Harvey asyaanĩw’e na imwana ingĩ itatũ, na nĩwe waĩ mũkũũ. Mũsyĩ woo ũimanya w’o mekalaa Western Australia, taoninĩ yeetawa Midland Junction. Ĩsu yaĩ ĩla myaka ya 1930 yaĩ na thĩna mwingĩ wa mbesa. Harvey nĩwamwendete Yeova na avatisiwe e na myaka 14. O na atekalĩte nĩweemanyĩisye kwĩtĩkĩlaa kyonthe kĩla weewa eke kĩkundinĩ. Ĩvinda yĩmwe e o kamwana nĩwaleile kũsoma tũlungu twa Mũsyaĩĩsya ũmbanonĩ nũndũ oonaa ateanĩĩe kwĩanĩsya kĩanda kĩu. Ĩndĩ mwana-a-asa ũla waneenaa nake nĩwamũtetheeisye kũlũnga woni wake. Amwĩie: “Yĩla weew’a mũndũ ũseũvyonĩ wa Yeova aikwĩa ĩka ũndũ mũna, ethĩawa aikwĩa ũu nũndũ eona wĩanĩĩe kwĩka ũu!”—2 Ako. 3:5.

Nyie, inyia-akwa, na mwĩĩtu mũkũũa tweemanyĩisye ũw’o twĩ England. Tata nĩwesie kwĩtĩkĩla ũw’o ĩtina wa ĩvinda, o na kau mbeenĩ ndendete Ngũsĩ sya Yeova. Navatisiwe nĩ na myaka kenda, o na kau Tata ndendaa ũu. Nĩnavangie kana ngatw’ĩka vainia na ĩtina nditw’ĩka misonalĩ. Ĩndĩ Tata aisye kana nditw’ĩka vainia ndavikĩtye myaka 21. Ndyendaa kweteela mũno ũu. Kwoou navikya myaka 16, nĩwambĩtĩkĩlilye ngekale Australia na mwĩĩtu mũkũũa  wathamĩĩte kw’o. Na ĩndĩ navikya myaka 18, noosa ũvainia.

Nĩ Australia nĩw’o nakomanie na Harvey. Ithyelĩ nĩtwendaa vyũ kũmũthũkũma Yeova twĩ amisonalĩ. Twatwaanie mwaka wa 1951. Twakũnie ũvainia myaka ĩlĩ na twatũmwa wĩanĩ wa kũthyũlũlũka. Mũthyũlũlũko ũla twaaĩwe wakwete kĩsio kĩnene kya Western Australia. Nũndũ wa ũu, nĩtwakothaa kũthi isionĩ syĩ kũasa mũno na taoni na syaĩ mbũmũ mũno.

Mwakanĩ wa 1954, nĩtwathokiw’e kĩlasinĩ kya 25 kya Sukulu ya Ngileati. Yu wendi witũ wa kũtw’ĩka amisonalĩ wakilyĩ kwĩanĩa! Twaendie New York na meli, na ĩndĩ twalika kĩsomonĩ kĩu kingĩ kya Mbivilia. Katĩ wa maũndũ maingĩ ala twaaĩle kwĩmanyĩsya, kĩmwe nĩ kĩthyomo kya Spanish. Ĩndĩ kĩu kĩyaĩ laisi kwa Harvey nũndũ nĩwaemawa nĩ kũvĩla ũĩmĩ nesa aitamũka ndeto ila syĩ na “r.”

Tũendeee na masomo, alimũ maitũ nĩmawetie kana amanyĩw’a ala mekwenda kũtũmwa Japan no manengane masyĩtwa nĩ kana mamanyĩw’e kĩthyomo kya Japanese. Ithyĩ twaisye nĩ kavaa tũeke Yeova atũmĩe ũseũvyo wake kũtũtw’ĩĩa. O na tũtekalĩte, Mwana-a-asa Albert Schroeder, ũla waĩ mwalimũ sukulunĩ ĩsu, nĩwamanyie kana tũineeandĩkĩthya masyĩtwa maitũ. Atwĩie: “Sũanĩai ũndũ ũsu mũnango.” Yĩla Mwana-a-asa Schroeder woonie twekalanga tũte kwĩyĩandĩkĩthya, asyokie ĩngĩ kwitũ na atwĩa: “Nĩ na alimũ ala angĩ nĩtũmũandĩkĩthisye. Kwatatai mwone kana nĩmũũtonyana na kĩthyomo kya Japanese.” Harvey akwatisye kĩthyomo kĩu na mĩtũkĩ.

