Harvey ghaa mwẹ etẹn nikpia eha, irẹn ẹre ọ ghaa re ọdiọn vbuwe iran. Midland Junction vbe Western Australia, ẹre ẹgbẹe ọre na miẹn odẹ ẹmwata. Vbe asẹ nii, ivbi Australia ma gha miẹn igho loo somwa. Ẹghẹ na kha na gberra ukpo 80 nẹ. Harvey keghi do hoẹmwẹ e Jehova sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi rre ukpo 14, ọ na dinmwiamẹ. Vbọ ma he kpẹẹ vba, emwi eso keghi sunu nọ ghi yae rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke na gha lẹẹ ne iwinna vbe iko ọghe Jehova. Vbe a ghi wẹẹ nọ suẹn gha tie ebe Owa Ọkhẹ vbe iko, ọ na wẹẹ irẹn i sẹtin, rhunmwuda irẹn ma gbegba. Sokpan ọtẹn ọkpa keghi tama rẹn wẹẹ, “Ọtẹn gha waa ruẹ iwinna vbe iko ọghe Jehova, ọni rhie ma wẹẹ, ọ rẹnrẹn wẹẹ u gha sẹtin ru ẹre!”—2 Kọr 3:5.

England ẹre imẹ, iye mwẹ kevbe ọtẹn mwẹ nokhuo ne ọdiọn na la odẹ ẹmwata na. Vbe ẹghẹ okaro, te erha mwẹ wa gha kpokpo ima, sokpan vbene ẹghẹ ya khian, ọ na vbe do miẹn odẹ ẹmwata na yi. Ukpo 9 ẹre I ghaa ye vbe I dinmwiamẹ, agharhemiẹn wẹẹ erha mwẹ ma te kue yọ. Okhuo ne I fian ne egbe mwẹ, ọre iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia, iyeke ọni, I ghi do gha re arọndẹ na gie yo isi. I rẹnrẹn wẹẹ, erha mwẹ i khian kue ne I ru arọndẹ vbe ẹi re te I sẹ ukpo 21 nẹ. Sokpan, mẹ ma mu egbe ne I  ya zin egbe sẹ ẹghẹ nii. Ọni ẹre ọ si ẹre, vbe I ghi rre ukpo 16, I na wẹẹ I khian ya deba ọtẹn mwẹ nokhuo ne ọdiọn vbe Australia, erha mwẹ na kue yọ. Vbe I ghi sẹ ukpo 18, I na suẹn iwinna arọndẹ.

Australia ẹre imẹ vbe Harvey na rẹn egbe. Ọ vbe gha hoo nọ gha re arọndẹ na gie yo isi. Vbọ ghi rre 1951, ma na ru orọnmwẹ. Ma ghi koko ru arọndẹ nẹ vbe ukpo eva, otu na wẹẹ ne ima suẹn iwinna ọgbaroghe ọghe otako. Ẹvbo nibun vbe Western Australia ẹre ọ ghaa re otako ọghe ima, rhunmwuda ọni, ughaẹdẹ nibun ẹre ima ya fi imọto la ehe nọ kakabọ wa khian fua, ma ke sẹ iko ne ima rrie.

Vbe 1954, otu na tie ima gha die eklasi nogie 25 ọghe owebe Gilead. Ma na gha ghọghọ wẹẹ, ma gha rherhe khian arọndẹ na gie yo isi! Okọ ẹre ọ mu ima sẹ New York; ma ghi sẹ evba, ma na suẹn gha ruẹ e Baibol dinmwi. Iran na wẹẹ te ima khian vbe ruẹ urhuẹvbo e Spanish; sokpan ọna ma gha khuẹrhẹ ne ọdafẹn mwẹ rhunmwuda, ẹi gua tie ẹmwẹ nọ mwẹ “r” vbene ivbi e Spanish ru ẹre.

