Harvey ova dalwa vane, noye a li a kula kuvakwao. Oukwaneumbo wavo owe uya moshili eshi Midland Junction osho sha li odoolopa yokoWestern Australia, pefimbo opo ouxupilo wa li tau nyangwaanyangwa mo 1930 nasha. Harvey okwe lihonga okukala e hole Jehova fimbo a li munini, nokwa ninginifwa e shi a li e na omido 14. Okwe lihonga diva okutambula ko oinakuwanifwa. Eshi a li okamatyona okwa li a anya okukala ha lesha Oshungonangelo, molwaashi okwa li e wete ina wana. Ndele omumwatate oo a li ta popi naye okwe mu lombwela a ti: “Ngeenge umwe te ku lombwele u ninge oshinima shonhumba mehangano laJehova osheshi e wete kutya owa wana!” — 2 Kor. 3:5.

Otwa monena oshili koEngland, fye nameme nomumwamemekadona ou a kula. Pehovelo, tate okwa li ha pataneke Eendombwedi, ashike lwanima okwa ka tambula ko oshili. Nonande ka li e shi panda,  onda li nda ninginifwa eshi nda li ndi na omido 9. Onda li nde litulila po elalakano lokuninga omukokolindjila, opo nee handi ka ninga omutumwa. Ndele tate ka li a pitika nge ndi ninge omukokolindjila, okwa ti kutya nandi teelele ndi wanife omido 21. Ashike ame kanda li nda hala pa pite efimbo lihapu. Eshi nda li ndi na omido 16, okwa li a pitika nge ndi ye koAustralia, opo ndi ka kale nomumwameme oo a kula, oo a li a tembukila koshilongo oko. Opo nee, onda li nda hovela okukokola ondjila eshi nda wanifwa omido 18.

Otwa shakena naHarvey moAustralia. Atushe otwa li twa hala okulongela Jehova tu li ovatumwa. Otwa hombola mo 1951. Konima yomido mbali eshi twa hombola, otwa li twa pulwa tu ye moilonga youpashukilishikandjo. Oshitukulwa shetu omo twa li hatu longele shaWestern Australia osha li sha kula neenghono. Luhapu otwa li hatu shingi meendjila dihe na oteya eshi hatu i koitukulwa oyo ye likalela.

Mo 1954, otwa li twa shivwa tu ye kofikola yaGilead, ondodo onhi-25. Elalakano letu lokuninga ovatumwa otwa li poku li hanga. Otwa li twa fika moNew York noshikepa, notwa li twa hovela okukonakona moule Ombiibeli kofikola oyo. Otwa li yo hatu lihongo Oshispanish koGilead, ashike osha li shidjuu kuHarvey, molwaashi ka li e shii okutumbula nawa ondada “r” mOshispanish.

Pefimbo leetundi ovahongi ova li va popya kutya ovo ve na ohokwe yoku ka longela koJapan otava dulu okulishangifa opo va hongwe Oshijapani. Fye otwa li twa efa ehangano olo li tu ningile ko etokolo. Diva konima yaasho, Albert Schroeder, umwe womovahongi vokoGilead, okwa li a mona kutya inatu lishangifa. Okwe tu lombwela a ti: “Diladileni kombinga yasho moule.” Eshi natango twa kala hatu ongaonga, omumwatate Schroeder okwa ti: “Ame novahongi vakwetu otwe mu ningila ko etokolo. Kendabaleni okutala ngeenge otamu dulu okushiiva Oshijapani.” Harvey okwa li a shiiva diva elaka olo.

Otwa li twa ya koJapan mo 1955, eshi moshilongo ashishe osho mwa li ashike ovaudifi 500. Pefimbo opo Harvey okwa li e na eedula 26, ofimbo ame omido 24. Otwa li twa tumwa tu ka longele koshilando shaKobe, oko twa kala oule womido nhee. Otwa li vali twa hafa eshi twa li twa shivwa tu ka longe tu li ovapashukili ovaendi, notwa li twa longela popepi nodoolopa yaNagoya. Otwa li tu hole keshe shimwe shi na sha noshinakuwanifwa shetu, ngaashi ovamwatate, oikulya nomudingonoko. Inapa pita efimbo lile, Jehova okwa li vali e tu pa oshinakuwanifwa shimwe.

Konima yomido nhatu eshi twa kala hatu longo tu li ovapashukili ovaendi, oshitaimbelewa shaJapani osha li she tu pula ngeenge otwa hala tu ka longele koTaiwan opo tu ka udifile Ovaamis. Ovamwatate vamwe vOvaamis ova li va ninga ovashunimonima, nokoTaiwan okwa li kwa pumbiwa omumwatate e shii okupopya nawa Oshijapani opo e va kwafele. * Osho osha li etokolo la kwata moiti molwaashi otwa li hatu hafele oilonga yetu moJapani. Ashike Harvey okwa li e lihonga okutambula ko oshinakuwanifwa keshe, onghee otwa li twa dimina okuya kuTaiwan.