Twavikie Japan mwaka wa 1955, na ĩvinda yĩu kwaĩ o atavany’a 500 nthĩ ĩsu. Harvey aĩ na myaka 26, nakwa naĩ na 24. Twatũmiwe taoninĩ ya Kobe, ĩla yĩ kĩlĩndĩnĩ, na twavatavany’a myaka ĩna. Ĩtina wa ũu, nĩtwatũngiwe ĩngĩ wĩanĩ wa kũthyũlũlũka, na twathyũlũlũkaa isionĩ ila ithengeanĩe na taoni ya Nagoya. Nĩtwatanĩie mũno kũthi isionĩ isu. Nĩtwendete ana-a-asa ma kũu, malĩu moo, na ũndũ ku kwaanakavĩte. Ĩndĩ ĩtina wa kavinda, nĩtwakwatie mwanya ũngĩ wa kwonany’a kana nĩtũkwĩtĩkĩla kĩla Yeova ũkũtũtavya.

Ĩtina wa kũthyũlũlũka kwa myaka ĩtatũ, ovisi wa ũvonge wa Japan nĩwatũkũlilye kana no twende kũthi Taiwan tũkatetheesye andũ ma mbaĩ ya Amis. Ve ana-a-asa maĩ manambĩĩa kũkaĩa mũĩkĩĩo kĩsionĩ kĩu, na ovisi wa ũvonge wendaa mwana-a-asa ũtonya kũneena kĩthyomo kya Japanese nesa  athi kw’o akalũnge maũndũ. * Nĩtwendete kĩanda kĩla twaĩ nakyo Japan mũno, na kwoou ũsu ndwaĩ ũtwi wĩ laisi. Ĩndĩ nũndũ Harvey nĩwaĩ eemanyĩisye kana ndaĩle o na vanini kũlea kĩanda o na kĩva kĩla Yeova wamũnenga, nĩtweetĩkĩlile kũthi.

Twavikie kw’o Mwei wa 11, 1962. Ĩvinda yĩu Taiwan kwaĩ atavany’a 2,271, na aingĩ moo maĩ ma mbaĩ ya Amis. Ĩndĩ nĩtwaaĩle kwamba kwĩmanyĩsya kĩthyomo kya Chinese. O na kau tweemanyĩasya kĩthyomo kĩu tũitũmĩa ĩvuku ĩtumbĩthye na twatetheeaw’a nĩ mwalimũ ũteesĩ kĩsũngũ, nĩtwesie kũkĩmanya.

Twavika Taiwan oou, Harvey nĩwatw’ĩkĩthiw’e mũsyaĩĩsya wa ovisi wa ũvonge. Ovisi ũsu waĩ o mũnini, kwoou Harvey aithũkũma vo nĩwakwataa mwanya wa kwĩthĩwa na ana-a-asa kĩsionĩ kwa syumwa itatũ kĩla mwei. O na ĩngĩ, nĩwatũmĩawa ta mũsyaĩĩsya wa kĩvalo mavinda kwa mavinda, na mavindanĩ ta asu nĩwaumasya maũvoo maũmbanonĩ manene. Harvey aĩ atonya kumya maũvoo make na kĩthyomo kya Japanese na ana-a-asa ma mbaĩ ya Amis maielewa. Ĩndĩ mĩao ya silikalĩ yaĩtye kana maũmbano ma ndĩni maaĩle kwĩkwa na kĩthyomo kya Chinese. Kwoou o na kau Harvey ndeesĩ kĩthyomo kya Chinese nesa, nĩwang’ang’anaa kũkĩneena ayumya maũvoo asu na mwana-a-asa ũngĩ aialyũla na kĩthyomo kya Amis.

