenɔnu. Eyi ŋtɔ mɔɖeɖedɔ lɔ ji ci ŋɖo exwe 18.

Gbecigbe mìɖe nɔnɔ le xwe 1951 mɛ

Australie yí ŋvajeshi Harvey ɖɛ le. Mì amɛve ji mɔ mìavanyi eŋɛnywidratɔ ejugodutɔwo. Mìɖe nɔnɔ le xwe 1951 mɛ. Ci mìwa emɔɖeɖedɔ lɔ le exwe amɛve goduɔɔ, wonu nɔ mì mɔ mìwo le tɔ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ ji. Hamɛ ciwo mìvayi jinɔ kpɔ le weɖoxɔxu nɔ Australie. Eshi dejanɔ le nɔ ahan o; nyigbanmama lɔ gangan, eyi taɖo mìkunɔ ehun yí yinɔ texwe ciwo yí jinjin le nɔnɔ gbɔ.

MÌWO DRO VAMƐ

Gilead suklu vɔvɔnu wanawo le Yankee Stadium le xwe 1955 mɛ

Le exwe 1954 mɛɔ, woyɔ mì nɔ Gilead suklu 25-tɔ. Dagbejinjin o, edro mìwo tɔ ci yí nyi mɔ mìanyi eŋɛnywidratɔ ejugodutɔwo avamɛ! Tɔjihun yí mìɖo va New York yí tɔ Bibla kplakpla kitokito le suklu lɔ. Ele mɔ mìakpla Espagnol-gbe le Gilead suklu lɔ hɛnnɛ. Egbɔnnu nɔ Harvey, ɖo detɛnŋ yɔnɔ r le Espagnol-gbe mɛ o.

Le suklu lɔ mɛɔ, enukplamɛtɔ lɔwo nu nɔ mì mɔ, mɛ ciwo yí ji mɔ yewoasumɔ le Japon atɛnŋ ado alɔ wema mɛ nɔ woatɔ Japon-gbe kplakpla wo. Mìsɔ gbeta mɔ Yehowa habɔbɔ lɔ ŋtɔ le sɔ edɔdoashi nɔ mì. Dejinjin o Albert Schroeder ci yí nyi Gilead nukplamɛtɔ ɖeka se mɔ mìwo dedo alɔ wema mɛ mɔ mìakpla Japon-gbe o. Énu nɔ mì mɔ: “Mígbebu tamɛ kpɔ so nu.” Ci mìdenukɔ nyɔ ɖeɔ, nɔviŋsu Schroeder mɔ: “Nyɛ koɖo enukplamɛtɔ kpɛtɛwo do alɔ wema lɔ mɛ do nu nɔ mí. Míkpɔ mɔ míatɛnŋ akpla Japon-gbe ma.” Egbe cɛ yɛ kplakpla degbɔnnu nɔ Harvey o.

Mìvayi ɖo Japon le xwe 1955 mɛ; hwenɔnuɔ, eŋɛnywidratɔ 500 kpaŋ yí le ju lɔ pleŋpleŋ mɛ. Harvey ɖo xwe 26 yí nyɛŋɖo 24. Womɔ mìwo le wa dɔ le Kobe juganmɛ. Mìsumɔ le nɔ na nɔ xwe amɛnɛ. Le yi goduɔ, jijɔ enyi nɔ mì mɔ wogbeyɔ mì nɔ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ. Mìwa dɔ le axa nɔ Nagoya jugan lɔ. Mìlɔn enu ciwo pleŋ yí le mìwo dɔ lɔ mɛ, nɔvi lɔwo, wowo ŋɖuɖuwo koɖo lé wowo ju lɔwo mɛ le do. Ele ahan gan dejinjin o, Yehowa mɔ mìwo le wa nubu yí mìdeɖo agbe o.

