Ba Harvey bo bajinga babeji, kabiji bajinga na bankasabo babalume basatu. Kisemi kyabo kyafunjijile bukine mu muzhi wa Midland Junction, ku Western Australia, kimye kyo kwajinga bingi buyanji mu myaka ya mu ma 1930. Kufumatu ku bwanyike, ba Harvey batemenwe bingi Yehoba kabiji babatizhiwe saka baji na myaka 14. Mu kimyetu kicheche, bafunjile kuswa kwingila mingilo yonse ya mu jibumba ja Lesa. Bino ba Harvey saka bakijitu banyike, bakaine kutanga lufunjisho lwa Kyamba kya Usopa pa kupwila, mambo balangulukilenga amba kechi bafikijilemo ne. Bino mulongo umo wibabuujile’mba: “Umvwe mulongo wa kubuula kwingila mwingilo mu jibumba ja Yehoba, ko kuba’mba wafikilamo!”—2 Ko. 3:5.

Nafunjile bukine byo twaikalanga ku England, konka kwafunjijile bamama ne bakolojami babakazhi. Batata bashikilwe bingi Bakamonyi ba kwa Yehoba, bino mu kuya kwa kimye baikele Bakamonyi. Batata kechi bakebelenga’mba mbatizhiwe ne, bino nabatizhiwe saka nji na myaka itanu na ina. Byo nabatizhiwetu, nebikijile kikonkwanyi kya kwingilako mwingilo wa bupainiya ne bumishonale. Pano bino, batata bankainye kutendeka bupainiya saka kyangye kufikizha myaka 21  ya kusemwa. Bino kechi nakebelenga’mba papite kimye kyabaya ne. Onkao mambo, byo nafikizhetu myaka 16, batata banswishishe kuya na kwikala na bakolojami babakazhi bavilukijile ku kyalo kya Australia. Kabiji byo nafikizhetu myaka 18, natendekele bupainiya.

Byo najinga ku Australia, namonañene ne ba Harvey. Atweba bonse babiji twakebeshe kwingijila Yehoba mu mwingilo wa bumishonale. Ba Harvey bansongwele mu 1951. Byo twaingijile pamo bupainiya myaka ibiji, ba Harvey bebatongwele kwikala kalama wa mwanzo. Mwanzo wetu wabayijile ku Western Australia. Onkao mambo, bimye byavula twapitanga mu mapunzha mwabujile mema ne kuya ku mapunzha aikejile kwalepa.

Mu 1954, twatambwijile nkalata ya kwitwita kuya ku sukulu wa Gileada wa nambala 25. Kikonkwanyi kyetu kya kwikala bamishonale kyajinga pepi kufika. Twayile ku New York na shitima, kabiji twatendekele kufunda byazhika bya mu Baibolo. Lubaji lumo lwa uno sukulu, lwajinga lwa kufunda mulaka wa Kisipanishi. Ba Harvey kibakatezhe kufunda uno mukala, mambo bakankelwenga kutela kisopelo kya “r” byo bekitela mu Kisipanishi.

Byo twafunjilenga, bafunjishi babijikile’mba bonse bakeba kuya na kwingijila ku Japan, banembeshe mazhina pa kuba’mba bebatwale mu sukulu mo bafunjishenga Kijapanizi. Atweba kechi twanembesheko ne, twashijile byonse mu maboko a jibumba ja Yehoba kwitusajila mwingilo. Bino mulongo Albert Schroeder umo pa bafunjishi ba sukulu wa Gileada, wayukile’mba atweba kechi twanembesheko mazhina etu ne. Witwambijile’mba: “Mulangulukepo pa kino kya kubijika.” Byo twakankazhamine jikwabo, Mulongo Schroeder witubuujile’mba: “Amiwa ne bafunjishi bakwabo twanembeshe mazhina enu. Langulukaipo inge mwakonsha kufunda mulaka wa Kijapanizi.” Ba Harvey kibapeelejile kufunda uno mulaka.

