U Harvey wɛ ɔnyakwɔcɛ ku ayinɛ nu nɔnyilɔ ɛnɛ a. Apɔlɛ ku nu miyɛ ɔkwɛyi a ipu igeli ku Midland nōo yɔ ɛnɔɔnɛ ku Australia a. Ɛpleeko ku ihayi ku 1930 ɔɔma, éwo a kwɛha nɛhi. Abɔɔ u Harvey yɔ i jɛ a, ó gbɔɔ ō yihɔtu ku Ujehofa nɛɛnɛhi klla lɛ ubatisim ya eko nɛ ó wɛ ihayi igwɛɛnɛ a. Ó gbojin, ó gáā le nwu ō bēē yuklɔ duuma néē je lɛ ɔ ipu ujɔ a. Abɔ ó wɛ ɛdrɔ a, ó le eko éyi nɛ ó ta ō jé Ɔda Ō Gbaajɛ ipu ujɔ, ohigbu ka ó gbɛla ka anuɔ i gáā ya ɔ lɔhi gla ŋ. Amáŋ ɔyinɛ nōo yɔ i kɛla mla u Harvey a ta ɔ abɔ kóō gbɛla ɔwɛ ɛyɛɛyi ŋma lɛ ō kahinii: “Ɔdaŋ ku ɔcɛ duuma da uwɔ ka ya odee ipu ɔwa ku Ujehofa, ó gbɛla ku a ya ɔ gla!”—2 Ukɔ́r. 3:5.

N miyɛ ɔkwɛyi a ipu éwo ku England, ɛgɔɔma nóō kē lɛ mla ɛ́nɛ́ um mla ɔyinɛ um nɔnya nōo wɛ ɔnyakwɔcɛ ku um a. Adā um i dɔka a Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa gbɔbu ŋ, amáŋ igbihaajɛ, ó gáā kwu piya éyi ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. N ya ubatisim eko nɛ um wɛ ihayi ahaanɛ a, naana nɛ adā um i dɔka ku um ya ubatisim eko ɔɔma ŋ ma. N le miya ō tɔɔna ŋma eko teeko, cɛɛ ku um klla kwu piya ɔcɛ nōo gē tɔɔna ŋma éwo éyi gā ɔhá. Amáŋ, adā um i cɛ gā um yuklɔ ku ɔna ō ta ŋma  eko teeko ŋ jaa gbeeko nɛ um kwu piya ihayi ofu ce éyi. Ó wɛ ōmiya ku um ō gbeyi gbeeko ɔɔma ŋ. Eko nɛ um wɛ ihayi igwɛɛhili foofunu a, ó lɛ ɛga je gā um ō gā Australia o gā lā mla ɔyinɛ um nɔnya nōo wɛ ɔnyakwɔcɛ ku um, nōo calɛ gā éwo ɔɔma a. Amoomɛ, eko nɛ um je piya ihayi igwaahata, N gbɔɔ ō yuklɔ ku ɔna ō ta ŋma eko teeko.

Ipu éwo ku Australia, n gáā lɛ Harvey jé. Alɔ ɛplɛɛpa dɔka ō gba Ujehofa ɛ̄gbā, ō kwu piya ɔcɛ nōo gē tɔɔna ŋma éwo éyi gā ɔhá. Alɔ kwu iyi alɔ u lɛ ihayi ku 1951. Igbihi nɛ alɔ lɛ uklɔ ku ɔna ō ta ŋma eko teeko ya ihayi ɛpa a, alɔ gbɔɔ uklɔ ō leyi kwu usɛkut. Usɛkut ku alɔ nōo yɔ ɛnɔɔnɛ ku Australia a nwune nɛhi, ohigbu ɛnyā, alɔ gē pɛ umoto gā ɛga ō ligbo bu ɛga nōo le ŋmo, nōó klla yɔ kwu igeli ɔhá ajaajɛ ŋ.

Ipu ihayi ku 1954, é lɛ alɔ higwu ō gā inɔkpa ɔmɛ 25th ku Ugilɛdi. Omiya ku alɔ ō kwu piya ɔcɛ ō tɔɔna, ŋma éwo éyi gā éwo ɔhá i gáā gboji ō ya jila gɛ ŋ! Alɔ faajɛ éwo ku New York mla ugbeenyi klla gbɔɔ ō ya oklɔcɛ ku Ubáyíbu lipu lipu. Ipu inɔkpa ku Ugilɛdi, alɔ cɛgbá ō nwu uce ku Spanish duu. Ó lɛ ɔwɛ ɛnɛɛnɛ néē gē hi “r” ipu uce ku Spanish, ɛnyā kē lɔnɔ tu Harvey ō hi ɔ ɔwɛ okpaakpa a.