MÌDO GO CUKAÐA BUWO LE DƆDOASHI YOYU ÐEKA MƐ

Nyɛ koɖo Harvey sɔ kpe nɔ eŋɛnywidratɔ ejugodutɔ buwo le Kobe, Japon, le xwe 1957 mɛ

Ci mìwa hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ na nɔ xwe amɛtɔn ɔ, Japon lɔjedɔwaxu lɔ mɔ mìwo alɔn ayi ɖe kunu nɔ Amis-gbedotɔ ciwo yí le Taïwan ma. Amis nɔvi ɖewo gbe xɔse yí alɔjedɔwaxu ci yí le Taïwan mɔ yewoӡan nɔvi ɖeka ci yí donɔ Japon-gbe nywiɖe nɔ akpedo wo nu le nyɔ cɛ mɛ. * Mìlɔn edɔ ci mìwawa le Japon, eyi taɖo gbeta cɛ sɔsɔ gbɔnnu nɔ mì. Vɔ Harvey kplɛ mɔ nɔ Yehowa ɖo dɔ ɖe nɔ yeɔ, yedeɖo agbe o; eyi taɖo mìlɔn mɔ mìayi.

Mìɖo Taïwan le novembre 1962 mɛ. Eŋɛnywidratɔ 2 271 yí le ju lɔ mɛ yí sugbɔtɔ nyi Amis-gbedotɔwo. Vɔ ŋkɔŋkɔtɔɔ, ele mɔ mìakpla Chinois-gbe. Wema ci mìasɔ kpla egbe lɔ kuɖeka kpaŋ yí le mì shi yí mɛ ci yí akpla egbe lɔ mì dese Ŋlɛshigbe o, gan mìkplɛ.

Ci mìɖo Taïwan dejinjin ɔ, womɔ Harvey le vawa dɔ le alɔjedɔwaxu lɔ yí akpɔnɔ dɔ lɔ ji le jukɔn lɔ mɛ. Alɔjedɔwaxu lɔ hwe yí edɔ lɔ desugbɔ o, eyi taɖo Harvey tɛnŋ wanɔ yi bilomɛdɔwo yí gbetɛnŋ wanɔ dɔ koɖo Amis nɔviwo na nɔ kwɛshila amɛtɔn le wleci ɖeshiaɖe mɛ. Égbewanɔ ekán lɔwo mɛ jikpɔkpɔdɔ lɔ hweɖewonu yí xonɔ nuxuwo le takpekpewo mɛ. Harvey atɛnŋ axo nuxu do Japon-gbe mɛ yí Amis nɔviwo amɔŋje mɛ. Vɔ fyɔha ɖe se ti mɔ Chinois-gbe ɖekɛ yí sɛnsɛnhawo adonɔ le wowo bɔbɔwo mɛ. Eyi taɖo Harvey je agbla yí xonɔ nuxu lɔ le Chinois-gbe mɛ yí nɔvi ɖeka ɖenɔ enyɔ lɔwo gɔnmɛ do Amis-gbe mɛ.

Sɔjawo yí kpakɔ acɛ le Taïwan hwenɔnu, eyi taɖo nɔviwo ɖo abiɔ gbe gbɔxwe awa takpekpewo. Egbɔnnɔnu gbɔxwe yí kpobishi lɔwo vananɔ gbe yí egbexɔnɔ gamɛ hɛnnɛ. Nɔ wodena gbe yí kwɛshila ci mɛ woawa takpekpe lɔ le vaɖoɔ, Harvey vayi nɔnɔ nyinɔnɔ do kpobishi lɔwo dɔwaxu keke na nɔ hwenu woana gbe lɔ. Eyi kpobishi lɔwo nanɔ gbe lɔ blaŋ, ɖo eɖenɔ fun nɔ wo nɔ wokpɔ mɛdru vanɔ nyinɔnɔ do dɔwaxu nɔ wo.

