Eratou lewe va na veitacini tagane, e qase duadua o Harvey. Eratou mai kila vakavuvale na dina e Midland Junction, ena ra kei Ositerelia, donuya na gauna ni leqa vakailavo ena veiyabaki ni 1930. E lomani Jiova vakalevu o Harvey qai papitaiso ni yabaki 14. E vulica me dau ciqoma na itavi e lesi vua ena ivavakoso. Dua na gauna ni se gone, e sega ni via wilika Na Vale ni Vakatawa ena soqoni, e nanuma ni na sega ni qarava vinaka. Na ka e kaya e dua na tacida e veisautaka sara ga na nona rai, e kaya na tacida qori, “Ni kerei iko e dua ena isoqosoqo i Jiova mo cakava e dua na ka, e vakabauta ni o rawa ni cakava!”—2 Kor. 3:5.

Au vulica na ka dina e Igiladi, o tinaqu tale ga kei na tuakaqu yalewa. A sega ni taleitaka o tamaqu, ia toso na gauna sa qai ciqoma na ka dina. Au papitaiso niu yabaki ciwa, a sega ni taleitaka qori o ta. E noqu isausau meu painia, toso na gauna meu daukaulotu. E kaya o tamaqu niu na qai rawa ga ni painia niu sa yabaki 21. Sa rui dede tale vei au qori. Niu yabaki 16, e vakadonuya o tamaqu meu toki i  Ositerelia vei tuakaqu yalewa, e toki ena vanua qori. Au qai painia niu sa yabaki 18.

Au sotavi Harvey niu tiko e Ositerelia. Keirau vinakata ruarua me keirau daukaulotu. Keirau vakamau ena 1951. Ni oti neirau veiqaravi vakapainia me rua na yabaki, e kerei o Harvey me veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka, au tomani koya ena nona veisiko. Keirau veiqaravi ena dua na iwase levu ni vanua ena ra kei Ositerelia, levu gona na gauna keirau na draiva tiko ena vanua yawa e dravuisiga.

Ena 1954, keirau sureti ena ika25 ni kalasi e Kiliati. Keirau kila ni sa na voleka me keirau daukaulotu, na ka keirau dau vinakata tu. Keirau vodo waqa i Niu Yoka, e tekivu sara na vuli, e titobu dina na ka e vulici me baleta na iVolatabu. A vinakati tale ga e Kiliati me keirau vulica na vosa vakaSipeni, e sega ni rawarawa qori vei Harvey ni dau dredre me cavuta na matanivola na r.

Ni caka tiko na vuli, era kaya na dauniveivakavulici ni rawa ni keimami vuli vosa vakaJapani ke keimami vinakata me keimami veiqaravi e Japani. Keirau nanuma me lewa ga mai na isoqosoqo na neirau ilesilesi. E qai kila o Albert Schroeder, e dua na dauniveivakavulici e Kiliati ni keirau sega ni vola na yaca i keirau. E kaya: “Drau vakasamataka tale mada.” Ni sega ni veisau neirau rai, e kaya o Brother Schroeder: “Keitou sa nanuma na dauniveivakavulici mo drau sa volai tale ga. Saga mada mo drau vulica na vosa vakaJapani.” E rawarawa sara vei Harvey na vuli vosa vakaJapani.

Keirau yaco i Japani ena 1955, se qai 500 ga na dautukutuku ena gauna qori. A yabaki 26 tiko o Harvey, au yabaki 24. Keirau lesi ena siti o Kobe, qai veiqaravi kina me va na yabaki. E qai lesi tale o Harvey me ivakatawa ni tabacakacaka, me keirau veiqaravi volekata na siti o Nagoya. Keirau taleitaka neirau ilesilesi, ira na mataveitacini, na kakana, kei na irairai ni vanua. Sega ni dede, e vinakata o Jiova me keirau qarava e dua tale na ilesilesi.

Oti e tolu na yabaki neirau veisiko, e kerea na valenivolavola ni tabana e Japani ke rawa ni keirau gole i Taiwan, ena vanua era tiko kina yavusa na Amis. E basika e keri na vukitani, qai vinakati mai Taiwan me gole yani e dua na tacida e vosa vakaJapani, me veivuke ena  wali ni ituvaki qori. * E dredre dina neirau vakatulewa ni keirau marautaka tiko neirau veiqaravi e Japani. Ia e sega ni dau via vakasega o Harvey ena dua na ilesilesi, keirau mani vakadonuya.

