حارۆي ٴ‌تورت ۇلدىڭ تۇڭعىشى بولدى.‏ 1930-‏جىلدارى ونىڭ وتباسى باتىس اۆسترالياداعى ميدلەند دجانكشەن دەگەن جەردە شىندىقتى ٴ‌بىلدى.‏ ول كەزدە ەكونوميكالىق جاعداي قۇلدىراپ تۇرعان ەدى.‏ حارۆي كىشكەنتايىنان ەحوبانى ٴ‌سۇيىپ ٶستى.‏ ول 14 جاسىندا شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتى.‏ ول جاستايىنان تەوكراتيالىق تاپسىرمالاردان باس تارتپاۋدى ۇيرەندى.‏ بىردە باۋىرلاستار ودان قاۋىمدا «كۇزەت مۇناراسىن» وقۋدى سۇراعان كەزدە،‏ ول ٶزىن لايىقسىزبىن دەپ ويلاپ باس تارتىپتى.‏ ٴ‌بىراق ٴ‌بىر باۋىرلاس حارۆيگە بىلاي دەپتى:‏ «ەگەر ەحوبانىڭ ۇيىمىندا بىرەۋ سەنەن ٴ‌بىر نارسە ىستەۋدى سۇراسا،‏ وندا ونىڭ سول ىسكە سەنى لايىقتى ساناعانى» (‏قور.‏ 2-‏ح.‏ 3:‏5‏)‏.‏

مەن اناممەن جانە اپكەممەن بىرگە شىندىقتى انگليادا ٴ‌بىلدىم.‏ ال اكەم شىندىقتى ٴ‌بىراز ۋاقىتتان كەيىن قابىلدادى.‏ ٴ‌بىراق باسىندا ول قارسى بولدى.‏ مەن نەبارى 9 جاسىمدا،‏ اكەمنىڭ قارسى بولعانىنا قاراماي،‏ شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم.‏ مەنىڭ ماقساتىم ٸزاشار،‏ كەيىننەن ميسسيونەر بولۋ ەدى.‏ الايدا اكەمنىڭ ماعان 21 جاسقا دەيىن ٸزاشار بولۋعا رۇقسات بەرەتىن ويى جوق ەدى.‏ سوندىقتان مەن ۇزاق كۇتكىم كەلمەي،‏ اكەمنىڭ  رۇقساتىمەن 16 جاسىمدا اۆستراليادا تۇرىپ جاتقان اپكەمنىڭ ۇيىنە كوشىپ كەتتىم.‏ ٴ‌سۇيتىپ،‏ 18 جاسىمدا ٶزىم اڭساعان ٸزاشارلىق قىزمەتتى باستادىم.‏

اۆستراليادا مەن حارۆيمەن تانىستىم.‏ ەكەۋمىزدىڭ دە قالاۋىمىز ەحوباعا ميسسيونەر بولىپ قىزمەت ەتۋ بولدى.‏ ٴ‌بىز 1951-‏جىلى وتاۋ قۇردىق.‏ ەكى جىل ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتكەننەن كەيىن،‏ ٴ‌بىز اۋداندىق قىزمەتكە تاعايىندالدىق.‏ ٴ‌بىزدىڭ اۋدانىمىز باتىس اۆستراليانىڭ ۇلكەن اۋماعىن قۇراعاندىقتان،‏ شالعاي جەرلەرگە جەتۋ ٷشىن ٴ‌جيى ٴ‌شول دالامەن جول جۇرەتىنبىز.‏

1954-‏جىلى ٴ‌بىز عالاقات مەكتەبىنىڭ 25-‏سىنىبىنا شاقىرىلدىق.‏ وسىلاي ميسسيونەر بولامىز دەگەن ارمانىمىزعا ٴ‌بىر تابان جاقىندادىق!‏ نيۋ-‏يورككە كەمەمەن جەتىپ،‏ مەكتەپتە كيەلى كىتاپتى تەرەڭ زەرتتەۋگە كىرىسىپ كەتتىك.‏ ٴ‌بىز ساباقتان بولەك،‏ يسپان ٴ‌تىلىن دە وقىپ جۇردىك.‏ ٴ‌بىراق يسپان ٴ‌تىلىن مەڭگەرۋ حارۆيگە قيىنعا سوقتى،‏ سەبەبى «ر» ٵرپىن يسپانشا ايتا المادى.‏