ŊKƆTƆ CI ŊFAN TO

Mìyikɔ kunuɖegbe yí sokɔ etɔ hwɛhwɛ ɖeka le Taiwan

Le kwɛshila ciwo mɛ mìwanɔ dɔ koɖo nɔviwoɔ, mìzɔnnɔ zɔnli ewunɔ gaxoxo ɖeka, mìfannɔ etowo yí gbesonɔ etɔwo. Ŋɖo ŋwi ŋkɔtɔ ci ŋfan to. Mìɖu nu blaŋ yí ɖo hun fɔnfɔnmɛ 5:30 yi kɔxwui ɖeka ci yí jinjin le mì gbɔ mɛ. Le yi goduɔ, mìso etɔ gangan ɖeka gbɔxwe yí tɔ eto kɔkɔ ɖeka fanfan. Eto lɔ jɔ do te keke nɔ ŋfɔn kɔɔ, nɔvi ci yí le ŋkɔ nɔŋ fɔwo nɔnɔ ŋmɛ nɔŋ.

Nyidin ŋtɔ́ɔ, Harvey wa dɔ koɖo nɔviŋsu ɖewo le kunuɖeɖedɔ mɛ yí nyɛ ɖekɛ ɖe kunu le kɔxwi hwɛhwɛ ɖeka ci mɛ Japon-gbe dotɔwo le. Ci exo ga ɖeka han ɔ, ŋmɛ tɔ ŋɖaɖa, ɖo ŋdeɖu ŋɖe keke ɖo hwenɔnu o. Ci ŋvado go Harvey ɔ, nɔvi ɖe degbele gbɔ o. Harvey sɔ eŋɛnywidrawema ɖewo ɖɔli koɖo kokloӡin amɛtɔn ciwo wodeɖa o. Ésɔ aӡin ɖeka yí dasɛ lé woaɖui do nɔŋ. Étɔn du nyɛkuin ɖeka do aӡin lɔ nugbɔvi amɛve lɔwo keŋ gbuin. Ci denya ɖuɖu ahan can ɔ, ŋtekpɔ yí ɖu ɖeka. Vɔ mi yí aɖu etɔntɔ lɔɔ? Enyɛ yí ɖui, ɖo Harvey kpɔ mɔ, nɔ ŋvajuin hwenu mìaɖyikɔ so eto lɔ jiɔ, yedatɛnŋ avakɔŋ o.

ESHILELE LE TEXWE DADƐ ÐEKA

Le ekán lɔ mɛ takpekpe ɖeka hwenuɔ, ŋdo go cukaɖa ɖeka. Mìze nɔviŋsu ɖeka gbɔ. Yi xwe kpanŋkɔ Fyɔɖuxuxɔ ɖeka. Le Amis kɔta mɛɔ, eshilele nyi enuvevi, eyi dɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ ashiɛ dra enu ciwo pleŋ mìasɔ le shi do ɖɛ nɔ mì. Ci Harvey le dɔ wakɔɔ, émɔ nyɛ le le shi doŋkɔ. Agban amɛtɔn wozan yí sɔ lenɔ shi: eshi fafa nɔnɔ ɖeka mɛ, eshi zozu nɔnɔ ebu mɛ yí agban kpɛtɛ nɔnɔ tootu. Axwe lɔ kpanŋkɔ Fyɔɖuxuxɔ lɔ tiin yí nɔviŋsuwo le dɔ wakɔ veviɖe nɔ takpekpe lɔ dradrado. Eyi taɖo ci ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ ashiɛ sɔ enu lɔwo pleŋ da ɖo xexenuɔ, ekpacaŋ. Ŋnu ni mɔ le na xɔmɔnuvɔn alo eɖo ɖekaŋ. Eyi esɔ shiwu ci mɛ wokpɔkɔ nu to ɖeka vɛ nɔŋ! Ŋbui kpɔ mɔ mayi nɔ fafɛmɛ le axwe lɔ godu, vɔ ŋvɔnkɔ mɔ etɔkpaxu ciwo yí le nɔ atɔ adɔŋ. Eyi ŋnu nɔ nyɛɖeki mɔ: ‘Nɔviŋsu lɔwo xa ɖoɖu, wodanya mɔ nyɛŋleleɛ shi le lɛ o. Sɔ kpe niɔ, nɔ ŋdele shi lɔɔ, ave axweɛmɛtɔwo nu. Mali kpoŋ ɖeɖe!’ Eyi ŋli.