Otwa li twa fika moTaiwan muNovemba mo 1962. Omwa li mu na ovaudifi 2 271, navahapu vomuvo Ovaamis. Ashike potete otwa li tu na okulihonga Oshichina. Otwa li ashike tu na embo limwe, nomuhongi wetu ka li ha popi Oshiingilisha, ndele otwa li twe shi lihonga.

Diva konima eshi twa fika moTaiwan, Harvey okwa li a nangekwa po e li omupiya woshitaimbelewa. Molwaashi oshitaimbelewa osha li shinini, Harvey okwa li ha wanifa po oilonga yaye yomombelewa nokwa li yo ha dulu okulonga pamwe novamwatate vOshiamis oivike itatu omwedi keshe. Okwa kala yo omupashukili omweendi, osho sha li sha kwatela mo okuyandja oipopiwa poyoongalele. Harvey okwa li ha yandje oipopiwa mOshijapani, novamwatate vOshiamis ova li hava kala ve udite ko. Ashike epangelo ola li la pitika omakwoongala e na sha nomalongelokalunga a kale haa ningwa mOshichina. Nonande Harvey pefimbo opo ka li a shiiva nawa Oshichina, okwa li ha yandje oipopiwa melaka olo, ye omumwatate umwe ta toloka mOshiamis.

Taiwan okwa li e li koshi yomhango yopakwaita, onghee ovamwatate ova li ve na okukonga epitikilo opo va ninge oyoongalele. Osha li hashi pula ombuda opo tu pewe epitikilo, novapolifi luhapu ova li hava kala tava ongaonga. Ngeenge opolifi oya ongaonga okuyandja omukanda wepitikilo moshivike shoshoongalele, Harvey okwa li ha ka kala omutumba poshitaashi shopolifi fiyo a pewa omukanda oo. Molwaashi opolifi oya li hai kala ya fya ohoni okukalelwa komunailongo poshitaashi yavo, oya li hai mu pe omukanda wepitikilo diva.

Oule woivike oyo twa kala novamwatate, otwa kala hatu ende oule wovili ile shi dulife po, hatu londo keemhunda nokutauluka omilonga. Ohandi dimbuluka oshikando shange shotete nda londa komhunda. Diva konima eshi twa lya oshuumbululwa, otwa li twa kwata ombesa petata 6 yongula opo tu ye komukunda. Otwa li twa taulula omulamba nokulonda komhunda ile. Omhunda oyo oya li ile neenghono, novamwatate ovo va li komesho yange onda li ashike ndi wete eemhadi davo.

Ongula oyo, Harvey okwa li a longa pamwe novamwatate vomoshitukulwa moukalele, ofimbo ame nda li nda longa aame andike pokamukunda kanini, omo mu na ovanhu hava popi Oshijapani. Poimwe yomutenya lwaapo, onda li ndi udite etelele molwaashi opa li pa pita efimbo lile inandi lya sha. Lwanima eshi twa ka shakena naHarvey, okwa li ashike e li oye aeke. Okwa li a kumaana omai atatu noishangomwa. Okwa li a ulikila nge nghee ndi na okulya ei laawishu, oku li twa okambululu noku li fipa. Nonande kasha li tashi monika shiwa, onda li nda lya limwe.  Ashike opa li pa fyaala ei etitatu. Harvey okwa ti nandi li lye po, molwaashi ka li ta dulu okuhumbata nge ngeenge onda kwatwa ketelele eshi hatu londoloka komhunda.

Poshoongalele shimwe shoshikandjo, onda li nda shakeneka eshongo limwe. Otwa li hatu di meumbo limwe lomumwatate li li popepi nOlupale lOuhamba. Molwaashi Ovaamis ova li va lenga neenghono okulikosha, omukulukadi womupashukilishikandjo okwa li e tu longekidila omeva tu ke likoshe. Harvey okwa li a pula nge ndi ke likoshe tete, molwaashi okwa li e lipyakidila. Mokalikoshelo omwa li oinima itatu: evela lomeva matalala, evela lomeva mapyu noshiyaxa shihe na sha. Onda li nda kumwa eshi omukulukadi womupashukilishikandjo a li a tula oinima oyo mokalikoshelo kondje yeumbo oko ka taalela kOlupale lOuhamba, omo mwa li ovamwatate ve lipyakidila nomalongekido oshoongalele. Opo nee onda li nde mu pula elapi liuvikilile nge. Okwa li a etela nge ofaila hai limonikila. Onda li nda hala ndi ke likoshele konima yeumbo, ndele onda li nda tila eembaka odo da li ko di shomone nge. Onde lipopila nda ti: ‘Ovamwatate itava dulu okumona nge molwaashi ove lipyakidila. Ngeenge onda kala inandi likosha otava ka uda nai. Oinima kai na eshi hai ningi!’ Opo nee onda li nde likosha.