Twayile ku Japan mu 1955, kabiji pa kyo kya kimye mu kyalo kyonse mwajingatu basapwishi 500. Ba Harvey bajinga na myaka 26, kabiji amiwa najinga na myaka 24. Betutumine kuya na kwingijila mu muzhi wa Kobe kwajinga kiito, ko twakengijile myaka ina. Kepo betubuujile kutendeka jibiji mwingilo wa mu mwanzo, kabiji twasangalele bingi. Twaingijilenga ku bwipi na muzhi wa Nagoya. Twatemenwe byonse byo twataaine mu uno mwingilo, ko kuba’mba balongo ne banyenga, kajo ne mpunzha ko twaingijilenga. Nangwa byonkabyo, kechi pabanjile ne, Yehoba witupele mwingilo mukwabo, kabiji twaswile.

Byo twaingijile myaka isatu mu mwanzo, ofweshi wa musampi mu Japan witwipwizhe inge twakonsheshe  kwipana kuya na kwingijila ku Taiwan na kukwasha bantu ba mulaka wa Amis. Balongo bamo bamba uno mulaka basatukile, kakiji musampi wa ku Taiwan wakebelenga mulongo wayuka mulaka wa Kijapanizi kuya na kwibakwasha. * Twatemenwe bingi mwingilo ye twaingijilenga mu Japan, onkao mambo, kitukatezhe bingi kufuukulapo. Bino ba Harvey bafunjile kubula kukana mwingilo yense wibapanga Yehoba, onkao mambo twaswile kuya.

Twafikile ku Taiwan mu November 1962. Pa kyo kya kimye, mu kyalo kya Taiwan mwajinga basapwishi 2,271, kabiji bavula baambanga mulaka wa Amis. Nangwa byonkabyo, patanshi twafwainwe kufunda Kichainizi. Twajingatu na kabuku kamo ka Kichainizi, kabiji muntu witufunjishenga kechi wayukile Kizungu ne, bino twakonsheshe kufunda Kichainizi.

Byo papichiletu moba acheche kufuma kimye kyo twafikile mu Taiwan, ba Harvey bebapele mwingilo wa kwikala kalume wa musampi. Ofweshi wa musampi wajingatu mucheche, onkao mambo, ba Harvey baikalanga na kimye kya kwingila mingilo ya pa ofweshi ne kuya na kukwasha balongo ba mulaka wa Amis milungu isatu pa ñondo pa ñondo. Kabiji baingilangako ne mwingilo wa bukalama bwa nkambi, wavwangilemo ne kwamba majashi pa kubuñana kwa mwanzo. Ba Harvey bakonsheshe kwambanga majashi mu Kijapanizi, kabiji balongo ba mulaka wa Amis inge baumvwinenga. Pano bino, kafulumende waswishishe bupopweshi kwingijishatu Kichainizi. Onkao mambo, ba Harvey bebikangako kwamba majashi mu Kichainizi bino mulongo mukwabo saka atuntulula mu mulaka wa Amis.

Pa kyokya kimye, bashilikale bo balamanga kyalo kya Taiwan. Onkao mambo, balongo bayanga na kutambula nkalata ya kwibaswisha kwikala na kubuñana. Kechi kyapelele kutambula makalata a kwibaswisha kubuñana ne, bakapokola bimye byavula babandanga kukumbula. Onkao mambo, inge bakapokola babula kupana nkalata ya kuswisha kubuñana mu mulungu wa kubuñenamo, ba Harvey baikalanga mu ofweshi wa bakapokola na kupembelela kanatu bebapa. Kuba bino kwalengelanga bakapokola kwibapa nkalata bukiji mambo kechi bakebanga muntu wa ku kyalo kingi kwikala mu ofweshi wabo na kupembelela ne.