Keirau yaco yani e Taiwan ena Noveba 1962. Se qai 2,271 ga na dautukutuku ena gauna qori, levu era lewe ni yavusa na Amis. A vinakati me keirau vulica mada e liu na vosa vakaJaina. E dua tiko ga neirau ivolanivuli, e sega ni kila na vosa vakavalagi o neirau qasenivuli, ia keirau vulica rawa na vosa vakaJaina.

Ni keirau yaco yani e Taiwan, e lesi o Harvey me liutaka na cakacaka ena yalava ni valenivolavola ni tabana. E valenivolavola lailai toka ga, e rawa gona ni qarava o Harvey nona itavi ena valenivolavola, me veivuke tale ga vei ira na tacida vosa vakaAmis ena tolu na macawa ena dua na vula. E veiqaravi tale ga vakaivakatawa ni tikina ena so na gauna, e dau vunau gona ena noda soqo. E rawa ni vunau vakaJapani, era na kila na tacida vosa vakaAmis na ka e tukuna. Ia e vakarota na matanitu me dau caka ga na lotu ena vosa vakaJaina. E se sega ni kila vinaka o Harvey na vosa qori, ia e vunau rawa ena vosa vakaJaina, e qai vakadewa e dua na tacida ena vosa vakaAmis.

E muri tiko e Taiwan na lawa ni mataivalu ena gauna ya, e dau vinakati gona na veivakadonui ni matanitu ni caka noda soqo. E dau dredre na kena soli mai na ivolatara, ra qai dau lokuyara na ovisa ena kena vakarautaki. Ke se sega ga ni soli mai na ivolatara ena macawa ni soqo, ena dabe tiko ena siteseni ni ovisa o Harvey me yacova nira solia mai. Era dau madua na ovisa ni wawa balavu tu e dua na kai vanuatani, era dau mani solia totolo mai na ivolatara.

Ena veimacawa keirau dau maliwai ira na mataveitacini, keirau dau taubale me dua na aua se sivia, keirau na cabeta na veiulunivanua, takoso tale ga ena uciwai. Au nanuma sara na imatai ni ulunivanua meu cabeta. Ni keitou katalau oti ga keitou vodo sara ena basi ni veimama ni lima me keitou gole ena dua na koro tu yawa, keitou qai taubale takoso ena dua na uciwai raba, oti keitou cabeta e dua na ulunivanua. Dua na ka na kena cere, sa dau voleka ga ni tara tale mai na mataqu na yava i koya e liu tiko vei au.

Eratou cakacaka vakavunau vata kei Harvey eso na tacida ena mataka qori, au lai vunau ena dua na korolailai era vosa vakaJapani. Ena rauta na dua na kaloko, au sa malumalumu mai niu se sega tu ni kana me vica vata na aua. Niu qai sotavi Harvey, sa sega ni qai dua na tacida e tomani koya tiko. Ni soli mekesini tiko, e soli mai vua e tolu na yaloka droka. E vakaraitaka sara vei au na kena icakacaka ni vaqarataka na muana ruarua, meu qai domica. Au kila ni na sega ni kana vinaka, ia au tovolea e dua. O cei e qai kania na ikatolu ni yaloka? Au kania o yau, ni sega ni vinakata o Harvey me colati au ni keirau siro mai na ulunivanua keu mani rebo ena levu ni noqu viakana.

E vou vei keirau e dua na ituvaki ena dua na soqo ni tabacakacaka. Keirau a tiko ena nona vale e dua na tacida volekata na Vale ni Soqoni. Era dau raica sara vakabibi na Amis na sisili, e mani vakarautaka mai na wati ivakatawa ni tabacakacaka na ka me keirau sili kina. A osooso tiko o Harvey mani kaya meu sili e liu. A soli mai e dua na vokete wai batabata, dua na vokete wai katakata, kei na dua na beseni lala. Au kurabui ni lai biuta tu ena yasa ni vale, era na raica vinaka sara tu ga mai na tacida era veivuke tiko Vale ni Soqoni ena kena vakarautaki na soqo ni tabacakacaka. Au taroga vua na wati ivakatawa ni tabacakacaka ke tiko e dua na ilatilati. E qai kauta tu mai e dua na laca palasitika e rawarawa na rai basika. Au nanuma meu sa lai sili ena dakunivale ni butobuto toka, ia era levu tu kina na ga, era dau veitoki mai na bai nida volekata yani. Au kaya: ‘Era osooso sara tu ga na mataveitacini, era na sega ni kauaitaka noqu sisili. Ena veibeci sara keu sega ni sili. Mai, sa sili ga yani!’ Au sisili sara.