Harvey okwa li a mona kutya ovamwatate vOshiamis itava ningi exumokomesho molwaashi vahapu kave shii okulesha nokave na oifo. Molwaashi elaka lOshiamis ola li la hovelwa okushangwa taku longifwa eendada dOshiroma, osha li tashi ka kala shiwa ngeenge ovamwatate ova hongwa okulesha elaka lavo. Oyo oya li oilonga idjuu neenghono, ashike mokweendela ko kwefimbo, ovamwatate ova li va dula okukonakona kuvo vene. Oishangomwa yelaka lOshiamis oya li ya hovelwa okunyanyangidwa mo 1960 nasha, nOshungonangelo yOshiamis oya li ya hovelwa okunyanyangidwa mo 1968.

Opo nee epangelo ola ka tula po eendjidikila di na sha noishangomwa oyo ihe li mOshichina. Opo ku henukwe omaupyakadi, Oshungonangelo yOshiamis oya li ya hovelwa okunyanyangidwa meenghedi di lili noku lili. Pashihopaenenwa, oule weemwedi 17 otwa kala hatu longifa Oshungonangelo ya tolokwa momalaka avali, mOshichina shOshimandarin nOshiamis. Ngeenge umwe a li e tu limbililwa, otwa li hatu kala twa fa hatu longifa oshifo osho tu honge ovanhu Oshichina. Okudja opo, ehangano laJehova ola kala hali nyanyangida oishangomwa i li mOshiamis opo  li kwafele ovanhu ve lihonge oshili yOmbiibeli. — Oil. 10:34, 35.

Mo 1960 nasha nosho yo mo 1970 nasha, ovamwatate vahapu vOshiamis kava li hava kala metwokumwe nomifikamhango daKalunga. Molwaashi kava li ve udite ko filufilu omafinamhango Ombiibeli, vamwe ova li ve na onghedi yokukalamwenyo inai koshoka, hava nu sha pitila nokulongifa oingangamifi. Harvey okwa li a talela po omaongalo mahapu, opo a kwafele ovamwatate vahapu va ude ko nghee Jehova a tala ko oinima oyo. Molweendo letu limwe, otwa li twa shakeneka oshimoniwa shinya nda tumbula pehovelo.

Ovamwatate ovalininipiki ova li va halelela okuninga omalunduluko. Ashike shinyikifa oluhodi, vahapu kava li va hala okuninga omalunduluko. Omuvalu wovaudifi moTaiwan owa li wa shuna pedu okudja po 2 450 nowa kala po 900 lwaapo oule womido 20. Osho osha li tashi shololifa neenghono. Ndele otwa li tu shii kutya Jehova ita ka nangeka noupuna ovapiya vaye ngeenge ope na ovanhu vamwe inava koshoka. (2 Kor. 7:1) Mokweendela ko kwefimbo, ovanhu ova li va efa po eenghedi inadi koshoka, nokekwafo laJehova paife moTaiwan omu na ovaudifi ve dulife po 11 000.

Okudja mo 1980 nasha, otwa mona nghee ovamwatate vomeongalo lOshiamis va enda tava xwepopala, na Harvey okwa kala efimbo lihapu novapopi vOshichina. Okwa kala a hafa eshi a kala nokukwafela ovashamane vovamwameme va ninge Eendombwedi daJehova. Ohandi dimbuluka eshi a tile kutya okwa li a hafa eshi a mona umwe womovashamane ovo a ilikana kuJehova oshikando shotete. Naame onda hafa eshi nda honga ovanamitimadiwa vahapu va ehene popepi naJehova. Onda li yo nda hafa eshi nda li handi longele koshitaimbelewa shaTaiwan pamwe nomonamati nosho yo omonakadona waumwe womovakonakonimbiibeli vange.

Paife kandi li vali nakaume kange. Konima eshi twa kala mohombo omido hanga 59, omushamane wange omuholike, Harvey, okwa fya me 1 Januali 2010, konima eshi a kala ta kondjo nokankela. Otwa kala hanga omido 60 moilonga yefimbo li yadi. Onde mu djuulukwa neenghono. Ashike onda hafa eshi nda kala handi longo pamwe naye moilongo ivali. Otwe lihonga omalaka, na Harvey okwa li yo e shii okushanga omalaka avali madjuu okuAsia.

Omido dinini opo da di ko, Olutuwiliki ola li la tokola opo ndi shune koAustralia molwaashi onda kulupa. Potete onda li handi lipopile handi ti, ‘Inandi hala okudja mo moTaiwan.’ Ashike Harvey okwa li a honga nge kutya inandi kala handi anye okuninga osho ehangano tali lombwele nge. Onghee onda li nda ya. Lwanima, onda ka mona kutya osha li ediladilo liwa.

Paife ohandi longele moshitaimbelewa shaAustralasia momukokomoko woshivike, nomomaxuliloshivike ohadi longo pamwe neongalo lomoshitukulwa. Ohandi kala nda hafa ngeenge handi ulikile ovanhu mObetel ovo hava popi Oshijapani nOshichina. Oshoshili kutya onda teelela nodjuulufi efiku lenyumuko olo la udanekwa, molwaashi ondi shii kutya Harvey, oo a lombwelele nge kutya inandi anya osho Jehova ta lombwele nge, oku li medimbuluko laJehova. — Joh. 5:28, 29.