Ɛpleeko nɛ alɔ yɔ inɔkpa a, ācɛ nōo gē nwu alɔ ɔkpá a lɛ ɛlā ō ka tɛɛcɛ ya, ku ācɛ nōo dɔka ō yuklɔ u Japan a lɔfu ta iye uwa taajɛ, cɛɛ kéē géē wɛ inɔkpa nōo gē ka uce ku Japan a. Alɔ le miya ka ó gē he alɔ ɔtu fiyɛ, ɔdaŋ ku ɔwa ku Ujehofa lɛ uklɔ nɛ alɔ gáā ya a miya lɛ alɔ. Ó gboji lɛ a ŋ, Albert Schroeder, éyi ku ācɛ nōo gē nwu ɔkpá Ugilɛdi a gáā le jé ku alɔ i ta iye ku alɔ taajɛ ŋ. Ó da alɔ kahinii: “Aa gbɛla tu ɔ lɔɔlɔhi kpɔ.” Eko nɛ alɔ i klla ta iye alɔ taajɛ ŋ kpɔ a, ɔyinɛ alɔ Schroeder kahinii: “Ācɛ ō nwu ɔkpá ɔhá a mla Ami lɛ iye ku aa ta taajɛ ɛ. Aa ceyitkwu ku aa nwu uce ku Japan.” Ó tɔɔtɛ lɛ u Harvey kóō hi aɛlā ipu Japan fiyɛ u Spanish.

Alɔ faajɛ u Japan ihayi ku 1955, eko nɛ ācɛ nōo gē tɔɔna ipu éwo ɔɔma doodu a wɛ ula ce ofu ɛhɔ foofunu a. Harvey wɛ ihayi ofu ce ɛhili, Ami a kē wɛ ihayi ofu ce ɛnɛ. É lɛ alɔ tɛhɔ gā igeli ku Kobe, ɛga nɛ alɔ tɔɔna ihayi ɛnɛ a. Alɔ kē gweeye nɛhi eko néē lɛ alɔ higwu ō yuklɔ ku ācɛ ō leyi kwu usɛkut a, alɔ kē tɔɔna igeli nōo kwu Nagoya ajaajɛ a. Alɔ dɔka ɛjɛɛji odee lɛyikwu uklɔ ku alɔ, ayinɛ a, ɔdole a, mla aɔdā ō heyifuu nōo yɔ éwo a. Ó gboji lɛ a ŋ, alɔ lɛ ɛnɛɛnɛ ɛga ɔhá lɛ ō ya ɔdā nɛ Ujehofa da alɔ ku alɔ ya a.

Igbihi nɛ alɔ lɛ ihayi ɛta ya ipu uklɔ kóō leyi kwu usɛkut a, abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ nōo yɔ u Japan a da alɔ ɔdaŋ ka ó he alɔ ɔtu, ō gā Taiwan ku alɔ tɔɔna lɛ ācɛ nōo wɛ ipu uce nōo gē ka Amis a. Ayinɛ ōhī nōo yɔ Amis a kwu igbihi ce kwu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa. Ohigbu ɛnyā, abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ nōo yɔ Taiwan a cɛgbá ɔyinɛ éyi, nōo lɔfu ka uce ku Japan nōo géē ta uwa abɔ ya ku unwalu ɔɔma kóō mɛ. * Alɔ dɔka uklɔ ō ya ku alɔ ipu Japan, ɛnyā cɛ lɛ ōmiya nyā le lɔnɔ. Amáŋ Harvey le nwu ō ta uklɔ ō ya duuma ŋ, ohigbu ɛnyā, alɔ cɛ ō nyɔ.

Alɔ faajɛ abɔɔ Ɔya Ɔmigwoleyi ku ihayi ku 1962. Taiwan lɛ ācɛ ō tɔɔna ɛlā Ɔwɔico bɛɛka 2,271 a, alɛwa ku uwa kē wɛ Amis. Amáŋ aflɛyi, alɔ cɛgbá ō nwu uce ku Chinese. Alɔ lɛ ɔkpá éyi foofunu ō bi le nwu uce ku Chinese mla itica éyi nɛ ó gē ka oyibo ŋ, amáŋ alɔ kē lɛ ɔ nwu.

