Harvey maaciarĩtwo marĩ anake ana, na nĩwe warĩ mũkũrũ. Famĩlĩ yao yerutĩire ũhoro wa ma taũni-inĩ ya Midland Junction mwena wa Ithũĩro wa Australia mĩaka-inĩ ya 1930 rĩrĩa kwarĩ na thĩna mũnene wa kĩĩmbeca. Harvey nĩ eendete Jehova na aabatithirio arĩ na mĩaka 14. Nĩ aacokire akĩĩruta kwaga kũrega wĩra ũrĩa aheo kĩũngano-inĩ. Hĩndĩ ĩmwe arĩ mwanake nĩ aaregire gũthoma ibungo cia Mũrangĩri mĩcemanio-inĩ tondũ eeciragia atĩ ndangĩhota. No mũrũ wa Ithe witũ ũmwe nĩ aaririe nake akĩgeria kũmũteithia kũgĩa na mawoni ngũrani akĩmwĩra, “Rĩrĩa mũndũ thĩinĩ wa ithondeka rĩa Jehova akwĩra wĩke ũndũ, nĩ akoragwo akĩona atĩ nĩ ũkũhota kũũhingia.”—2 Kor. 3:5.

Nderutĩire ũhoro wa ma bũrũri-inĩ wa Ngeretha tũrĩ na mami na mwarĩ wa maitũ ũrĩa mũkũrũ. Baba nĩ eetĩkĩrire ũhoro wa ma thutha-inĩ o na gũtuĩka kĩambĩrĩria-inĩ nĩ aaũkararagia. Ndabatithirio ndĩ na mĩaka kenda o na gũtuĩka baba ndakenirio nĩ ũndũ ũcio. Nĩ ndeigĩire muoroto wa gũtuĩka painia na thutha ũcio gũtungata ndĩ mishonarĩ. No baba ndangĩanjĩtĩkĩririe gũtuĩka painia nginya nginyie mĩaka 21. No niĩ ndieendaga gweterera ihinda iraihu ũguo. Rĩrĩa ndakinyirie mĩaka 16, baba nĩ aanjĩtĩkĩririe gũthamĩra Australia thiĩ ngaikarage na mwarĩ wa maitũ ũrĩa mũkũrũ ũrĩa wathamĩire  bũrũri-inĩ ũcio. Na rĩrĩa ndakinyirie mĩaka 18 ngĩambĩrĩria ũpainia.

Ndĩ Australia nĩ ndamenyanire na Harvey. Ithuerĩ nĩ tweriragĩria gũtungatĩra Jehova tũrĩ amishonarĩ. Nĩ twahikanirie mwaka-inĩ wa 1951. Thutha wa gũtungata hamwe tũrĩ mapainia ihinda rĩa mĩaka ĩĩrĩ, nĩ twaheirũo wĩra wa gũceerera ciũngano. Mũthiũrũrũko witũ wahutĩtie gĩcigo kĩnene kĩa mwena wa Ithũĩro wa bũrũri wa Australia, na kwoguo kaingĩ nĩ twathiaga thabarĩ ndaihu nginya kũndũ thĩinĩ mũno.

Mwaka wa 1954, nĩ twetirũo kĩrathi kĩa 25 kĩa Gileadi. Wendi witũ wa gũtuĩka amishonarĩ nĩ ũngĩakinyanĩire thutha wa ihinda inini. Nĩ twakinyire na meri taũni-inĩ ya New York na tũkĩambĩrĩria gĩthomo kĩarĩ na maũndũ marikĩru ma Bibilia. Ũndũ ũmwe twabataraga kwĩruta kĩrathi nĩ rũthiomi rwa Kĩhispania, na Harvey nĩ aaritũhagĩrũo mũno kwĩruta rũthiomi rũu tondũ ndaahotaga gũtamũka ciugo iria ciakoragwo na r ta ũrĩa itamũkagwo rũthiomi-inĩ rũu.