Avbe ọmamwaemwi ọghe ima na vbe kha wẹẹ, deghẹ ọmwa hoo nọ ya ga vbe Japan, wẹẹ nọ do gbẹn eni ẹnrẹn yotọ, na mieke na maa re Japanese. Ma na wẹẹ, ma i khian tobọ ima zẹ ne egbe ima. Vbọ ma he kpẹẹ vba, ọkpa vbe ọmamwaemwi ọghe ima, na tie ẹre Albert Schroeder ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ma ma gbẹn eni yotọ, ọ na tama ima wẹẹ: “Wa ya kakabọ roro ẹre.” Sokpan vbe ọ ghi bẹghe ẹre wẹẹ ima ye si egbe, ọ na ghi kha wẹẹ: “Mẹ vbe ọmamwaemwi nikẹre gbẹn eni uwa yotọ nẹ. Wa hia ne uwa suẹn gha ruẹ Japanese.” Urhuẹvbo na ma lọghọ ọdafẹn mwẹ na ruẹ.

Vbe ima sẹ Japan vbe 1955, etẹn 500 kẹkan ẹre ọ ghaa rrọọ. Vbe ẹghẹ na kha na, ukpo 26 ẹre ọdafẹn mwẹ ghaa ye, mẹ na gha rre ukpo 24. Ẹvbo ọkpa vbe Japan na tie ẹre Kobe, ẹre iran gie ima gha rrie; ukpo 4 ẹre ima gbe vba. Iyeke ọni, iran na wẹẹ ne ima dọlegbe suẹn gha ga zẹvbe ọgbaroghe ọghe otako; ọkpẹn ẹvbo na tie ẹre Nagoya ẹre ima na gha ga. Ma wa gbọyẹmwẹ ye ukpamuyọmọ na. Emwi bun nọ ya ima gha sọyẹnmwẹ iwinna ima—etẹn ni rre evba, evbare na re vba, kevbe vbene ẹvbo nii ye hẹ. Sokpan vbọ ma he kpẹẹ vba, e Jehova na mu iwinna ọvbehe ne ima.

Ọ ghi rre ukpo 3 ne ima ke ru iwinna ọgbaroghe ọghe otako, abotu nọ rre Japan keghi nọ ima deghẹ ima gha hoo ne ima ya ga vbe ẹdogbo ne a na zẹ urhuẹvbo Amis vbe Taiwan. Emwa nibun ni defua vbe otu e Jehova vbe Taiwan keghi khian emwa okeke, rhunmwuda ọni, abotu nọ rre evba kegha  gualọ ọtẹn nokpia nọ gua zẹ Japanese nọ gha sọfurre ye ọlọghọmwa na. * Ne ima na gha sọyẹnmwẹ iwinna ima vbe Japan, ọ na gha lọghọ ne ima kpa. Sokpan ọdafẹn mwẹ ka tae nẹ wẹẹ, e Jehova gha gie ima uhunmwu, ọ ma khẹke ne ima wẹẹ ẹn o; ẹre ima na gha khian.

November 1962 ẹre ima sẹ Taiwan. Etẹn 2,271 ẹre ọ ghaa ya iyẹn wewe vbe evba vbe ẹghẹ nii, nibun sẹ vbọ kegha re ivbi Amis. Vbe ima sẹ evba, ma na ka ruẹ Chinese. Ebe ọkpa kẹkan na ya ruẹ Chinese ẹre ima ghaa mwẹ; ọmwa nọ vbe gha maa ima nene Chinese i zẹ Ebo, vbọrhirhighayehẹ, ma na ye ruẹ ọre.

Vbe ima da sẹ Taiwan, otu na wẹẹ ne ọdafẹn mwẹ gha siẹnro abotu nọ rre evba. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, abotu nọ rre evba ma kpọlọ gbe vbe ẹghẹ nii, iwinna nọ ghaa ru vba ma mobọ gha rhie ẹre ẹghẹ. Rhunmwuda ọni, uzọla eha vbe uki uki, ẹre ọ ya gha yo ẹdogbo ọghe etẹn ni zẹ urhuẹvbo Amis nọ mieke na gha ru iyobọ ne iran. Ọ vbe zẹdia gha ru iwinna ọgbaroghe odin, ọ ghi ya gha ya ọta guan vbe asikoko nibun. E Chinese ẹre ọ ghaa loo ya ya avbe ọta na guan, agharhemiẹn wẹẹ ẹi gua zẹ ọre vberriọ. Ọ gha te sẹtin loo Japanese ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ivbi Amis ghaa họn, sokpan arriọba mu awua yọ vbe ẹghẹ nii na ghẹ loo urhuẹvbo ọvbehe ya do iko ugamwẹ, vbọ gberra Chinese. Rhunmwuda ọni, ọ ghaa fẹko kpilae, ọtẹn ọkpa ghi gha zedu ẹre ghee urhuẹvbo Amis.