وقۋ بارىسىندا وقىتۋشىلار جاپونيادا قىزمەت ەتكىسى كەلەتىندەر جاپون ٴ‌تىلىن ۇيرەتەتىن كۋرسقا جازىلا الاتىندارىن ايتتى.‏ ٴ‌بىراق ٴ‌بىز قايدا تاعايىندالاتىنىمىزدى ٶزىمىز ەمەس،‏ ەحوبانىڭ ۇيىمى شەشكەنىن قالادىق.‏ كوپ ۇزاماي عالاقات وقىتۋشىلارىنىڭ ٴ‌بىرى البەرت شريودەر باۋىرلاس ٴ‌بىزدىڭ سول كۋرسقا جازىلماعانىمىزدى ٴ‌بىلىپ،‏ ٴ‌بىزدى الدە دە ويلانىپ كورۋگە شاقىردى.‏ ٴ‌بىز ەكىويلى بولىپ جۇرگەندە،‏ شريودەر باۋىرلاس كەلىپ بىزگە:‏ «مەن وزگە وقىتۋشىلارمەن كەلىسىپ،‏ سەندەردى جاپون ٴ‌تىلى كۋرسىنا جازىپ قويدىم.‏ جاپون تىلىنە تىلدەرىڭ كەلە مە ەكەن،‏ كورىڭدەرشى»،‏—‏ دەدى.‏ حارۆيگە يسپان تىلىنە قاراعاندا جاپون ٴ‌تىلىن مەڭگەرۋ اناعۇرلىم جەڭىل بولدى.‏

ٴ‌سۇيتىپ،‏ 1955-‏جىلى ٴ‌بىز جاپونياعا كوشىپ باردىق.‏ ول كەزدە بۇكىل ەلدە 500 عانا جاريالاۋشى بولدى.‏ حارۆيدىڭ جاسى 26 دا،‏ ال مەن 24 تە بولاتىنمىن.‏ ٴ‌بىز كوبە دەگەن كەمەجاي قالاسىنا تاعايىندالدىق.‏ ول جەردە 4 جىل قىزمەت ەتتىك.‏ كەيىن ٴ‌بىز قايتادان اۋداندىق قىزمەتكە تاعايىندالىپ،‏ ناگويا قالاسىنا جاقىن جەردە قىزمەت ەتتىك.‏ قىزمەتىمىز وزىمىزگە قاتتى ۇنايتىن.‏ ونداعى باۋىرلاستاردى دا،‏ جەرگىلىكتى تاعامدار مەن قىزمەت ەتىپ جاتقان جەرىمىزدى دە قاتتى جاقسى كورىپ كەتتىك.‏ ٴ‌بىراق كوپ ۇزاماي ەحوباعا «جوق» دەمەۋدىڭ تاعى ٴ‌بىر مۇمكىندىگى تۋدى.‏

ٷش جىل اۋداندىق قىزمەتتە بولعاننان كەيىن،‏ جاپونيا فيليالى بىزگە تايۆانداعى اميس تايپاسىنىڭ ادامدارىنا  بارىپ ۋاعىزداۋدى ۇسىندى.‏ اميس باۋىرلاستاردىڭ اراسىندا جولدانتايۋشىلىق بەلەڭ العان ەدى.‏ بۇل ماسەلەنى شەشۋ ٷشىن تايۆان فيليالى جاپونشا ەركىن سويلەيتىن ەر باۋىرلاستى قاجەت ەتتى *‏.‏ جاپونياداعى قىزمەتىمىزدى قاتتى ۇناتقاندىقتان،‏ بىزگە شەشىم قابىلداۋ وڭاي بولمادى.‏ ٴ‌بىراق حارۆي تاپسىرمالاردان ەشقاشان باس تارتپاۋدى ۇيرەنگەندىكتەن،‏ ٴ‌بىز سول جاققا بارۋعا كەلىستىك.‏