Ĩvinda yĩu nthĩ ya Taiwan yaĩ mokonĩ ma ita sya nthĩ ĩsu, na kwoou yaĩ no nginya ana-a-asa mambe kũmantha lũũsa nĩ kana matwaĩĩsye maũmbano manene. Kũnengwa lũũsa wa mũthemba ũsu kũyaĩ laisi, na volisi nĩsyakothaa kwĩkala mũno iikaamasũngĩa. Yĩla kyumwa kya ũmbano mũnene kyavika tũtanesa ũkwata ũsũngĩo, Harvey aendaa kĩsesenĩ kya volisi na ayĩkala vau nginya yĩla makamũsũngĩa. Na nũndũ asikalĩ mayeew’aa me eanĩe kwona mũeni okie kwĩkala vau kĩsesenĩ, kwĩka ũu nĩkwatethasya.

Syumwanĩ ila tweethĩawa na ana-a-asa kĩsionĩ, mavinda maingĩ nĩtwaendaa na maaũ vandũ va ĩsaa kana mbeange, na mavinda amwe twesĩlaa iĩmanĩ na mbũsĩnĩ. Ndyĩsa kũlwa nĩ mũthenya ũla nalĩsile kĩĩma ya mbee. Twaamũkie tene, na ĩtina wa kũnyw’a kyai na mĩtũkĩ twathi kwosa mbasi saa 11:30 kũikya nĩ kana ĩtũtwae ndũanĩ ĩmwe yaĩ vaasa. Twauma, nĩtwaingie ũsĩ mwaamu mũno na twaambĩĩa kũlĩsa kĩĩma. Kĩvaũũko kya kĩĩma kĩu kyaũngye ũkethĩa nene nyaaĩ sya mwana-a-asa ũla wĩ mbee wakwa o vaa methonĩ.

Mũthenya ũsu masaanĩ ma kwakya, Harvey atavanisye na ana-a-asa angĩ twaĩ namo, nakwa nathi kũtavany’a nĩ weka kaũtũinĩ kaĩ na andũ maneenaa kĩthyomo kya Japanese. Tũivika ta saa mũonza, neew’aa ta ngũvalũka nĩ nzaa. Nesie kũkomana na Harvey e weka. Neethĩie anenganie makaseti meana ũna na akũanĩw’a na matumbĩ atatũ. Vau nĩ vo Harvey wamboneisye ũndũ matumbĩ methĩ maĩsawa. Oosie yĩmwe atonya tũlima twĩlĩ, kamwe ĩũlũ na kangĩ nthĩ, na ĩndĩ ayĩkunda. O na kau yĩyaĩlye mũyo, nĩnoosie yĩmwe neeka take. We nũũ wesaa kũnyw’a yĩĩngĩ? Harvey ambĩie no inyie ngũyĩnyw’a nũndũ ndekwona ta ũtonya kũngua tũtheeete naemeewa nĩ nzaa.