Tũrĩ kĩrathi, arutani nĩ maamenyithanirie atĩ mũndũ ũngĩendire gũthiĩ gũtungata bũrũri-inĩ wa Japan, nĩ aabataraga kwĩyandĩkithia kĩrathi kĩa rũthiomi rwa Kĩjapani. Ithuĩ twatuire itua rĩa kũreka ithondeka rĩa Jehova rĩthuure kũrĩa tũgũtungata. Ihinda inini thutha ũcio, mũrũ wa Ithe witũ Albert Schroeder, ũrĩa warĩ mũrutani wa Gileadi nĩ aamenyire atĩ tũtieyandĩkithĩtie. Aatwĩrire ũũ: “Mwĩciriei ũndũ ũcio makĩria.” Thutha wa gũikara tũteyandĩkithĩtie, mũrũ wa Ithe witũ Schroeder aatwĩrire ũũ: “Tũrĩ na arutani arĩa angĩ nĩ twamwandĩkithia. Geriai kwĩruta Kĩjapani.” Harvey nĩ aahotaga kũnyita Kĩjapani na njĩra hũthũ gũkĩra Kĩhispania.

Nĩ twathiire bũrũri-inĩ wa Japan mwaka wa 1955, na bũrũri-inĩ ũcio wothe kwarĩ na ahunjia 500 tu. Harvey aarĩ na mĩaka 26 na niĩ 24. Twatũmirũo taũni-inĩ ya Kobe na tũgĩtungata kuo mĩaka ĩna. Nĩ twakenire mũno tondũ nĩ twacokire tũkĩheo wĩra wa gũceerera ciũngano rĩngĩ, na tũgĩtungata hakuhĩ na taũni ya Nagoya. Nĩ twakeneire maũndũ maingĩ wĩra-inĩ ũcio, ta gũkorũo na ariũ a Ithe witũ a kũu, kũrĩa irio cia kũu, na ũthaka wa kuo. No thutha wa ihinda inini, twarĩ na mweke ũngĩ wa gwĩtĩkĩra ũndũ ũrĩa Jehova angĩatwĩrire twĩke.

Thutha wa gũtungata mĩaka ĩtatũ wĩra-inĩ wa gũceerera ciũngano, wabici ya rũhonge ya Japan nĩ yatũririe kana no twende gũthiĩ Taiwan, kũhunjĩria andũ a rũthiomi rwa Amis. Ariũ a Ithe witũ amwe arĩa maaragia rũthiomi rũu nĩ maatuĩkĩte  aregenyũki, na kwoguo wabici ya rũhonge ya Taiwan nĩ yabataraga mũrũ wa Ithe witũ waaragia rũthiomi rwa Kĩjapani nĩguo athiĩ ateithĩrĩrie ũregenyũki ũcio ndũgathiĩ na mbere. * Nĩ tweendete ũtungata ũrĩa twarĩ naguo bũrũri-inĩ wa Japan, kwoguo rĩu rĩtiarĩ itua ihũthũ. No tondũ Harvey nĩ eerutĩte gwĩka ũrĩa Jehova arenda twĩke, nĩ twetĩkĩrire gũthiĩ.

Twakinyire Taiwan, Novemba 1962. Kwarĩ na ahunjia 2,271 na aingĩ ao maaragia rũthiomi rwa Amis. No twabataraga kwamba kwĩruta Gĩchaina. O na gũtuĩka twarĩ na ibuku rĩmwe rĩa rũthiomi rũu na mwarimũ ũtaahotaga kwaria Gĩthũngũ, nĩ twahotire kwĩruta rũthiomi rũu.

Ihinda inini thutha wa gũkinya Taiwan, Harvey nĩ aamũrirũo gũtuĩka mũtabarĩri wa wabici ya rũhonge. Tondũ wabici ndĩarĩ nene, nĩ aahotaga kũruta mawĩra make wabici-inĩ, na agakorũo na ihinda rĩa gũtungata hamwe na ariũ a Ithe witũ a rũthiomi rwa Amis ihinda rĩa ciumia ithatũ harĩ mweri. Ningĩ rĩmwe nĩ aatungataga arĩ mũrori wa ng’ongo, na kwoguo rĩmwe na rĩmwe nĩ aarutaga mĩario igomano-inĩ. Korũo Harvey nĩ angĩarutire mĩario ya Kĩjapani, ariũ a Ithe witũ arĩa maaragia rũthiomi rwa Amis nĩ mangĩataũkĩirũo. O na kũrĩ ũguo, thirikari yetĩkĩrĩtie mĩcemanio ya kĩndini ĩkagwo tu na rũthiomi rwa Gĩchaina. Kwoguo Harvey aarutaga mĩario na rũthiomi rwa Gĩchaina o na ategũkĩmenya wega, agataũrĩrũo nĩ mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ na rũthiomi rwa Amis.

