Harvey cu unau pali lakah upa bik a si. A chungkhar pawl cu 1930 hnu chawlehnak a har lio caan ah Nitlaklei Australia, Midland Junction ah biatak a hngalmi an si. Harvey cu Jehovah a daw tukmi a si i kum 14 a si ah tipil a rak ing. Mah hnu tlawmpal ah Khrihfabu nih rian tampi an pekmi kha cohlan awkah a cawn. Pumhnak ah a voikhatnak Vennak Innsang rel dingin rian an pek lioah sining ka tlinh lo tiah a rak ruah. Unaupa pakhat nih Harvey kha hitin a ti: “Jehovah bupi i mi pakhatkhat nih thil pakhatkhat tuah dingin aan hal ahcun sining na tlinh tiah a ruah caah a si.”—2 Kor. 3:5.

Ka nu le ka unu bantukin England ah biatak kha ka hun hlathlai ve. A hmasa ahcun ka pa nih biatak kha a ralchanh ko nain a hnuah cun a hun cohlan ṭhan. Ka pa nih a duh lo nain kum kua ka si lioah tipil ka rak ing. Hmaikal ṭuan kha hmuitinh ah ka chiah i missionary pakhat ka hung si. Ka pa nih kum 21 ka tlin hlan cu hmaikal ṭuan a ka sianh lo. Mah caan tiang kha ka rak hngak kho lo. Kum 16 ka si tikah Australia ah a pemmi ka unu upa bik sinah i ṭhial dingin ka pa  nih nawl a ka awnh. A donghnak ah, kum 18 ka si tikah hmaikal rian kha ka hun thawk.

Australia ah Harvey he kan i tong. Kan pahnih ningin missionary pakhat in Jehovah rianṭuan kha kan duh. 1951 ah kan i um. Kum hnih chung hmaikal rian kan ṭuan hnuah peng zohkhenhtu rian ṭuan dingin sawm kan si. Peng zohkhenhtu rian kan ṭuannak Nitlaklei Australia cu hmun nganpi a si. Cucaah a ro carmi hmun le amah te lawngin a ummi hmun hna kan phanh khawh nakhnga caan saupi tiang mawṭaw kan mawngh tawn.

1954 ah a voi 25nak Gilead tinṭan kai dingin sawm kan si. A rauhhlan ah kan saduhthah a simi missionary rian cu kan hun ṭuan khawh taktak. Tilawng in New York ah kan kal i kan phanh tikah Baibal kha thukpi in kan hun hlathlai. Gilead tinṭan ah Spanish holh zong kan cawng, mah cu Harvey caah zuamcawhnak a si. Zeicahtiah anih cu r aw chuah kha aa harh tuk caah a si.

Tinṭan kan kai chungah tinṭan a kan petu unaupa hna nih Japan ah rianṭuan a duhmi hna cu Japan holh tinṭan caah min pek khawh a si tiah thawng an thanh. Asinain kan rian kha kanmah nih i thim loin Jehovah bupi kha thimter dingin biakhiahnak kan tuah. Tlawmpal hnuah Gilead tinṭan a kan petu Albert Schroeder nih min kan pek lomi kha a hngalh. Mah tikah hitin a kan ti: “Fak deuh in khua ruat u.” Min pek dingin kan i cungcang lioah Unaupa Schroeder nih hitin a ti: “A dang tinṭan petu hna le keimah nih nan caah rian kan i pek hna. Japan holh cawn dingin i zuam u.” Harvey nih mah holh cawn kha aa fawih.

1955 i Japan kan phanh lioah Japan ram pumpi ah thawngthanhtu cu 500 lawng an rak si. Harvey cu kum 26 a si i kei cu kum 24 ka si. Kobe khua ah rian pek kan si i mah ah kum li chung rian kan ṭuan. Nagoya khua pawngah khualtlawng rianṭuantu in sawm ṭhan kan si caah kan i lawm tuk. Kan rian, unau pawl, an rawl le an ram kha kan duh dih. Mah hnu tlawmpal ah Jehovah nih a kan halmi paoh tuah dingin caan ṭha kan ngei.

Khualtlawng rianṭuantu in kum thum chung kan ṭuan hnuah Japan zung ṭengnge nih Amis  miphun pawl an umnak Taiwan ah rianṭuan dingin an kan hal. Amis ah a ummi unau cheukhat cu zumhpialmi an hung si. Cucaah Taiwan zung ṭengnge nih zumhpialmi hna bawmh awkah Japan holh a thiammi unaupa pakhat an herh. * Japan i kan rian kha kan tlaihchan, cucaah biachahnak tuah dingin kan i harh. Asinain Harvey nih rian pekmi al kha a duh lo caah kal dingin kan hna a tla.