Mìdo Amis kɔta mɛ nudodo ɖekawo

WOTƆ WEMA TATA NƆ AMIS-GBEDOTƆWO

Harvey do jeshi mɔ, egbɔnkɔnu nɔ Amis nɔviwo mɔ woaɖo xɔse sɛnŋ, ɖo sugbɔtɔ deyi suklu o, yí wema ɖe dele wowo gbemɛ o. Wotɔ Amis-gbe lɔ ŋwlɛŋwlɛ koɖo Rɔma-gbe wemakuiwo dejinjin o, eyi taɖo anyɔ mɔ woakpla nɔvi lɔwo lé woahlɛn wowoŋtɔwo gbe do. Edɔ gangan enyi woawa, vɔ nɔvi lɔwo wɛ keke wowoŋtɔwo vatɔ nu kplakpa so Yehowa nu. Wotɔ wemawo tata do Amis-gbe mɛ le vɔvɔnu nɔ exwe 1960-wo yí le xwe 1968 mɛɔ, wotɔ Jutakpɔxɔ can tata do Amis-gbe mɛ.

Ele ahan gan, fyɔha do se mɔ, wodama wema buɖe sɔ zeto wema ciwo yí le Chinois-gbe mɛ nu o. Eyi taɖo wowanɔ Jutakpɔxɔ Amis-gbe mɛ tɔ do alɔkpa vovovo mɛ keŋ asɔ gbe nyɔ. Le kpɔwɛ mɛ, na nɔ hwenu ɖeɔ, mìŋwlɛnɔ Jutakpɔxɔ ɖeshiaɖe do Chinois koɖo Amis-gbe mɛ. Nɔ mɛɖe vajikɔ gɔnmɛ ni kpɔɔ, ezenɔ ni shigbe mɔ mìkplakpla Chinois-gbe akɔta lɔ mɛ tɔwo nɛ. So hwenɔnuɔ, Yehowa habɔbɔ lɔ tata wema sugbɔ do Amis-gbe mɛ keŋ asɔ kpedo jukɔn vevi cɛ mɛ tɔwo nu nɔ woakpla nyɔnɔnwi ciwo yí le Bibla mɛ.—Edɔ. 10:34, 35.

WOKLƆ AMIS HAMƐWO YÍ WO MƐ

So exwe 1960-wo mɛ yi 1970-wo mɛɔ, Amis nɔvi sugbɔ denɔnɔ agbe sɔ koɖo Mawu sewo o. Ci wodemɔŋje Bibla gɔnmɛɖosewo mɛ nywiɖeɔ, ɖewo wanɔ gbɔdɔndɔn masɔkoɖosenuwo, nunɔ aha mu alo yɔnɔ taba koɖo egbe vwin buwo. Harvey vayi jinɔ hamɛ sugbɔ kpɔ keŋ kpenɔdo nɔviwo nu nɔ woamɔŋje lé Yehowa kpɔnɔ nɛnɛ nuwo do mɛ. Le jijikpɔ cɛwo ɖeka hwenu yí enyɔ ci mìnu le tɔtɔmɛ jɔ do mì ji.

Nɔvi ciwo yí sɔ wowoɖekiwo hwe lɔn yí wa trɔtrɔwo, vɔ esadɔnu mɔ sugbɔ delɔn o. Ecɛ wɛ mɔ le exwe 20 gblamɛɔ, eŋɛnywidratɔ ciwo yí le Taïwan hlɛnhlɛnmɛ ci yí wu 2 450 ɖyiɖyi va 900 han. Egbɔjɔ amɛ sugbɔ. Ci ele ahan can ɔ, mìnya mɔ Yehowa dacu shi do habɔbɔ xoɖyixoɖyi ɖe ji gbeɖe o. (2 Kor. 7:1) Ci hwenuwo vayikɔɔ, agbe makɔmakɔ nɔnɔ lɔwo vaɖo te yí Yehowa cu shi do edɔ lɔ ji keke eŋɛnywidratɔ ciwo yí wu 11 000 yí le Taïwan gbɛ.

