Харви биледе уулдардыҥ эҥ јааны болгон. Олордыҥ билези чындыкты 1930 јылдарда, Австралияныҥ Кӱнбадыш јанында Мидленд-Джанкшен деп калада уккан. Ол ӧйдӧ коркышту экономический кризис болгон. Харви Иегованы сӱреен тыҥ сӱӱгенинеҥ улам, 14 јаштуда сууга чӧҥӱрилген. Ол тушта Харви бойына сӱреен јаан тузалу ӱредӱ алган — Иегованыҥ организациязы јакылта берзе, качан да мойнобос керек. Бир катап ака Харвини «Каруулчы шибеени» кычырып ийзин деп сураган. Је ол болуп албазым деп айдып, мойноп ийген. Ол тушта ака ого мынайып айткан: «Иегованыҥ организациязында сеге кем-кем јакылта берип турган болзо, сен оны бӱдӱрип ийериҥ деп ол алаҥзыбай јат» (2 Кор. 3:5).

Мен чындыкты энемле, јаан эјемле кожо Англияда укканыс. Бистиҥ Иеговага иштеп турганысты озо баштап адам јаратпаган болгон. Је бир канча јылдар ӧдӧрдӧ, ол бистерге кожулган. Адам јаратпай да турган болзо, 10 јажым јеткелекте, мен сууга чӧҥӱрилгем. Мен пионер ле оноҥ миссионер болуп иштеерге кӱӱнзегем. Јажым јетпегенче адам јаратпас деп мен билгем. Је 21 јашка јетире сакыырга мен кӱӱнзебегем.  Оныҥ учун 16 јажым толордо, адамныҥ јарадузыла мен јаан эјемниҥ кийнинеҥ Австралиядӧӧн кӧчӧ бергем. Анда 18 јажым толо берерде, пионердиҥ ижин баштагам.

Австралияда мен Харви деп атту акала танышкам. Харвиде мен ле чилеп миссионер болуп иштеер санаа болгон. 1951 јылда бис биле тӧзӧгӧнис. Алышкан кийнинде, бис эки јылдыҥ туркунына пионер болуп иштегенис. Анаҥ бисти Австралияныҥ Кӱнбадыш јанына аймак кӧрӧӧчиниҥ ижине кӧстӧгӧн. Анда теократиялык аймактыҥ јерлери сӱреен јаан болгон. Оныҥ учун изӱлерде биске канча километр јерлер ӧдӧргӧ келижетен.

1954 јылда бисти Галаад сургалдыҥ 25-чи клазына кычырган. Је карын, бистиҥ миссионер болуп иштеер санаабыс бӱдер аргалу! Нью-Йорк калага келип, бис Агару Бичикти тереҥжиде шиҥдеп ӱренип баштаганыс. Ӱренер программаныҥ бир канча бӧлӱги испанский тилди ӱренетен курстар болгон. Испанский тилди ӱренерге, Харвиге кӱч ле келишкен.

Ӱредӱниҥ ӧйинде, Јопон јеринде иштеер кӱӱндӱ улусты јопон тил ӱренер курстарга бичидип алзын деп јар болгон. Је бис организация бисти кайдӧӧн кӧстӧӧр, андый ла болзын деп сананып, бичитпегенис. Ӱредӱчилердиҥ бирӱзи, Альберт Шрёдер ака мыны билип ийеле, бу керегинде јазап сананып ийер деп айткан. Је бис тӱҥей ле бичитпегенис. Альберт ака: «Бис слерди, ӧскӧ ӱредӱчилерле кожо шӱӱжип ийеле, јопон курстарга бичидип салдыс» — деп айтты. Харвиге јопон тилди ӱренери, испан тилге кӧрӧ, јеҥил болгон.

Бис 1955 јылда Јопон јерине келеристе, анда 500 ле јарчы болгон. Ол тушта Харвиге 26, меге 24 јаш болгон. Бисти Кобе деп портовый калага кӧстӧгӧн. Бис анда 4 јыл иштегенис. Анаҥ ойто аймак кӧрӧӧчиниҥ ижин улалтканыс. Биске кӧстӧлгӧн аймак Нагоя деп каланыҥ јанында болгон. Анда биске ончо неме јараган: ака-карындаштар, јербойыныҥ курсагы ла ар-бӱткен. Је бир эмеш ӧй ӧдӧрдӧ, биске ӧскӧ јакылта берген. Бис Иеговага ойто ло «јок» деп айтпаганыс.

Аймак кӧрӧӧчиниҥ ижинде ӱч јылга иштеп ийеристе, филиал бисти Тайваньга кӧчӱп, ами  деп албатыга јарлап болороор бо деп сураган. Анда Кудайдаҥ јана тӱшкен кӧп акалар бар болгон. Оныҥ учун андагы айалганыҥ аайы-бажына чыгарга, филиалга јопон тилди билер ака керек болгон *. Јопон јери биске сӱреен јараган. Оныҥ учун оноҥ кӧчӧргӧ, биске кӱч келишкен. Је Харви Иегова јакару берзе, «јок» деп айдарга јарабас деп оҥдогон. Оныҥ учун бис јӧпсинип ийгенис.