Hĩndĩ ĩyo Taiwan yarĩ rungu rwa watho wa kĩnjeshi, na kwoguo ariũ a Ithe witũ nĩ maabataraga rũtha nĩguo meke igomano. Kũheo rũtha gũtiakoragwo kũrĩ ũndũ mũhũthũ, na kaingĩ thigari nĩ ciaikaraga mũno igĩkaheana rũtha. Kiumia kĩrĩa kĩgomano kĩrekwo kĩngĩakinyire thigari itaheanĩte rũtha, Harvey aathiaga ceceni-inĩ ya borithi agaikara kuo nginya arĩheo rũtha. Tondũ thigari nĩ ciaconokaga kuona mũndũ wa bũrũri ũngĩ aikarĩte ceceni-inĩ yao ategũtungatĩrũo, nĩ ciahiũhaga kũmũhe rũtha.

Ciumia-inĩ iria twathiaga gũtungata hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ, kaingĩ nĩ twahũthagĩra makĩria ma ithaa rĩmwe gũthiĩ na magũrũ, tũkahaica irĩma, na tũkaringa njũũĩ. Nĩ ndirikanaga riita rĩakwa rĩa mbere kũhaica kĩrĩma. Thutha wa kwĩgagũra, twahaicire mbathi thaa ikũmi na ĩmwe na nuthu cia rũcinĩ twerekeire gĩcagi kĩarĩ kũraihu, na thutha wa gũkĩra rũũĩ rwarĩ rwariĩ, tũkĩhaica kĩrĩma kĩarĩ kĩnene mũno. Kĩrĩma kĩu kĩehandĩte ũũ atĩ ũngĩarorire mũndũ ũrĩa ũrĩ mbere yaku, makinya make maakoragwo maringanĩte na maitho maku.

Rũcinĩ rũu Harvey aahunjagia hamwe na ariũ a Ithe witũ a kũu, na niĩ ndahunjagia ndĩ wiki gacagi-inĩ kamwe kanini karĩa andũ a kuo maaragia Kĩjapani. Kĩndũ ta thaa mũgwanja ũguo ndaiguaga thirĩte hinya biũ tondũ ndiarũmĩte kĩndũ kwa ihinda rĩa mathaa maigana ũna. Rĩrĩa twacemanirie na Harvey, ariũ a Ithe witũ acio angĩ maarĩ nao nĩ maathiĩte. Harvey aarĩ na matumbĩ matatũ marĩa aahetwo thutha wa kũheana ngathĩti cigana ũna. Nĩ aanyonirie ũrĩa mũndũ atũraga itumbĩ karima kanini akarĩrĩa rĩrĩ rĩthĩ. O na gũtuĩka nĩ ndaiguaga kĩnyiria, nĩ ndageririe kũrĩa rĩmwe. No nũũ  ũngĩarĩire itumbĩ rĩa gatatũ? Harvey akĩnjĩra ndĩrĩrĩe tondũ ndoonaga ta angĩhota gũikũrũka kĩrĩma kĩu anguuĩte ingĩaringĩkire nĩ kũhũũta.