ٴ‌بىز تايۆانعا 1962-‏جىلدىڭ قاراشاسىندا كوشىپ باردىق.‏ ول كەزدە تايۆاندا 2271 جاريالاۋشى بولدى،‏ ولاردىڭ كوبىسى اميس تايپاسىنان ەدى.‏ الدىمەن،‏ ٴ‌بىز قىتاي ٴ‌تىلىن ۇيرەنۋگە كىرىستىك.‏ قولىمىزدا ٴ‌بىر عانا وقۋلىق بولدى،‏ مۇعالىمىمىز دە اعىلشىنشا سويلەمەيتىن.‏ سوعان قاراماستان ٴ‌بىز بۇل ٴ‌تىلدى مەڭگەرىپ الدىق.‏

تايۆانعا كەلگەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي حارۆي فيليال قىزمەتشىسى بولىپ تاعايىندالدى.‏ فيليال كىشكەنتاي بولعاندىقتان،‏ حارۆي ونداعى جۇمىستارىن دا تىندىراتىن،‏ اي سايىن ٷش اپتا بويى اميس باۋىرلاستارمەن دە قىزمەتتەسىپ ۇلگەرەتىن.‏ سونداي-‏اق ول اراسىندا وبلىستىق باقىلاۋشىنىڭ مىندەتىن اتقارىپ،‏ كونگرەستەردە باياندامالار ايتاتىن.‏ اميس باۋىرلاستار جاپون ٴ‌تىلىن تۇسىنەتىندىكتەن،‏ حارۆيدىڭ باياندامالاردى جاپون تىلىندە ايتۋىنا بولار ەدى.‏ ٴ‌بىراق ۇكىمەت ٴ‌دىني كەزدەسۋلەردى تەك قىتاي تىلىندە وتكىزۋگە رۇقسات ەتكەندىكتەن،‏ حارۆي قينالىپ،‏ باياندامالاردى قىتاي تىلىندە ايتاتىن.‏ ال ٴ‌بىر ەر باۋىرلاس ونى اميس تىلىنە اۋداراتىن.‏

تايۆان ەلىندە سوعىس جاعدايى ەنگىزىلگەندىكتەن،‏ باۋىرلاستار كونگرەستەردى تەك رۇقسات العاننان كەيىن عانا وتكىزە الاتىن.‏ ال رۇقسات الۋ وڭاي ٸس ەمەس ەدى.‏ ساقشىلار دا ٴ‌بىزدىڭ ٶتىنىشىمىزدى قاراستىرۋدى كەيىنگە شەگەرە بەرەتىن.‏ ساقشىلار كونگرەسس وتەتىن اپتاعا دەيىن رۇقسات بەرمەي جاتسا،‏ حارۆي رۇقسات العانشا ساقشىلار ۋچاسكەسىنەن شىقپاي وتىرىپ الاتىن.‏ سوندا ساقشىلار ۋچاسكەسىندە شەتەلدىكتىڭ وتىرعانىنا ۇيالعان قىزمەتكەرلەر رۇقساتتارىن تەز-‏اق بەرەتىن.‏

اپتانىڭ ىشىندە باۋىرلاستارمەن ۋاعىزعا شىعىپ،‏ ساعاتتاپ جاياۋ جۇرەتىنبىز.‏ تاۋلاردى اسىپ،‏ وزەندەردى كەشىپ وتەتىنبىز.‏ العاش رەت تاۋعا شىققان كەزىم ەسىمدە.‏ ٴ‌بىز تەز-‏تەز تاڭعى اسىمىزدى ٸشىپ الىپ،‏ ساعات بەس جارىمدا اۆتوبۋسپەن الىس اۋىلعا قاراي جول تارتتىق.‏ كەيىن ٴ‌بىز جاياۋ ٴ‌جۇرىپ،‏ ۇلكەن وزەن ارناسىن كەسىپ وتتىك.‏ سوسىن بيىك تاۋعا كوتەرىلدىك.‏ تاۋدىڭ تىك بولعانى سونشا —‏ الدىمداعى باۋىرلاستىڭ اياعى تۋرا كوزىمنىڭ دەڭگەيىندە تۇردى.‏