Ĩvinda yĩmwe twaendie ũmbanonĩ wa mũthyũlũlũko, nĩneekie ũndũ ndaĩ naaĩka. Twekalaa kwa mwana-a-asa ũmwe watũĩte vakuvĩ na Nyũmba ya Ũsumbĩ. Na nũndũ andũ ma mbaĩ ya Amis monaa kũthamba kwĩ kwa vata mũno, kĩveti kya mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nĩkyatwĩkĩĩie kĩw’ũ kya kũthamba. Harvey nĩwakwatanĩte, na kwoou ambĩa nambe kũthamba no inyie. Mwĩĩtu-a-asa ũsu atwĩkĩĩte kĩw’ũ kĩvyũ ndoonĩ ĩmwe, na kĩngĩ kĩthithu ndoonĩ ĩngĩ, na akaia kalaĩ kathei vau ũtee. Ĩndĩ kĩla kyanzeng’isye nĩ kana aiĩte syĩndũ isu nza wa nyũmba ĩla twaĩ isianĩtye na Nyũmba ya Ũsumbĩ vala ana-a-asa maendeee kũtethya wĩa mayũmbany’a vala vekwĩkĩwa ũmbano mũnene. Nĩnamũkũlilye kana ve kĩndũ ũtonya kũndetheesya nakyo nĩtũmĩe kwĩseseea. Aĩ na mwa andetee ĩthangũ yene nthĩ! Nasũanĩie nĩ kavaa nĩvithany’e ĩtina wa nyũmba ĩsu, ĩndĩ navo vaĩ mbata syaĩ wiionĩ waĩ vau ũtee syeteele itome ũla ũkũthengeea. Nĩvo nasũanĩie atĩĩ: ‘Ana-a-asa aa nĩmakwatene na mai na saa sya kũmbĩloela ndithamba. Na nalea kũthamba nĩmeũthata. Kwoou nĩ kavaa ngomĩĩsya vailye oou.’ Nasũanĩa ũu nĩnalikile nĩthambe ndeũkũlya.

Harvey nĩwamanyie kana ana-a-asa aingĩ maemetwe nĩ kwĩka maendeeo nũndũ mayeesĩ kũsoma na mayaĩ na mavuku ma kĩthyomo kyoo. Na nũndũ mavuku maĩ manambĩĩa kũandĩkwa na kĩthyomo kya Amis, nĩvoonekie vata wa kũmanyĩsya ana-a-asa kĩsionĩ kĩu kũsoma na kũandĩka kĩthyomo kyoo. Kĩu kyaĩ kĩvalũa kyũmũ, ĩndĩ ĩtina ana-a-asa nĩmesie kũmanya kwĩsomea na kwĩmanyĩsya na kĩthyomo kyoo. Mavuku ma kĩthyomo kya Amis mambĩĩie kũtumbĩthw’a myaka ya 1960 ĩithela, na mwakanĩ wa 1968, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyaambĩĩie kũtumbĩthw’a.

Ĩndĩ silikalĩ nĩyasiĩĩaa mavuku ma ithyomo ingĩ mainyaĩĩkw’a eka o ma Chinese. Kwoou nĩ kana vaikethĩwe thĩna, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya Amis yaalyũlawa kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Kwa ngelekany’o, kwa ĩvinda ĩna ĩkaseti yĩu nĩyaalyũlawa yĩvulanĩtye kĩthyomo kya Mandarin Chinese na kya Amis. Kwoou mũndũ eethĩwa na makũlyo, aĩ atonya kũsũanĩa ta tũtũmĩaa ĩkaseti yĩu kũmanyĩsya andũ kĩthyomo kya Chinese. Kuma ĩvindanĩ yĩu, ũseũvyo wa Yeova nĩwĩthĩĩtwe ũialyũla mavuku maingĩ na kĩthyomo kya Amis nĩ kana ũtetheesye  andũ ala me kĩsionĩ kĩu kwĩmanyĩsya ũw’o wa Mbivilia.—Meko 10:34, 35.

Myakanĩ ya 1960 na 1970, ana-a-asa aingĩ ma mbaĩ ya Amis mayaatĩĩaa myolooto ya Ngai. Nũndũ mayaeleetwe nesa myolooto ĩsu, amwe maĩ na mwĩkalĩle mũthũku, maĩ athengi, nĩmatũmĩaa mbakĩ, na makatanyuka ũsyao mũna wa mũtĩ wa kũu (betel nut) ũtanyukawa ta mĩlaa. Harvey nĩwathokeaa ikundi syĩ kĩvathũkany’o aitata kũtetheesya ana-a-asa maelewe ũndũ Yeova wonaa maũndũ asu. Ala maũndũ nĩwetie ndyambĩĩa ngewa ĩno, meekĩkaa twĩ ndambũkanĩ ĩmwe katĩ wa isu.