Hĩndĩ ĩmwe tũthiĩte kĩgomano kĩa mũthiũrũrũko nĩ ndacemanirie na ũndũ mũgeni mũno. Twaikaraga kwa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe hakuhĩ na Nyũmba ya Ũthamaki. Tondũ gwĩthamba kwarĩ ũndũ wa bata mũno harĩ andũ a Amis, mũtumia wa mũrori wa mũthiũrũrũko nĩ aatũhaarĩrĩirie maĩ ma gwĩthamba. Harvey akĩnjĩra nyambĩrĩirie tondũ harĩ kaũndũ eekaga. Haarĩ na tũraĩ tũtatũ, kamwe ka maĩ mahehu, kangĩ ka maĩ mahiũ, na kangĩ gatarĩ kĩndũ. Ũndũ ũrĩa wamakirie nĩ atĩ, mũtumia wa mũrori wa mũthiũrũrũko aaigĩte tũraĩ tũu handũ nja ũũ atĩ ariũ a Ithe witũ arĩa mahaaragĩrĩria kĩgomano Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki nĩ mangĩanyonire wega. Ngĩmwĩra anjethere mbathia. Akĩndehera iratathi rĩa mũnyore rĩronania mwena ũrĩa ũngĩ ta gĩcicio. Ngĩciria thiĩ ngethambĩre thutha wa nyũmba no haarĩ na mbata ndonaga ta ikũnganya. Kwoguo ngĩĩra, ‘Ariũ a Ithe witũ nĩ wĩra mararuta, matikũnyona ngĩthamba. Na ingĩaga gwĩthamba nĩ mekũhĩngĩka. Reke ndĩthambe.’ Na ngĩthamba.

Harvey nĩ oonire atĩ ariũ a Ithe witũ aingĩ a Amis matiakũraga kĩĩroho tondũ matiahotaga gũthoma na gũtiarĩ mabuku ma rũthiomi rũu. Na tondũ rũthiomi rwa Amis nĩ rwaambĩrĩirie kwandĩkwo na ndemwa cia Kĩĩroma, warĩ ũndũ mwega kũruta ariũ a Ithe witũ gũthoma rũthiomi rwao. Ũndũ ũcio ndwarĩ mũhũthũ, no mũthia-inĩ ariũ a Ithe witũ nĩ maahotire kwĩruta ũhoro wĩgiĩ Jehova makĩhũthĩra rũthiomi rwao. Mũthia-inĩ wa mĩaka ya 1960 nĩ kwambĩrĩirie kũgĩa na mabuku ma rũthiomi rwa Amis, na mwaka-inĩ wa 1968 ngathĩti ya Watchtower ya Amis ĩkĩambĩrĩria gũcabwo.

No thirikari nĩ yatũgiririe kũheana mabuku mangĩ tiga ma rũthiomi rwa Gĩchaina. Kwoguo nĩgetha tũtikeikie ũgwati-inĩ, ngathĩti ya Watchtower ya rũthiomi rwa Amis yacabagwo na njĩra itiganĩte. Kwa ngerekano, kwa ihinda rĩna twamĩcabaga ĩrĩ na thiomi igĩrĩ, rũthiomi rwa Gĩchaina na rwa Amis. Gwĩka ũguo nĩ kũngĩatũmire mũndũ ũrĩ na ciũria one atĩ tũrahũthĩra ngathĩti ĩyo kũruta andũ a kũu Gĩchaina. Kuuma hĩndĩ ĩyo, ithondeka rĩa Jehova nĩ rĩrutĩte mabuku maingĩ na rũthiomi rwa Amis nĩguo andũ a kũu mahote kwĩruta ũhoro wa Bibilia.—Atũm. 10:34, 35.

Mĩaka-inĩ ya 1960 na 1970, ariũ a Ithe witũ aingĩ a Amis matiatũũraga kũringana na ithimi cia Ngai. Nĩ ũndũ wa kwaga gũtaũkĩrũo nĩ morutani ma Bibilia wega, nĩ meeingĩragia ngomanio-inĩ itagĩrĩire, makanyua njohi gũkĩria gĩthimi, makahũthĩra kĩraikũ na betel nut. Harvey nĩ aaceereire ciũngano nyingĩ, akĩgeria gũteithia ariũ a Ithe witũ kũgĩa na muonere wa Jehova wĩgiĩ maũndũ macio. Thabarĩ ĩmwe ya icio nĩ ĩrĩa ngũgwetete kĩambĩrĩria-inĩ.