سول كۇنى تاڭەرتەڭ حارۆي جەرگىلىكتى باۋىرلاستارمەن قىزمەت ەتتى.‏ ال مەن تۇرعىندارى جاپونشا سويلەيتىن كىشىگىرىم اۋىلدا جالعىز ٶزىم ۋاعىزدادىم.‏ ساعات بىرلەرگە تامان قارنىم اشىپ،‏ كادىمگىدەي السىرەپ قالدىم.‏ حارۆيمەن كەزدەسكەن كەزىمدە،‏ قاسىندا باۋىرلاستار جوق ەكەن.‏ حارۆي قىزمەتتە بىرنەشە جۋرنالدى ٷش شيكى جۇمىرتقاعا ايىرباستاپتى.‏ ول ماعان جۇمىرتقانىڭ استى مەن توبەسىن تەسىپ قالاي ىشۋگە بولاتىنىن كورسەتتى.‏ تابەتتى اشاتىنداي بولىپ كورىنبەسە دە،‏ بىرەۋىن ٸشىپ كوردىم.‏ ال ٷشىنشى جۇمىرتقانى كىم ٸشتى دەيسىز عوي؟‏ مەن ٸشتىم.‏ سەبەبى قارنىم اشىپ،‏ قۇلاپ قالسام،‏ حارۆي مەنى تاۋدان كوتەرىپ تۇسىرۋگە شاماسى جەتپەس ەدى.‏

بىردە ٴ‌بىر قىزىق جاعدايدى باستان كەشىردىم.‏ بۇل اۋداندىق كونگرەستىڭ قارساڭى ەدى.‏ ٴ‌بىز پاتشالىق سارايىنىڭ ٴ‌دال جانىندا تۇراتىن ٴ‌بىر ەر باۋىرلاستىڭ ۇيىندە توقتادىق.‏ اميس حالقى جۋىنۋعا ەرەكشە ٴ‌مان بەرەتىندىكتەن،‏ سول اۋداندىق باقىلاۋشىنىڭ ايەلى بىزگە جۋىناتىن سۋ دايىنداپ بەردى.‏ حارۆيدىڭ قولى تيمەگەندىكتەن،‏ جۋىنۋعا ٴ‌بىرىنشى مەنى جىبەردى.‏ قاراسام،‏ جۋىنۋعا قاجەتتى نارسەلەر دايىن تۇر ەكەن:‏ ٴ‌بىر شەلەك سالقىن سۋ،‏ ٴ‌بىر شەلەك ىستىق سۋ جانە ٴ‌بىر بوس شىلاپشىن تۇردى.‏ ەڭ قىزىعى،‏ ايەل باۋىرلاس بۇنىڭ ٴ‌بارىن ٷيدىڭ سىرتىنا،‏ تۋرا پاتشالىق سارايىنا كورىنەتىن جەرگە،‏ دايىنداپ قويىپتى.‏ ال پاتشالىق سارايىندا ەر باۋىرلاستار كونگرەسكە دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتقان ەدى.‏ مەن ودان پەردە سياقتى جاۋىپ تۇراتىن ٴ‌بىر نارسە سۇرادىم.‏ ول ماعان ارتىنان ٴ‌بارى كورىنەتىن كلەەنكا اكەلىپ بەردى!‏ مەن ٷيدىڭ ارتقى جاعىنا بارىپ جۋىنۋدى ويلادىم.‏ ٴ‌بىراق ول جاقتا قازدار شارباقتان باستارىن ٷرپيتىپ،‏ قاسىنا جولاعان ادامدى شوقىپ الۋعا دايىن تۇردى.‏ سوندا مەن «ەر باۋىرلاستار قىزۋ جۇمىس ىستەپ جاتىر،‏ ولار مەنى بايقايتىنداي شامادا ەمەس.‏ جۋىنباي قويسام،‏ ٷي يەلەرى رەنجىپ قالادى.‏ قوي،‏ جۋىنا سالايىن» دەپ ويلادىم.‏ ٴ‌سۇيتىپ،‏ جۋىنىپ-‏شايىنىپ الدىم.‏