1962, November ah kan phan. Taiwan ah thawngthanhtu 2,271 an um i a tam deuh cu Amis miphun an si. Asinain Tuluk holh kha kan cawn hmasa a hau. Tuluk ca cawnnak cauk pakhat le mirang holh a thiam lomi cawnpiaktu saya pakhat kan ngei, asinain kan rak cawn khawh ko.

Taiwan kan phanh tlawmpal ah Harvey cu zung ṭengnge ah rian pek a rak si. Mah zung ṭengnge cu a hmete a si caah Harvey cu zung rian a ṭuan pah in Amis unau pawl he thlakhat ah zarhthum rian a ṭuan kho rih. A caan ah pengkomh zohkhenhtu in civui hna ah phung zong a rak chim. Harvey nih Japan holh in phung a chimmi kha Amis unau pawl nih an theihthiam. Asinain cozah nih pumhnak ah Tuluk holh lawng kha hman dingin nawl an awnh. Cucaah Harvey nih aa harh ko nain Tuluk holh in phung a chim i unaupa pakhat nih Amis holh in a lehpiak.

Taiwan cu ralkap uknak tangah a um caah civui tuah khawh awkah unau pawl nih nawl an hal hna a hau. Civui tuahnak nawl hmuh cu a fawi lo, a caan ah nawl hmuh awkah caan saupi hngah a hau tawn. Palik pawl nih civui zarh tiang nawl a kan pek lo ahcun Harvey nih nawl an pek hlan tiang palik zung ah a ṭhu i a hngah hna. Mah tikah ramdang mi pakhat nih an zungin a hngah hna caah an lung a ṭha lo i nawl an rak pek colh.

Unau pawl he mah zarh chung i caan kan hmanṭi lioah suimilam pakhat asiloah mahnak tam chung kan ke in kan kal hna, tlang kan kai hna i tiva kha kan tan hna. A voikhatnak tlang ka kai lio kha kaa cinken rih. Zing rawl kan ei dih hnuah a hlatmi khuate lei kal awkah zinglei suimilam 5:30 in mawṭaw kan i cit. Mah hnuah kan ke in tiva kha kan tan i tlang ah kan kai. Tlang cu a cho tuk i ka hmaiah a kalmi unaupa ke cu ka mit zawn ah a um.

Mah zing ah Harvey cu mah hmun ah a ummi unau cheukhat he phungchim an kalṭi i kei cu Japan holh a hmangmi pawl an umnak khua hmete ah phungchim ah ka kal. Suimilam pakhat hrawng a phanh tikah suimilam tampi chung zeihmanh ka ei lo caah ka tha a dih tuk. Harvey he kan i ton tikah cun kan pawng ah unau pawl pakhat hmanh an um ti lo. Harvey nih mekazin cheukhat kha arti pumthum in a thlen hna. Arti kha a kua fate vih in zeitindah dawp a si ti kha a ka hmuhsak. A thaw lo tukmi a lo ko nain pumkhat cu ka din khawh. Asinain pumthumnak tah ahonih dah a din? Keimah nih ka din, Harvey nih ka tha a dih tuk ahcun ka cawi kho lai lo ti kha a hngalh caah keimah a ka dinter.

Peng civui pakhat ah ka ton bal lomi zuamcawhnak pakhat ka tong. Biakinn pawngah a ummi unaupa pakhat inn ah kan i ṭhum. Amis unau pawl caah tikholh cu a biapi tukmi a si caah peng zohkhenhtu nupi nih tikholhnak kha a kan timhtuahpiak. Harvey cu a rian a tam tuk caah i kholh hmasa tiah a ka ti. Ti chiahnak um pathum a um: Tikik chiahnak um, tilum chiahnak um le a lawngmi um a si. Peng zohkhenhtu nupi nih a kan timhpiakmi hmun cu Civui tuahnak caah Biakinn ah rian a ṭuanmi unau pawl nih an hmuh khawhnak inn leng ah a si caah ka khuaruah a har tuk. Khamnak pakhatkhat rak ka pe tiah ka hal i a thlam a langmi plastic pakhat a ka pek. Inn hnulei ah kaa kholh lai tiah ka ruah nain mah ah cawmpei an um i an ka cuk lai ti ka phang. Keimah le keimah hitin kaa ti: ‘Uanu pawl cu an rian a tam tuk i kaa kholh lio kha an ka hmu lai lo. Kaa kholh lo ahcun an thin a hung lai. Kaa kholh ko lai.’ Cuticun ka rak i kholh.

Harvey nih Amis unau pawl cu an holh in rel dingmi cauk an ngeih lo ca le carel an thiam lo caah an zumhnak a feh nakhnga an caah a har ti kha a hngalh. Mah lioah Amis holh cu Rom ca in ṭial hram an hun thawk, mah cu anmah holh tein an rel khawh nakhnga unau pawl cawnpiaknak caah a ṭha tukmi si dawh a si. Rian cu a tam tuk ko nain unau pawl nih anmah tein hlathlainak an hun tuah khawh. Amis holh in cauk pawl kha 1960 hnuah chuah a si i Vennak Innsang cu 1968 ah chuah a hung si.