Ivbiyokuo ẹre ọ ghaa khaevbisẹ vbe Taiwan vbe ẹghẹ nii, rhunmwuda ọni, etẹn ke do asikoko, iran ghi ka ya rhie ebe asẹ nẹ vbe obọ arriọba. Sokpan, ọna ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ, te avbe olakpa wa vbe gha loo ọmwa, iran ke rhie ebe asẹ na ne ọmwa. Ọdafẹn mwẹ gha miẹn wẹẹ ebe asẹ ma he ye sẹ obọ vbe uzọla asikoko, ọ ghi ya tota ke avbe olakpa gha khẹ. Obẹlẹ na wa gha winna, rhunmwuda avbe olakpa gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọrriọvbe gu iran tota ye station vbene iran ma na rhie emwi nọ gualọ nẹẹn, ekhue ghi gha mu iran.

Ma gha ya deba etẹn ni re ivbi Amis winna, ọ gberra ughaẹdẹ ọkpa vbe ugbẹnso, ne ima vbe iran ya khian vbe odẹ vbe ima ghaa rrie ikporhu, ma ghi gha hin oke, ma ghi vbe gha fian ẹzẹ rra. I i khian sẹtin mianmian ẹghẹ okaro ne I ya hin oke. Ma ghi wa zẹgiẹ ya emwi kherhe kan ẹko vbe owiẹ vbe ẹdẹrriọ, ma na ya la imọto nọ rrie igue ọkpa nọ kakabọ khian fua; na kha na, ẹgogo 5:30 vbe owiẹ ẹre ima ya kpa. Ma ghi tuorre vbe imọto, ma na ya owẹ fian ẹzẹ ọkpa rra, iyeke ọni, ma na suẹn gha hin oke ọkpa ne kpannọ kpannọ. Ọ yo sẹrriọ wẹẹ, atatowẹ ọghe ọtẹn nokpia nọ ghaa rre odaro mwẹ, ẹre I ghi gha bẹghe.

Vbe owiẹ nii, ọdafẹn mwẹ na lele etẹn eso winna vbe ikporhu, vbene imẹ ọkpa na winna vbe igue ọkpa nekherhe ne a na zẹ Japanese. Ọ ghi rre odẹ ẹgogo ọkpa vbe avan, orhiọn na gha ni mwẹ, rhunmwuda, I ma rri evbare agbọn vbe ẹdọ. Vbe imẹ vbe ọdafẹn mwẹ ghi miẹn egbe, etẹn nikẹre ma gha rre evba. Emwa ne ọdafẹn mwẹ viọ ebe iyẹn na, keghi viọ ekẹn ọkhọkhọ eha na ma he le nẹẹn werriegbe. Ọ na gbe uvun ye ọkpa, ọ na si ẹre wọn, ọ na wẹẹ ne I vbe ru ẹre vberriọ. Agharhemiẹn wẹẹ, ọ ghaa khọọ unu, I na ye wọn ọkpa vbọ. Ẹre ọdafẹn  mwẹ na wẹẹ ne I wọn nọkẹre, rhunmwuda I gha kuọ, ẹi khian sẹtin mu mwẹ tuorre vbe uhunmwu oke.