Ó gboji ŋ igbihi nɛ alɔ faajɛ u Taiwan a, é da u Harvey kóō leyi kwu uklɔ ku abɔ ku ɛga ō yuklɔ ipu éwo ɔɔma. Abɔ ku ɛga ō yuklɔ a i nwune ŋ, ohigbu ɛnyā, Harvey lɛ eko ō ya ɛjɛɛji uklɔ ku nu, klla lɛ ɛga ō yuklɔ mla ayinɛ ku Amis ipu alaadi ɛta ku Ɔya doodu. Igbalɛwa, ó klla gē ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ ipu ojileyi. Abɔɔ ayinɛ nōo i ka uce ku Amis a po uce ku Japanese duu a, Harvey géē yɛ i lɛ ɛlā ō ka tɛɛcɛ a ya ipu uce ku Japanese. Amáŋ, igɔmɛnti jɛga kéē ya ɛ̄gbā ō gba ipu uce ku Chinese foofunu. Ohigbu ɛnyā, abɔɔ u Harvey i jé ō ka uce a lɔɔlɔhi ŋ ma, ó ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ a ipu uce ku Chinese, anɔɔ ɔyinɛ nɔnyilɔ éyi kē yɔ i cɔwɔ ku nu gā uce ku Amis a.

Eko ɔɔma alɔ cɛgbá ō miyɛ ɔkpá nōo géē je íkwu lɛ alɔ ku alɔ ya ojileyi. Ó gē lɔnɔ nɛhi ō miyɛ ɔkpá nyā, ekoohi, ó gē je eko nɛhi. Ɔdaŋ ku aupolihi i je ɔkpá a ipu alaadi ku ojileyi a ŋ, Harvey gē yaajɛ ɔlɛ upolihi jaa gbeeko néē lɛ ɔkpá ku íkwu ɔɔma je lɛ ɔ. Abɔɔ aupolihi i dɔka ku ācɛ nōo ŋma éwo ɔhá kóō gbeyi ɛga uklɔ ku uwa ŋ ma, é gē kpo eko bonu ō je ɔkpá ku íkwu a lɛ uwa ŋ.

Ipu oduudu alaadi nɛ alɔ yɔ mla ayinɛ a, alɔ gē yiyawu awa éyi ce ɛ̄cī doodu, gē le tu ico ɛfu klla gē behe eŋkpɔ ɛyɛɛyɛyi. Um bla kwu eko nɛ um tu ico ɛfu aflɛyi a kpɔ ɛ. Alɔ ce umoto ŋma ɔlɛ eko nɛ 5:30 ku ɔcɔɔci gā ipiipu ɔlɛ éyi. Eko nɛ alɔ le fu ajɛ abɔɔ a, alɔ yɛ bu okonu eŋkpɔ éyi klla tu ico ɛfu nɛ ō lico nɛhi. Ɛfu a lico nɛhi, nɛ ō ya eko duuma nɛ um je eyī gico ka um má ayinɛ nōo yɔ iyɔbu a, ikpo ku uwa foofunu nɛ um gē má a.

Ɛ̄cī ɔɔma, u Harvey yuklɔ ku ɔna ō ta mla ayinɛ ōhī nɛ alɔ nyɔ tɔha a, amāŋ ami a yuklɔ ipu ɔlɛ ɔhá nɛ ācɛ nōo gē ka uce ku Japanese lā a. Ɛpla ɔlɛɛnɔ a, ɛmiyɛ gbɔɔ ō ŋmo um nɛɛnɛhi, ó ya um bɛɛka um gáā waajɛ wɔɔlɔ a. Eko nɛ um gā má u Harvey a, ɛjɛɛji ayinɛ a le yɛ gā ɔlɛ eko ɔɔma ɛ. Harvey lɛ ɔkpá ku alɔ ōhī je lɛ ācɛ kwɛyi ayugwu ɛmɛɛmɛ ɛta. Ó le mafu gā um ɛgɛ néē géē gwa ayugwu a. Naana nóō he um ɔtu ŋ ma, um ceyitikwu lɛ éyi gwa. Ó lɛ a ɔnyɛ gáā gwa ayugwu ɔmɛ  ɛta a? Harvey kwu gā um ohigbu ka ó jé ka ɔdaŋ ka um gaajɛ wɔɔlɔ, ó gáā je um gla ŋ.