Ariũ a Ithe witũ enyihia nĩ meehaarĩirie gwĩka mogarũrũku, no ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, nĩ kũrĩ na angĩ aingĩ mateendaga gwĩka mogarũrũku, na kwa ihinda rĩa mĩaka 20 mũigana wa ahunjia thĩinĩ wa Taiwan waikũrũkire kuuma makĩria ma 2,450 nginya kĩndũ 900. Ũcio warĩ ũndũ wa kũraga ngoro mũno. No nĩ twamenyaga atĩ Jehova ndangĩrathima ithondeka rĩtarĩ itheru. (2 Kor. 7:1) Thutha wa ihinda ariũ a Ithe witũ nĩ maatigire mĩtugo ĩyo itarĩ mĩtheru, na nĩ ũndũ wa ũteithio wa Jehova rĩu Taiwan gũkoragwo na ahunjia makĩria ma 11,000.

Kuuma mĩaka ya 1980, nĩ tuoonire atĩ wĩtĩkio wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ ciũngano-inĩ cia rũthiomi rwa Amis warĩ na hinya, na kwoguo Harvey nĩ aahotaga kũhũthĩra mahinda maingĩ makĩria na ciũngano cia rũthiomi rwa Gĩchaina. Nĩ aakeneire mũno gũteithia athuri amwe maahikĩtie aarĩ a Ithe witũ gũtuĩka Aira a Jehova. Nĩ ndirikanaga akiuga atĩ nĩ aakenire mũno rĩrĩa ũmwe wa athuri acio aahoire Jehova riita rĩake rĩa mbere. O na niĩ nĩ ngenaga tondũ nĩ ndahotire gũteithia andũ aingĩ maarĩ na ngoro njega gũkuhĩrĩria Jehova. O na nĩ ndakenire mũno gũtungata wabici-inĩ ya rũhonge ya Taiwan hamwe na mwanake na mũirĩtu arĩa maarĩ ciana cia mũrutwo ũmwe wakwa wa Bibilia.

Ihinda-inĩ rĩrĩ, mũthuri wakwa ndarĩ ho. Thutha wa gũkorũo kĩhiko-inĩ twĩ na Harvey ihinda rĩa hakuhĩ mĩaka 59, nĩ aakuire Janũarĩ 1, 2010, thutha wa gũtoorio nĩ kansa. Aatungatire hakuhĩ mĩaka 60 ũtungata-inĩ wa mahinda mothe. Nĩ njiguaga ndĩmwagĩte mũno. No nĩ ngenaga mũno gũkorũo atĩ nĩ twatungatire nake mabũrũri-inĩ merĩ ma mwanya. Nĩ twerutire kwaria thiomi igĩrĩ nditũ cia Asia, na Harvey akĩmenya nginya gũciandĩka.

Thutha wa mĩaka mĩnini, Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ kĩoonire arĩ wega njoke Australia, tondũ ndaarĩ mũkũrũ na nĩ ingĩabatarire gũteithĩrĩrio. Ũndũ wa mbere ũrĩa ndeciririe nĩ, ‘Ndirenda kuuma Taiwan.’ No Harvey nĩ aandutĩte kwaga kũrega ũndũ ũrĩa ithondeka rĩa Jehova rĩanjĩra njĩke, na kwoguo ngĩthiĩ Australia. Thutha-inĩ, nĩ ndoonire atĩ itua rĩu rĩarĩ rĩa ũũgĩ.

Rĩu ndungataga wabici-inĩ ya rũhonge ya Australasia gatagatĩ-inĩ ga kiumia, na mũthia-inĩ wa kiumia nganyitanĩra hamwe na kĩũngano. Nĩ ngenagĩra kũhũthĩra rũthiomi rwa Kĩjapani na Gĩchaina ngĩceeria andũ Betheli. Nĩ ngenagĩra mũno kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka kĩrĩa Jehova atwĩrĩire. Nĩ njũĩ atĩ nĩ akaaririkana Harvey, ũrĩa werutĩte gwĩka ũndũ ũrĩa wothe Jehova amwĩra eke.—Joh. 5:28, 29.