حارۆي اميس باۋىرلاستارعا رۋحاني ٶسۋ نە ٷشىن قيىن بولىپ جاتقانىن ٴ‌تۇسىندى.‏ ولاردىڭ كوبىسى ساۋاتسىز بولاتىن جانە اميس تىلىندە ەشقانداي ادەبيەت جوق ەدى.‏ سول كەزدەرى اميس ٴ‌تىلىنىڭ جازبا نۇسقاسى ەندى عانا پايدا بولىپ جاتقان ەدى.‏ سوندىقتان باۋىرلاستاردىڭ ٶز انا تىلدەرىندە وقۋدى ۇيرەنگەنى دۇرىس بولىپ كورىندى.‏ بۇل ٸس كوپ ەڭبەكتى تالاپ ەتتى.‏ ٴ‌بىراق سونىڭ ارقاسىندا باۋىرلاستار ٶز بەتتەرىنشە زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى ۇيرەنىپ الدى.‏ اميس تىلىندە ادەبيەتتەر 1966-‏جىلدارى شىعا باستادى.‏ ال 1968-‏جىلدان باستاپ «كۇزەت مۇناراسى» جارىق كورەتىن بولدى.‏

الايدا ۇكىمەت قىتاي تىلىنەن وزگە تىلدەگى ادەبيەتتەرگە تيىم سالعان ەدى.‏ سوندىقتان قيىندىق تۋماس ٷشىن،‏ اميس تىلىندەگى «كۇزەت مۇناراسى» ٵرتۇرلى جولمەن باسىلىپ وتىردى.‏ مىسالى،‏ ٴ‌بىر كەزدەرى ٴ‌بىز ماندارين مەن اميس تىلىندە،‏ ياعني ەكى تىلدە جازىلعان «كۇزەت مۇناراسىن» قولدانىپ جۇردىك.‏ بىزگە كۇمانمەن قاراعان ادامدارعا ٴ‌بىز جەرگىلىكتى حالىققا قىتاي ٴ‌تىلىن ۇيرەتىپ جۇرگەندەي كورىنەتىنبىز.‏ سول ۋاقىتتان بەرى ەحوبانىڭ ۇيىمى وسى اقجۇرەك حالىق كيەلى كىتاپتاعى شىندىقتاردى ٴ‌بىلۋ ٷشىن اميس تىلىندە ادەبيەتتەردى كوپتەپ شىعارىپ كەلەدى (‏ەل.‏ ٸس.‏ 10:‏34،‏ 35‏)‏.‏

1960 پەن 1970-‏جىلدارى اميس باۋىرلاستاردىڭ كوبىسى قۇدايدىڭ تالاپتارىنا ساي ٶمىر سۇرمەدى.‏ كيەلى كىتاپتاعى پرينسيپتەردى تولىق تۇسىنبەگەندىكتەن،‏ ولاردىڭ كەيبىرى ازعىن ٶمىر سۇرەتىن،‏ ماسكۇنەمدىككە سالىنىپ،‏ شىلىم شەگىپ،‏ بەتەل جاڭعاعىن شاينايتىن.‏ حارۆي كوپتەگەن قاۋىمدارعا بارىپ،‏ باۋىرلاستارعا وسى ماسەلەلەرگە قاتىستى ەحوبانىڭ كوزقاراسىن تۇسىندىرۋگە تىرىساتىن.‏ ماقالانىڭ باسىندا ايتىپ كەتكەن جاعدايعا ٴ‌بىز وسىنداي ساپارلاردىڭ بىرىندە كەزىككەن ەدىك.‏

كىشىپەيىل باۋىرلاستار وزگەرىستەر جاساۋعا دايىن بولدى.‏ ٴ‌بىراق،‏ وكىنىشكە قاراي،‏ كوبىسى وزگەرىس جاساعىسى كەلمەدى.‏ 20-‏جىلدىڭ ىشىندە تايۆانداعى جاريالاۋشىلاردىڭ سانى 2450 دەن 900 گە ازايدى.‏ ارينە،‏ بۇل جانىمىزعا قاتتى باتتى.‏ ٴ‌بىراق ٴ‌بىز ەحوبانىڭ تازا ەمەس ۇيىمعا ەشقاشان باتاسىن بەرمەيتىنىن جاقسى تۇسىندىك (‏قور.‏ 2-‏ح.‏ 7:‏1‏)‏.‏ اقىرىندا،‏ قاۋىمدار تولىقتاي تازاردى.‏ قازىر ەحوبانىڭ باتاسىنىڭ ارقاسىندا تايۆاندا 11 000 نان استام جاريالاۋشى بار.‏