Бис Тайвань јерине 1962 јылдыҥ кӱчӱрген айында келгенис. Ол ӧйдӧ анда 2271 јарчы болгон. Кӧп сабазы ами албатыдаҥ. Биске китай тил ӱренер керек болгон. Је бисте бир ле бичик болгон. А ӱредӱчибис английский тилди билбес. Андый да болзо, бис тилди ӱренип алганыс.

Тайваньга кӧчӱп келеристе, Харвини филиалга иштезин деп кӧстӧгӧн. Филиал кичинек болгон, оныҥ учун Харви ижин тӱрген эдип, ами албатыныҥ јарчыларыла кожо јарлап туратан. Кезикте аайына эки-ӱч неделеге. Анайда ок Харви кезикте областной кӧрӧӧчи болуп, курултайларда куучын-эрмектер айдатан. Харви куучын-эрмектерди јопон до тилге айдар аргалу болгон. Улус оны оҥдоор эди. Је андагы јаҥдар, курултайларды китай тилдеҥ ӧскӧ тилдерге јаратпай туратан. Оныҥ учун Харви куучын-эрмектерди јаҥы ла ӱренип турган китай тилге айдатан. А акалар оны ами тилге кӧчӱретен.

Тайвань ол тушта политикалык кӱч айалгада болгон. Оныҥ учун акаларга курултай ӧткӱрерге, јараду алар керек болгон. А бу јеҥил болбогон. Јаҥныҥ улузы јараду бербей, чӧйип туратан. Курултай болотон неделениҥ бажына јетире јараду берилбезе, Харви полицейский участокко барып, јарадуны албаганча, оноҥ чыкпайтан. Полицейский участоктыҥ ишчилери ӧскӧ ороонныҥ кижизи отурганын кӧрӱп, эби јоксынала, јарадуны берип ийетен.

Акаларла јарлап турган неделелерде кӧп сабазында бир часка, оноҥ до кӧп ӧйгӧ бис суулар кечип, кырлар ажып, јойу барып туратаныс. Мен баштапкы ла катап кырга чыккан кӱнди ундыбагам. Бис Харвиле эртен тура тӱрген-тӱкей ажанып, 5:30-та автобуска отурып ийгенис. Оныла ырактагы деремнеге једип алганыс. Оноҥ бис јалбак сууны тайыс јеринеҥ кечип, кыр ӧрӧ чыгып баштаганыс. Кыр андый кайыр болгон — алдында чыгып бараткан аканыҥ чоҥчойы мениҥ кӧзимниҥ алдында болгон.

Ол ло кӱнниҥ эртен туразында Харви јербойыныҥ акаларыла јарлап барган, а мен јаҥыскан јопон тилге куучындап турган деремнениҥ улузына јарлагам. Тал тӱште мен канча саат ажанбаганымнаҥ улам аштап, арай ла сагыжымды јылыйтпай тургам. Је оноҥ карын Харви једип келген. Ол журналдарга толып алган такааныҥ ӱч чий јымыртказын экелген. Чий јымыртканы канайып јийтенин Харви меге кӧргӱзип берген. Оныҥ эки јанынаҥ ӱйт эдип, оны соорып алар керек болгон. Јиир кӱӱним јок то болгон болзо, је канайдар, бирӱзин јип алгам. Экинчизин Харви јип алган. Ӱчинчи јымыртканы база меге јиирге келишкен. Нениҥ учун дезе мен  аштап, бажым айланып, јыгылып калзам, Харви мени кырды тӧмӧн тӱжӱрип те болбос эди.

Бир катап менле каткымчылу учурал болгон. Бис Харвиле кожо аймак курултайга келип, Каандыктыҥ туразыныҥ јанында јаткан аканыҥ айылына токтогоныс. Ами албаты эт-канныҥ арузына јаан ајару эдет. Оныҥ учун аймак кӧрӧӧчиниҥ ӱйи биске јунунатан јер белетеп салган. Харви курултайдыҥ керектерин эдип божобой мени озо јунунып алзын деп айткан. Меге јунунарга бир кӧнӧк соок, бир кӧнӧк изӱ суу ла куру таз экелип берген. Је јунунатан јер тышкары, алаҥ ачык јерде Каандыктыҥ туразына удура болгон. Анда бистиҥ акалар курултайга белетенип иштенип јаткан болгон. Мен тураныҥ кийни јанына да барып алар эдим, је анда чеденниҥ тыштында кастар јӱрген. Олор мойындарын чеденге сугуп, мени тиштеп ийгедий болгон. Оныҥ учун мен аймак кӧрӧӧчиниҥ ӱйинеҥ бӧктӧнип алгадый неме берзин деп сурагам. А ол меге ӧткӱш целлофан экелип берген. Целлофаннаҥ ӧскӧ неме суразам ачынар болбой дейле, акаларга меге кӧрӧргӧ тӱҥей ле бош јок деп сананала, не болзо ол болзын дейле, јунунып алгам.