Ọ mwẹ emwi ọkpa ne I i khian sẹtin mianmian vbe asikoko ọghe otako ọkpa ne ima yo. Owa ọtẹn nokpia ọkpa nọ diakẹ Ọgua Arriọba ẹre ima tota yi. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ ivbi Amis i ya akhuẹ ku, ọvbokhan ọgbaroghe ọghe otako na sa amẹ ne ima ya khuẹ. Ọdafẹn mwẹ ghaa mwẹ emwi nọ ru vbe obọ, ẹre ọ na wẹẹ ne I ka ya khuẹ. Ọtẹn nokhuo nii ghi sa amẹ odidọn ye ikoroba ọkpa, ọ na sa amẹ erhẹn ye ikoroba ọvbehe, ọ na vbe mu e besin ba re. I ghi ghee, ọ ya viọ iran ye idagbo, eke nọ viọ iran yi na wa mu aro daa Ọgua Arriọba. Na kha na, etẹn ni ru emwamwa asikoko vuọn uwu nene Ọgua Arriọba. I na wẹẹ nọ gualọ emwi eso mẹ, ne I tan gue odẹ. Mẹ ghi ghee, e sẹlofin na la bẹghe odẹ, ẹre ọ vbe ya mu rre! I na te vbe gha hoo ne I gberra ghee ẹzi ekẹn, ne I ya khuẹ vbe odọ, mẹ ghi vbe ghee, avbe aranmwẹ ni yevbe ekpẹkpẹyẹ na tie ẹre geese viọ uhunmwu ladian vbe fence, I na gha mu ohan ne iran ghẹ ya ya ukpẹ so mwẹ. I na ghi tama egbe mwẹ wẹẹ: ‘Iwinna ne etẹn ru i khian gi iran bẹghe ọmwa nọ khuẹ amawẹ. Ivbi Amis nia, iran i ya akhuẹ ku. A ma rre nẹ. Ne I zẹgiẹ wa balọe ku egbe!’ Erriọ I ghi gele ru ẹre.

Ọdafẹn mwẹ na do bẹghe ẹre wẹẹ, evbọzẹe ne ivbi Amis i na mobọ mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn, ọre ne iran i na gua tie ebe, ebe ima rhọkpa i vbe rre urhuẹvbo iran. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, te a da suẹn gha ya abidi (Roman characters) gbẹn urhuẹvbo Amis, ma na suẹn gha maa etẹn vbene a ya tie ebe hẹ vbe urhuẹvbo iran. Ọna ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ, sokpan vbene ẹghẹ ya khian, etẹn na sẹtin do gha tie ne egbe iran. Ọ ghi rre odẹ ukpo 1966, ebe ọghomwa na suẹn gha ladian vbe urhuẹvbo Amis; ọ ghi rre 1968, ebe Owa Ọkhẹ ọghe iran na vbe suẹn gha ladian.

Sokpan, arriọba keghi mu awua ye avbe ebe na ma ya urhuẹvbo Chinese gbẹn. Ẹwaẹn ẹre ima ghi fẹko ya gha print ebe Owa Ọkhẹ vbe urhuẹvbo Amis, ne ima ghẹ ya la ẹmwẹ. Vbe igiemwi, ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa vberriọ, ma gha khian gbẹn ebe Owa Ọkhẹ ọkpa ladian, ma ghi ya urhuẹvbo eva gbẹn ọnrẹn; ma gha loo Chinese Mandarin, ma ghi vbe loo Amis ba re. Ai rẹn deghẹ emwa na miẹn ọnrẹn, iran ghi gha roro ẹre wẹẹ te ima loo ẹre ya maa emwa Chinese. Ke ẹghẹ nii gha dee, ẹi re avbiẹ ebe ẹre otu e Jehova he gbẹn ladian vbe urhuẹvbo Amis, na ya ru iyobọ ne iran ya do rẹn ẹmwata ni rre Baibol.—Iwinna 10:34, 35.

Vbe ọwara odẹ ukpo 20, etẹn ni re ivbi Amis ma gha ya ilele ọghe Baibol ru emwi, rhunmwuda ne iran ma na rẹn otọ re. Eso ghaa yin uyinmwẹ esakan, eso ghaa da ayọn gbe egbe, eso vbe gha si itaba. Arowa mwẹ kegha mu otuẹ yo iko ughughan, nọ mieke na ru iyobọ ne etẹn ya rẹn aro ne Jehova ya ghee avbe uyinmwẹ na. Ọkpa vbe iko na, ẹre ima ghaa rrie vbe emwi ne I ya unu kaẹn vbe omuhẹn sunu.