Ó lɛ unwalu nɛhi éyi nɛ um má, eko ku ojileyi ku usɛkut. Alɔ yɔ ɔlɛ ku ɔyinɛ alɔ éyi nōo yɔ kwu Agbla ku Ajɔɔcɛ ajaajɛ a. Abɔɔ ācɛ ku Amis gē má iyē ō gwa ɔwɛ o cɛgbá nɛhi a, ɔnyā ku ɔcɛ ō leyi kwu usɛkut a lɛ ɛga éyi ya lɛ ami mla u Harvey nɛ alɔ géē gwa iyē. Harvey yɔ i yuklɔ nɛɛnɛhi, ohigbu ɛnyā ó ka ami ɔ nyɔ aflɛyi. Aɔdā ɛta néē gē bi le gwa iyē a wɛ: Ubɔkiti ku eŋkpɔ ofu, aku eŋkpɔ okwɔla, mla ɔgbanjɛ nɛ ɔdā duuma i yɔ anu ŋ. Ó le hɛ um idaago, abɔɔ um má ɔnyā ɔcɛ o leyi kwu usɛkut a, kwu eŋkpɔ a u kpo ba iyɔbu ɛga nōo piyeyi kwu Agbla ku Ajɔɔcɛ a kpaakpa. Ayinɛ nɔnyilɔ kē yɔ abɔɔ yɔ i ya otutu ku ojileyi a. Um da ɔ ɔka, ɔdāŋ ka um géē má ili duuma ō kpo kla abɔɔ. Anu o kwu urɔba éyi nɛ ɔcɛ lɔfu mɛɛbɛ bu ɔ gla a i bi gē lɛ um a! N gbɔɔ ō gbɛla ō gā igbihi ɔlɛ a, amáŋ aidangblɔ néē hi ka u geese yɔ abɔɔ, n kē yɔ i yuufi ka é lɔfu tu um ɔkɔ. Anɔɔ um da iyi um kahinii: ‘Ayinɛ a yɔ i yuklɔ lɔfulɔfu, é gáā jé ka um yɔ i gwa iyē ŋ. Ka um le gwa!’ Anu um kē le gwa a.

Harvey gáā le jé kóō gē lɔnɔ tu ayinɛ ku Amis a kéē lɛ ɔtu okpoce olɔfu, ohigbu ka ɛyinɛhi ku uwa i jé ō jé ɔkpá abɔyi uwa ŋ, é klla lɛ aɔkpá ku alɔ duuma ipu uce ku uwa ŋ. Abɔɔ ó gboji ŋ néē gbɔɔ ō cɔwɔ uce ku Amis a, é le má kóō géē lɔhi fiyɛ ɔdaŋ kéē gbɔɔ ō nwu ayinɛ a, ɛgɛ néē géē jé ɔkpá ipu uce ku uwa. Ɛnyā lɔnɔ nɛhi, amáŋ ayinɛ a gbɔɔ ō nwu ɛlā lɛyikwu Ujehofa ipu uce ku uwa. Ihayi ku 1960 aɔkpá ku alɔ gáā le yɔ ipu uce ku Amis, ihayi ku 1968, Ɔda Ō Gbaajɛ gáā le yɔ ipu uce ku Amis duu.

Amáŋ igɔmɛnti i cɛ ku alɔ kɔ ɔkpá duuma nɛ ó wɛ uce ku Chinese ŋ. O ya ɛɛ ku unwalu kóō yɔ ŋ ma, é gbɔɔ ō bi ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi le kɔ Ɔda Ō Gbaajɛ ipu uce ku Amis. Ocabɔ mafu, bɛɛka ihayi ce ɔya ɛhɔ a, ɛjɛɛji Ɔda Ō Gbaajɛ néē ya eko ɔɔma a, é ta ɔ ipu uce ku Mandarin mla Amis. Ohigbu ɛnyā ɔdāŋ ka ɔcɛ duuma da ɔka, ó lɛ bɛɛka alɔ yɔ i bi ɔkpá a le nwu ācɛ uce ku Chinese a. Ɛjɛɛji eko ɔɔma, ɔwa ku Ujehofa ya ku aɔkpá ku alɔ kóō le yɔ ipu uce ku Amis lɛ ayinɛ nōo dɔka ō nwu ɛlā ɔkwɛyi a.—Ācot. 10:34, 35.

Ɛpla ihayi ku 1960 gā 1970 a, ɛyinɛhi ku ayinɛ alɔ nōo yɔ Amis a i yɔ i ya ɔdā nɛ Ɔwɔico dɔka a ŋ. Abɔɔ é jé Ubáyíbu abɔyi uwa gla ŋ ma, ōhī ku uwa gē lā oyeeyi ku aja ō gbo, gē gwa ejé fiyɛ ɔfu, klla gē gwa utaba mla ō lé ikpo ɔcí néē hi ka u betel nut a. Harvey gā ujɔ alɛwa, yɔ i ceyitikwu kóō ta ayinɛ a abɔ kéē leyi má ɔdā nɛ Ujehofa gbɛla lɛyikwu ɛlā nyā a. Ɛpleeko nɛ alɔ yɔ i yiyawu ɔɔma, ó lɛ eko éyi nɛ alɔ má ɛdɔ unwalu nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ o gbɔɔ ku ɔka nyā a.