Ana-a-asa ala maĩ na wĩnyivyo nĩmeetĩkĩlile kũalyũka, ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana aingĩ moo nĩmaemiwe. Ĩvinda yĩu ũtalo wa atavany’a ma nthĩ ya Taiwan waĩ mbee wa 2,450, ĩndĩ nũndũ wa ũu, nthĩnĩ wa myaka 20, watheeie nginya 900 ũu. Ũndũ ũsu waĩ wa kũtũla ngoo mũno. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtweesĩ kana Yeova ndesa kũathima ũseũvyo wake wĩ na andũ amwe me na mwĩkalĩle mũvuku. (2 Ako. 7:1) Mũthya, ũvuku ũsu nĩwavetiwe vyũ ikundinĩ na Yeova aathima ana-a-asa ma Taiwan, na yu tũũneena nthĩ ĩsu yĩ na atavany’a mbee wa 11,000.

Kwambĩĩa myakanĩ ya 1980 na kũendeea, ikundi ila syatũmĩaa kĩthyomo kya Amis nĩsyalũlũmĩĩile nginya weethĩa yu Harvey e na mwanya mwingangĩ wa kwĩthĩwa na ana-a-asa ala matũmĩaa kĩthyomo kya Chinese. Nĩwatetheeisye aũme ma eĩtu-a-asa meana ũna nginya mavatiswa. Ndyũlwa nĩ ĩvinda yĩmwe waeleasya ũndũ weewie mũyo oona ũmwe wa aũme asu aimũvoya Yeova kwa ĩvinda ya mbee. O nakwa nĩndanaa mũno nasũanĩa andũ aingĩ ala ndetheesye makambĩĩa kũmũthũkũma Yeova. O na nĩnatanĩie kũthũkũma Mbetheli ya Taiwan nĩ na mwanake na mwĩĩtu wa ũmwe namanyĩisye Mbivilia.

Ũmũnthĩ ũũ nĩ ndiwa. Ĩtina wa kwĩkalany’a na mũemewa kwa myaka vakuvĩ 59, nĩwawaie kanza na akw’a twĩ Ĩtukũ 1, Mwei wa 1, 2010. Atũmĩĩte vakuvĩ myaka 60 e ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe! Nĩw’aa nĩmũkosete mũno. Ĩndĩ nĩndanaa mũno nalilikana ũndũ namũtetheeisye yĩla twaĩ na vinya tũitetheesya ana-a-asa kuma nthĩ ilĩ sya kwendeesya mũno. Nĩtweemanyĩisye kũneena ithyomo ilĩ syĩ vinya mũno sya Asia, na o na Harvey amanya kũiandĩka nesa.

Ĩtina wa myaka mĩvũthũ, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyoonie ne ũseo nĩsyoke Australia nũndũ naĩ mũkũũ, na naĩ na vata wa kũtetheew’a mũnango. Neewa ũu nambie kũsũanĩa atĩĩ, ‘Nyie ndikwenda kuma Taiwan.’ Ĩndĩ nasũanĩa kana Harvey amanyĩĩtye kwĩtĩkĩlaa kĩla Yeova wangũlya nĩke, ndyaaona kĩtumi kya kũlea. Ĩtina, nĩnesie kũmanya kana ũsu waĩ ũtwi wa ũĩ.

Ũmũnthĩ nĩtetheeasya ovisinĩ wa ũvonge wa Australasia katĩkatĩ wa kyumwa, na wikendi nĩthĩawa na ana-a-asa kĩkundinĩ. Nĩ Mbetheli, nĩndanĩaa kũtembesya aeni ala maneenaa ithyomo sya Japanese na Chinese. Ĩndĩ nĩneteele mũno ũthayũũkyo ũla twathĩtwe, nũndũ nĩnĩsĩ kana mũemewa, ũla ũtaalea ũndũ o na wĩva ũla Yeova wamwĩa eke, e kĩlilikanonĩ kyake.—Yoa. 5:28, 29.