Etẹn ni mu egbe rriotọ keghi mu egbe ne iran ya ru afiwerriẹ nọ khẹke, sokpan etẹn nibun ma mu egbe ne iran ya ru vberriọ, ẹre iran na kpa hin otu e Jehova rre. Vbuwe ukpo 20 nii, etẹn ni gberra 2,450 ni te ya iyẹn wewe vbe Taiwan na do gha re odẹ 900. Emwi nọ kakabọ da ọmwa ẹre ọna wa khin. Sokpan, ma rẹnrẹn wẹẹ orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova i khian sẹtin gha loo vbuwe iko nọ ma huan. (2 Kọr 7:1) Vbene ẹghẹ ya khian, etẹn keghi zobọ vbe uyinmwẹ dan ni te gua iran obọ ro, e Jehova na vbe fiangbe iran. Vbene a guan na, ọ gberra etẹn 11,000 ni ya iyẹn wewe vbe Taiwan.

Ke 1980 kpa, etẹn ni zẹ urhuẹvbo Amis na do kakabọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. Rhunmwuda ọni, ọdafẹn mwẹ keghi miẹn ẹghẹ nọ somwa ya ru iyobọ ne ivbi e Chinese. Ọdafẹn etẹn nikhuo nibun, ẹre ọ ru iyobọ na ya do khian Osẹe Jehova; te ọna wa gha sẹ ọre ọyẹnmwẹ. I wa ye yerre vbe ọ tama mwẹ vbene irẹn ghọghọ hẹ, vbe ẹghẹ okaro ne ọkpa vbe ikpia na, ya na erhunmwu gie Jehova. Te imẹ tobọ mwẹ wa vbe sọyẹnmwẹ, ne I na sẹtin ru iyobọ ne emwa nibun ni mwẹ ekhọe ata ya do rẹn e Jehova. Vbe igiemwi, ọ ghaa mwẹ okhuo ọkpa ne I gu ruẹ e Baibol vbe ẹghẹ nọ gberra; mẹ vbe ivbi ẹre eva ẹre ọ ghi gba gha ga vbe abotu nọ rre Taiwan vbe asẹ ọkpa. Emwi nọ sẹ ọmwa ọyẹnmwẹ ẹre ọna wa khin.

Ọdafẹn mwẹ i ghi rre agbọn nia. January 1, 2010, ẹre kansa gbe ẹre. Odẹ ukpo 59 ẹre ima eva ya sọyẹnmwẹ kugbe zẹvbe ọdọ vbe amwẹ. Odẹ ukpo 60 ẹre ọ ya ru iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia! Te ẹmwẹ ọnrẹn wa ye fian mwẹ re. I i khian sẹtin mianmian ẹghẹ ne imẹ vbe ọre ya gha ga vbe Japan kevbe Taiwan! Ma na ruẹ vbene a ya zẹ Chinese vbe Japanese hẹ agharhemiẹn wẹẹ ọ lọghọ. Ọdafẹn mwẹ na kue vbe ruẹ vbene a ya gbẹn ọnrẹn hẹ.

Vbọ ma he kpẹẹ ne ọdafẹn mwẹ wu, Ẹbu Nọ Su na wẹẹ, ọ gha maan sẹ deghẹ I na werriegbe gha die Australia, rhunmwuda wẹẹ I khian ọmaẹn nẹ. Vbe iran ghi tama mwẹ, ọ ma te khọn mwẹ ne I kpa vbe Taiwan. Sokpan, ọdafẹn mwẹ maa mwẹ re wẹẹ, e Jehova gha gie ima uhunmwu, ọ ma khẹke ne ima wẹẹ ẹn o. Ẹre I na gele gha khian. Vbene ẹghẹ ya khian, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹwaẹn wa rrọọ ne iran na wẹẹ ne I werriegbe gha die Australia.

Abotu nọ rre Australia ẹre I na ghi ga nia, ọ ghaa rre ufomwẹ uzọla, I ghi vbe deba iko mwẹ ladian vbe ikporhu. Emwa ni zẹ Japanese kevbe Chinese gha do mu otuẹ lẹga e Bẹtẹl, iran ghi vbe tie mwẹ ne I do viọ iran lẹga. I wa yaro ye ẹghẹ ne I khian ya dọlegbe miẹn ọdafẹn mwẹ; I rẹnrẹn wẹẹ e Jehova gha wa huẹn ọnrẹn kpaegbe, rhunmwuda, ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Jehova ya gie ẹre uhunmwu, nọ ma na yo.—Jọn 5:28, 29.