Ōhī ku ayinɛ a cɛ lɛ opiyabɔ ya, amáŋ o kwiye ka ɛyinɛhi ku ayinɛ a ta, ɛnyā ya ku aluka ku ācɛ ō tɔɔna ɛlā Ɔwɔico ipu éwo ku Taiwan kóō gaajɛ ŋma 2,450 gā hile 900 odee bɛɛka ihayi ofu a. Ɛnyā ya ku abɔ kóō hɛ ɔcɛ iyē ibi. Naana, alɔ jé ka Ujehofa I gáā hɔha ce ɔwa obɔbi gboogboo ŋ. (2 Ukɔ́r. 7:1) Abɔɔ eko gbɔɔ ō nyɔ a, aujɔ a gbɔɔ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa, Ujehofa kē lɛ ɔhā hɛ ce uwa, babanya Taiwan lɛ ācɛ ō tɔɔna ɛlā Ɔwɔico nōo fiyɛ utajan igwoleyi (11,000).

O gbɔɔ ŋma ihayi ku 1980 gɔbu a, alɔ má ku ɔtu okpoce ku ayinɛ nōo yɔ Amis a gbɔɔ ō lɔfu nɛhi, Harvey gbɔɔ ō lɛ eko taajɛ lɛ ācɛ nōo gē ka uce ku Chinese a nɛɛnɛhi. Ó ta aɔbā alɛwa ku ayinɛ alɔ abɔ kéē kwu piya Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. N bla tu eko nɛ ó ka ɛgɛ nɛ ɔtu ya ɔ lɛ, eko nɛ éyi ku aɔbā a ka anuɔ gbɔɔkɔ lɛ Ujehofa eko aflɛyi a. Ami duu, um gweeye nɛhi ō ta ācɛ nɛ um gē klɔcɛ mla uwa abɔ kéē tubla Ujehofa ajaajɛ a. Ó gē je eyeeye gā um ō yuklɔ abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ nōo yɔ u Taiwan a, mla ō yɔ mla ayi ku ɔcɛ éyi nɛ um gē klɔcɛ ku Ubáyíbu mla ɔ a.

Baabanya, ɔba um i yɔ gɛ ŋ. Igbihi nɛ alɔ yɔ tɔha bɛɛka ihayi 59, ɔba um nɛ um yihɔtu nu nɛhi a gekwu ŋma ōcē ku cancer ipu ɛ̄cī 1 ku Ɔya Aflɛyi, ku 2010. Ó hile ligii kóō lɛ ihayi ofu ɛta ya ipu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu! Abɔ nu yɔ i kwu um nɛɛnɛhi kpɔ ɛ. Amáŋ um gweeye ku uklɔ nɛ um ya mla ɔ ipu éwo ɛyɛɛyɛyi a! Alɔ nwu ō ka uce ɛpa ku Asian nōo lɔnɔ nɛhi. Harvey a klla nwu ɔkpá ō ta ipu uce ɛpa nyā.

Abɔɔ ihayi ōhī gā le yɛ nɛ um kē gbɔɔ ō ya ɔnyakwuɔcɛ nɛɛnɛhi ɛ ma, Ígwu Nōo Gē Leyi Kwu Ɔwa Ku Alɔ a lɛ ōmiya ya, ka ó géē lɔhi nɛhi ka um kwu cigbihi wa Australia. Ɛlā aflɛyi nɛ um ka a wɛ kahinii: ‘Um gáā ŋma éwo ku Taiwan ŋ.’ Amáŋ u Harvey nwu um ka ami ɔ kóō hii ta ɔdā duuma nɛ ɔwa ku Ujehofa da um ka ami ya a ŋ, ohigbu ɛnyā um le yɛ. Igbihaajɛ ó gáā le ta um eyī peee ka olɔhi ku um nóō wɛ ō kwu cigbihi a.

Icɛ, um gē yuklɔ abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ nōo yɔ Australasia a, oŋmɛyi ku alaadi doodu um gē yuklɔ ku ɔna ō ta mla ujɔ. Ipu Ubɛtɛlu, um gē gweeye ō bi uce ku Japanese mla u Chinese nɛ um nwu a le je otabɔ lɛ ācɛ nōo gē wa gā mɛɛbɛ ipu Ubɛtɛlu a. Naana a, um yɔ i leyice o heyi ŋma ɔlekwu nɛ Ujehofa ce okonu ku nu a. N kē jé ka ó géē bla kwu Harvey, nōo nwu kóō bēē ya ɔdā doodu nɛ Ujehofa ka a.—Ujɔ́n. 5:28, 29.