Ами тилдӱ акаларга кӧгӱс јанынаҥ ӧзӧргӧ кӱч деп, Харви јакшы оҥдогон. Нениҥ учун дезе олор бичик-билик билбес болгон ло олордыҥ тилине библиялык бичиктер болбогон. 1963 јылда латынь таныктардыҥ болужыла ами тилдӱ улус бичинип баштаган. Оныҥ учун акалар јербойыныҥ акаларын кычырарга ӱретсин деп јӧп чыгарган. Бу јеҥил эмес болгон. Је андый да болзо, ами тилдӱ акалар кычырып ӱренип алала, Агару Бичикти таҥынаҥ ӱренип баштагандар. 1966 јылда ами тилге баштапкы ла библиялык бичик чыккан. А 1968 јылда «Каруулчы шибее» чыккан.

Тайваньныҥ јасагыла болзо, бичиктер јӱк ле китай тилге чыгар керек. Оныҥ учун кӱчтер болбозын деп, «Каруулчы шибеени» эки тилге чыгарган — китай ла ами. Бу бичикти кем-кем алза, бис улусты китай тилге ӱредип турганыс деп бодойтон. Чын ла Иегова ончо калыктардаҥ улусты аргадаарга кӱӱнзеп,  ами де тилге бичиктер чыгарарга болушкан (Ап. ижи 10:34, 35).

1960—1970 јылдарда јуундарда уур-кӱчтер болгон. Јуундагы ака-эјелер библиялык принциптерди јетире оҥдобой турганынаҥ улам балыр јӱрӱм јӱреринде, таҥкы тартарында, аракы ичеринде, бетел чайнаарында јаман неме јок деп кӧрӧтӧн. Оныҥ учун Харви јуундар сайын јӱрӱп, бу керектерге Иегованыҥ кӧрӱмин оҥдоорго ака-эјелерге болужып туратан. Бир катап бир јуунга барып јадарыста, бу куучынымды баштаган учурал болгон.

Јобош ака-эјелер солынарга белен болгон. Је кезик ака-эјелер солынарга кӱӱнзебеген. 20 јылдыҥ туркунына јарчылардыҥ тоозы коркышту тыҥ астай берген. Бу бисти тыҥ ачуркандырган. Баштап јарчылардыҥ тоозы 2450 болгон, оноҥ 900 киреге тӱшкен. Је Иегова бойыныҥ организациязында кандый да быјарды јаратпай јат деп оҥдогоныс (2 Кор. 7:1). Ол јуундарды арутаарга болушкан. Тайваньда эмди 11000-наҥ кӧп јарчы иштейт.

1980 јылдарда ами јуунныҥ кӧгӱзи тыҥыган. Оныҥ учун Харви кӧп ӧйин китай јуунга берер аргалу болгон. Харвиниҥ болужыла јуундагы эје-сыйындардыҥ ӧбӧӧндӧри Иегованыҥ Керечилери болуп калган. Бу эр улустыҥ бирӱзи Иеговага баштапкы ла катап мӱргӱӱрде, Харви тыҥ сӱӱнген. Мен де бир канча ӱй улуска Иеговала колбуларын тыҥыдарга болушкам. Менде бу ӱй улустыҥ бирӱзиниҥ кызы ла уулыла кожо Тайваньныҥ филиалында иштейтен арга болгонына тыҥ сӱӱнип јадым.

Эмди мениҥ јанымда Харви јок. Бис 59 јылдыҥ туркунына кожо болгоныс. Је 2010 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинде мениҥ кару Харвим рак оорудаҥ улам божоп калган. Ол 60 јылдыҥ туркунына ӧйин толо берип иштеген! Мен оны эмдигенче јоктоп јадым. Јопон јерде ле Тайваньда Каандыктыҥ керектери јаҥы ла ӧзӱм алынып турган ӧйдӧ, мен Харвиниҥ јанында болгоныма сӱреен тыҥ сӱӱнип јадым. Бис коркышту кӱч эки азиат тилге куучындап ӱренип алганыс. А Харви дезе, бичип те ӱренип алган.

Јылдар ӧдӱп, јаш јаанап, су-кадык уйадап јат. Оныҥ учун Башкару јӧп мени Австралияга кайра јанзын деп, јӧп чыгарган. Баштап тарый мен: «Тайваньнаҥ кайдӧӧн дӧ барбазым!» — деп санангам. Је Харви мени Иегованыҥ организациязына качан да «јок» деп айтпа деп ӱредип салган. Оныҥ учун мен јӧпсинип ийгем. Кийнинде бу ойгор јӧп болгон деп оҥдогом.

Эмди мен Австралазийский филиалда иштеп јадым. Амыраар кӱндерде јербойыныҥ бир јууныла јарлайдым. Мен Бет-Элде экскурсиялар ӧткӱрип, јопон ло китай тилдерди билеримле тузаланып турганыма сӱреен тыҥ сӱӱнедим. Кудайдыҥ божогон улусты тирилтер деп берген сӧзин сананып ийзем, јӱрегиме јылу боло берет. Качан да «јок» деп айтпаган Харвини Иегова ундыбаган деп билерим (Иоанн 5:28, 29).