E kila o Harvey ni vakadredretaka tiko nodra toso vakayalo na tacida vosa vakaAmis nodra sega ni kila na wilivola, se sega tale ga ni dua noda ivola ena vosa qori. Ena gauna ya, se qai tekivu volai tiko na vosa vakaAmis ena matanivola vakaRoma, e vinaka gona mera vakavulici na tacida mera wilika nodra vosa. E ka ni sasaga toka, ia era vulica rawa qori na tacida. Sa qai tiko na ivola ena vosa vakaAmis ena veiyabaki ni 1960, e tabaki tale ga Na Vale ni Vakatawa vakaAmis ena 1968.

E vakatabuya na matanitu na ivola kece e sega ni vakaJaina. E mani muri eso na iwalewale me tabaki kina Na Vale ni Vakatawa vakaAmis. Kena ivakaraitaki, dua na gauna a vakayagataki tiko e rua na vosa ena ilavelave ni Vale ni Vakatawa, na vosa vakaJaina na Mandarin kei na vosa vakaAmis. Ke mani dua e vaqaqa, ena nanumi ga nira vakavulici tiko na lewenivanua ena vosa vakaJaina. Tekivu mai na gauna qori, sa vakarautaka na isoqosoqo e levu sara na ivola vakaAmis mera vulica kina na lewenivanua na ka dina ena iVolatabu.—Caka. 10:34, 35.

Ena veiyabaki ni 1960 kei na 1970, era sega ni muria na ivakatagedegede i Jiova e levu na tacida vosa vakaAmis. E sega ni matata vei ira na ivakavuvuli vakaivolatabu, eso era veiyacovi tawadodonu, mateni, kana tavako kei na betel nut. E sikova e levu na ivavakoso o Harvey me vukei ira na tacida mera kila na rai nei Jiova. E dua gona na veisiko qori e vakamacalataki ena itekitekivu ni italanoa qo.

Era yalorawarawa na tacida yalomalumalumu mera veisau, ia ka ni rarawa ni levu era sega ni cakava qori. Ena loma ni 20 na yabaki, e lutu sara ga na iwiliwili ni dautukutuku mai na 2,450 ina 900, e veivakayalolailaitaki sara ga. Ia keimami kila ni o Jiova ena sega ni vakalougatataka na isoqosoqo e dukadukali. (2 Kor. 7:1) Toso na gauna, sa qai oti yani na ivakarau dukadukali qori. Nikua sa sivia ni 11,000 na dautukutuku e Taiwan, e rawati ga qori ena veivakalougatataki i Jiova.

Tekivu mai na veiyabaki ni 1980, keirau raica nodra toso vakayalo na ivavakoso era vosa vakaAmis, e rawa gona ni veivuke vakalevu o Harvey ena yalava vosa vakaJaina. Dua na ka nona marau ni vukea na watidra eso na tacida yalewa mera mai qaravi Jiova. Au nanuma lesu na levu ni nona marau ni masu e dua vei ira na tagane qori ena imatai ni gauna vei Jiova. Au marau tale ga niu vukea e levu na yalomalumalumu mera mai qaravi Jiova. Kena ivakaraitaki, au marautaka nodrau gole mai e dua na veiganeni me keitou veiqaravi vata ena Peceli e Taiwan. Au vakavulici tinadrau ena iVolatabu.

Au sa dawai tu ena gauna qo. A mai takali o Harvey ena Janueri 1, 2010, ni oti e 59 na yabaki neirau vakamau, e tauvi koya na kenisa. A veiqaravi tu vakatabakidua me rauta ni 60 na yabaki! Au dau vakananumi koya vakalevu. Ia au marautaka noqu tokoni koya tu ena itekitekivu ni cakacaka ena rua na vanua. Keirau vulica rawa e rua na vosa vakaEsia dredre, lai kila sara o Harvey na kena ivolavolai.

Oti e vica na yabaki e vakatulewataka na iLawalawa Dauvakatulewa meu sa lesu i Ositerelia, niu sa yacova tiko yani na bula vaqase. Au kaya ga, ‘Au sega ni via biuti Taiwan.’ Ia e vakavulici au o Harvey meu kua ni dau vakasega ena ka e vinakata na isoqosoqo i Jiova, au mani lesu i Ositerelia. Au sa qai kila na yaga ni noqu cakava qori.

Ena gauna qo, au veiqaravi ena valenivolavola ni tabana e Ositerelia ena loma ni macawa, au veiqaravi ena ivavakoso ena muanimacawa. Au marau niu vosa vakaJapani, vakaJaina tale ga niu veivakasarasarataki e Peceli. Au nanamaki tu ena siga yalataki ni veivakaturi, niu kila ni na sega ni guilecavi Harvey o Jiova, e dau cakava tu ga na ka e vinakata.—Joni 5:28, 29.