Asinain cozah nih Tutuk holh dah ti lo cu cauk pawl kha an khenkham. Cucaah Amis holh in Vennak Innsang chuah khawh awkah lam a phunphun in an rak i zuam. Tahchunhnak ah, a caan ah Vennak Innsang capar kha Mandarin le Amis holh cawh in an chuah. Mi pakhat nih biahalnak a tuah ahcun mah mekazin kha hmangin anmah hmun ah a ummi Tuluk mi pawl kha kan cawnpiak hna. Mah caan thawkin Jehovah bupi nih Baibal biatak hngalh a duhmi hna bawmh awkah Amis holh in cauk tampi an rak chuahpiak hna.—Lam. 10:34, 35.

1960 hnu le 1970 hnuah Amis unau tampi  cu Pathian phunglam ningin an rak nung lo. Mah lioah Baibal phunglam kha ṭha tein an rak hngalthiam lo. Cucaah cheukhat cu an ziaza a rawkral, zu an ding asiloah khuhsi le kunza hna an rak khai. Harvey cu Khrihfabu tampi ah a tlawng hna i mah kong he aa tlaiin Jehovah hmuh ning an hngalhthiam nakhnga unau pawl kha a rak bawmh hna. Capar hramthawk ah ka chimmi kong cu mah kan tlawn hna lioah kan rak tonmi a si.

Aa toidormi unau pawl nih cun lungtho tein an nunning kha an rak thlen. Asinain ngaihchiat awk ngai a simi cu unau tam deuh nih an nunning kha an rak thleng lo. Cucaah kum 20 chungah Taiwan ah thawngthanhtu cu 2,450 in 900 ah an rak zor. Mah cu ngaihchiat awk ngai a si. Asinain Jehovah nih a thiang lomi bupi cu thluachuah a pe bal lo ti kha kan hngalh. (2 Kor. 7:1) A donghnak ah, Jehovah thluachuahnak thawngin a ṭha lomi tuahsernak cu thianh a si i atu ah Taiwan ah thawngthanhtu 11,000 leng an si cang.

1980 hnu in Amis Khrihfabu unau pawl thlarau lei in an ṭhancho chinmi kha kan hmuh. Cucaah Harvey cu Tuluk unau pawl sinah caan tam deuh a hmang kho. Unaunu pawl an vale tampi zumtu an si khawh nakhnga a bawmh khawh hna caah aa lawm tuk. Anmah lak i pakhat nih Jehovah sinah a hmasa bik thla a cam lio i Harvey aa nuamh tukmi kha kaa cinken rih. Toidornak lungthin a ngeimi mi tampi kha Jehovah he i naih awkah a cawnpiak khawh hna caah kaa lawm tuk ve. A hmasa i Baibal ka cawnpiakmi pakhat i a fapa le a fanu he Taiwan zung ṭengnge ah rian kan ṭuanṭi caah kaa lawm tuk.

Atu ah ka vapa cu a thi cang. Kan i um hnu kum 59 hrawng ah ka dawtmi Harvey cu 2010, January 1 ah cancer zawtnak in a thi. Kum 60 dengmang caantling rian a ṭuan. Atu tiang ka ngai peng. Asinain aa dawh tukmi ram pahnih ah amah he rian kan ṭuanṭi caah kaa lawm tuk. Kan pahnih in holh kan cawng, asinain Harvey cu a harmi Asia holh phun hnih ca ṭial ning zong kha a cawn.

Kum tlawmpal a rauh hnuah Uktu Bu nih ka kum a upat cang caah Australia ah kir ṭhan cu ka caah a ṭha bik a si lai tiin biakhiahnak an tuah. A hmasa ahcun ‘Taiwan in chuah kha ka duh lo.’ Asinain Harvey nih Jehovah bupi nih fialmi paoh tuah dih dingin a rak ka cawnpiak, cucaah cutin ka tuah. A hnuah cutin i ṭhial cu fim a si ti kha ka hun hngalh.

Atu cu zarhkhat chung Australasia zung ṭengnge ah rian ka ṭuan i zarhte le zarhpi ah Khrihfabu phungchimnak ah kaa tel. Bethel ah Japan le Tuluk in a rak lengmi khual pawl conglawmhnak rian ka ṭuan caah kaa lawm tuk. Jehovah biakam a simi thawhṭhannak kha kaa ruahchan. Jehovah nih aan fialmi paoh tuah tiah a ka fialtu Harvey kha Pathian nih a philh lai lo ti kha ka hngalh.—Johan 5:28, 29.