So exwe 1980-wo mɛɔ, Amis hamɛwo sɛnkɔŋ doji le gbɔngbɔnmɛ yí Harvey vatɛnŋ zannɔ gamɛ sugbɔ do Chinoiswo nu. Ejɔ ji ni ci ekpedo nɔvinyɔnu ɖewo suwo nu yí wovanyi Yehowa Kunuɖetɔwo. Ŋɖo ŋwi mɔ, énu lé eji jɔɛ do ci ŋsu cɛwo ɖeka do gbe ɖaɖa nɔ Yehowa ŋkɔtɔ. Eji jɔ nyɛ can ci ŋtɛnŋ kpla Bibla koɖo nyɔnu sugbɔ yí wovate gogo Yehowa. Egbejɔ ji nɔŋ hɛnnɛ mɔ, mɛɖeka ci ŋkpla Bibla koɖo vayi vi ŋsuvi koɖo yi vi nyɔnuvi vasumɔ le Taïwan lɔjedɔwaxu koɖoŋ.

AMƐVEVI ÐEKA KU NƆŊ

Vɔ ecɛyɛɔ, asunyɛ degbeli o. Enu hwɛɖeka yí to le xwe 59 mɛ yí mìnɔ ju na nɔ. Kanŋsɛ wu asunyɛ vevi Harvey le 1er janvier 2010 ji. Enu hwɛɖeka yí to le exwe 60 mɛ yí ewa gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ na nɔ! Ekpɔtɔ wukɔ doŋ sugbɔ. Gan ejɔ ji nɔŋ mɔ, nyɛ koɖo yɛ sumɔ le eju nyakpɔkpɔ amɛve mɛ doju! Mìkpla Asie-gbe gbɔnnugbɔnnu amɛve yí Harvey gbekpla lé woaŋwlɛ wo do.

Le xwe ɖewo goduɔ, Edɔjikpɔha lɔ mɔ nɔ nyɛŋtrɔ yi Australieɔ, yɛanyɔ nɔ nyɛ wu. Anyi susu ŋkɔtɔ yí nyi mɔ, ‘Ŋdeji mɔ naso le Taïwan o.’ Vɔ Harvey kplaŋ mɔ nɔ Yehowa habɔbɔ lɔ mɔ nyɛ le wa ŋɖeɔ, nyɛŋgbegbe o, eyi taɖo ŋlɔn. Ŋvakpɔɛ mɔ nunya le nyɔ ci wonu mɛ, ɖo ŋshin yí ӡan kpekpedonu sugbɔ.

Eji jɔkɔŋ mɔ ŋtɛnŋ dokɔ Japon-gbe koɖo Chinois-gbe nɔ mɛ ciwo yí va saɖyigbe le Betɛli

Ecɛyɛɔ, ŋwanɔ dɔ le Australasie lɔjedɔwaxu le kwɛshila lɔ mɛ yí ɖenɔ kunu koɖo hamɛ ɖeka le kwɛshila vɔvɔnuwo. Ejɔ ji nɔŋ mɔ nɔ amɛwo va saɖyigbe le Betɛliɔ, ŋdonɔ Japon-gbe koɖo Chinois-gbe ciwo ŋse nɔ wo. Ŋkpɔkpɔ mɔ nɔ fɔnfɔnsoku gbe ci Yehowa ɖo. Ŋnya mɔ áɖo ŋwi Harvey, ɖo ékplɛ mɔ yedagbe edɔ ci Yehowa dɔ ye gbeɖe o.—Ӡan 5:28, 29.

^ par. 14 Egbɛɔ, Chinois-gbe wodonɔ koŋ le Taïwan. Vɔ de ahan ele sasa nɛ o. Japon-gbe wodonɔ koŋ le nɔ sa na nɔ exwe sugbɔ. Eyi taɖo akɔta sugbɔ le Taïwan donɔ Japon-gbe hɛnnɛ.