1980-‏جىلداردان باستاپ اميس حالقىنىڭ رۋحاني كۇيى اجەپتاۋىر جاقساردى.‏ سونىڭ ارقاسىندا حارۆي قىتاي ادامدارىنا كوبىرەك ۋاقىت بولە باستادى.‏ ول كوپتەگەن ايەل باۋىرلاستارىمىزدىڭ كۇيەۋلەرىنە شىندىققا كەلۋگە كومەكتەستى.‏ سول ەر ادامداردىڭ ٴ‌بىرى العاش رەت ەحوباعا دۇعا ەتكەندە حارۆي ٶزىنىڭ قالاي قۋانعانىن ايتىپ بەرگەنى ەسىمدە.‏ مەن دە كوپتەگەن اقجۇرەك ايەلدەرگە ەحوباعا جاقىنداۋعا كومەكتەسە الدىم.‏ مەن ٴ‌تىپتى بۇرىن ٶزىم زەرتتەگەن ايەلدىڭ ەكى بالاسىمەن بىرگە تايۆان فيليالىندا قىزمەت ەتتىم!‏

قازىر مەنىڭ قاسىمدا اياۋلى سەرىگىم جوق.‏ 2010-‏جىلدىڭ 1-‏قاڭتارىندا حارۆي قاتەرلى ىسىكتەن كوز جۇمدى.‏ ەكەۋمىزدىڭ نەكە قۇرعانىمىزعا 59 جىلداي بولىپ قالعان ەدى.‏ ول ٶمىرىنىڭ شامامەن 60 جىلىن تولىق ۋاقىتتى قىزمەتكە ارنادى.‏ مەن ونى ٵلى كۇنگە دەيىن قاتتى ساعىنامىن.‏ ٴ‌بىراق مەن جاپونيا مەن تايۆاندا شىندىق ەندى تارالا باستاعان ۋاقىتتارى كۇيەۋىمە قولداۋ كورسەتە العانىما سونداي قۋانامىن.‏ ٴ‌بىز ازيانىڭ ەكى قيىن تىلىندە سويلەۋدى ۇيرەندىك.‏ حارۆي ٴ‌تىپتى سول تىلدەردە جازۋدى دا ۇيرەنىپ الدى.‏

بىرنەشە جىلدان كەيىن،‏ باسقارۋشى كەڭەس جاسىم كەلىپ قالعاندىقتان اۆسترالياعا قايتقانىم دۇرىس بولار دەپ شەشتى.‏ باسىندا مەنىڭ تايۆاننان كەتكىم كەلمەدى.‏ ٴ‌بىراق حارۆي ماعان ەحوبانىڭ ۇيىمىندا ەشقاشان «جوق» دەمەۋدى ۇيرەتكەن ەدى.‏ سوندىقتان مەن بۇل ۇسىنىستان باس تارتپادىم.‏ كەيىنىرەك مەن بۇل شەشىمنىڭ دۇرىس بولعانىن ٴ‌تۇسىندىم.‏

قازىر مەن اپتا ىشىندە اۆسترالازيا فيليالىندا قىزمەت ەتەمىن،‏ ال دەمالىس كۇندەرى جەرگىلىكتى قاۋىممەن قىزمەتتەسەمىن.‏ مەن بەتەلدە جاپون جانە قىتاي تىلدەرىندە ەكسكۋرسيالار جۇرگىزەمىن.‏ مەن ەحوبا ۋادە ەتكەن قايتا ٴ‌تىرىلۋ بولاتىن كەزدى اسىعا كۇتىپ ٴ‌جۇرمىن.‏ وعان ەشقاشان «جوق» دەمەۋدى ۇيرەنگەن ٴ‌حارۆيدى ەحوبا جادىندا ساقتايتىنىنا سەنىمدىمىن (‏جوح.‏ 5:‏28،‏ 29‏)‏.‏