Mu milungu yo twaingilanga na balongo, twaendanga jiola jimo nangwa kukilapo, kupita pa mitumba ne kwabuka mikola. Nkivuluka mutumba mutanshi ye nakanjijilepo. Byo twapwishishe kwiaula, twakanjijile sakya na kimye kya 5:30 lukelo kuya ku muzhi waikejile kwalepa. Kabiji twaendele panshi kwabuka mukola mukatampe ne kupita pa mutumba. Uno mutumba walepele bingi kya kuba maulu a mulongo watangijileko kulutwe amwekejilenga pa meso ami.

Aja juba lukelo, ba Harvey baingijile mu mwingilo na balongo bakonkakwa, bino amiwa nasapwijilenga bunke mu muzhi mucheche mwaikalanga bantu baambanga mulaka wa Kijapanizi. Byo kyafikile ke 1 koloko, naumvwine nzala mambo naikele kimye kyabaya kwa kubula kujapo kajo. Byo namonañene ne ba Harvey, twajingatu bubiji bwetu. Ba Harvey bajinga na make asatu o bapimpwile na magazini. Bafunjishe bya kuja make kupichila mu kulalako pamo ne kutoma. Naesekeleko kuja jimo, nangwa kya kuba kechi nakasulukile ne. Pano ñanyi wajile jike ja busatu? Yami najile, mambo ba Harvey balangulukile’mba kechi bakonsheshe kumpaapa inge nakankelwe kwenda na mambo a nzala ne.

Byo twajinga ku mpunzha imo na kubuñana, kwaubiwe kintu kyankankamikile bingi. Twaikelenga mu nzubo ya mulongo yajinga ku bwipi na Nzubo ya Bufumu. Bantu bamba mulaka wa Amis banemeka bingi kowa, onkao mambo, muka kalama wa mwanzo witunengezhejile mema a kowa. Ba Harvey bapayankene, onkao mambo, bañambijile kutatwilapo kowa. Banengezhe bipe bisatu: Mu kipe kimo mwajinga mema a munyango, mu kikwabo mema a kyuya, kabiji mu kikwabo kechi mwajinga mema ne. Pano kintu kyankankamikile kyajinga kya kuba’mba, muka kalama wa mwanzo wabikile ano mema a kowa pangye, Nzubo ya Bufumu kwajinga balongo banengezhenga bya kubuñana saka kubena kumweka. Naambijile muka kalama wa mwanzo kumpako kisapi kikatampe kya kuvwetako. Wampele kipepala kya kuba nangwa wavwetako bantu babena kukumona. Nalangulukilepo kuya ku bukonde bwa nzubo, bino kwajinga bibata byo nalangulukilenga’mba byakonsha kunzokaula. Nangwa byonkabyo, natatwile kulanguluka’mba: ‘Balongo bapayankana na mingilo kechi basakummona byo nsakowanga ne. Kabiji inge mbule kowa nsakwibatuntwisha. Nanchi ngowetu.’ Byo byo naubile.

Ba Harvey bamwene kuba’mba balongo ba mulaka wa Amis bakabakenenga kufunda bukine mambo bavula kechi bayukile kutanga ne. Kabiji kechi bajinga na mabuku mu mulaka wabo ne. Byo kyajinga kuba’mba po po batendekeletu kunemba mulaka wa Amis kwingijisha bisopelo bya kina Loma, ba Harvey balangulukile’mba bafwainwe kufunjisha balongo bya kutanga mulaka wabo. Uno mwingilo wabayile bingi, bino byo papichiletu kimye, balongo batendekele kufunda bukine mu mulaka wabo. Batendekele kutuntulula mabuku mu mulaka wa Amis ku mpelo ya myaka ya mu ma 1960, kabiji mu 1968, batendekele kutuntulula Kyamba kya Usopa.

Nangwa byonkabyo, kafulumende wakainye kusampanya mabuku a mu milaka ikwabo, kanatu amu Kichainizi. Onkao mambo, pa kuchinuzhuka makatazho, Kyamba kya Usopa kya mu mulaka wa Amis kyanembwanga mu mashinda apusana-pusana. Kimye kimo, Kyamba kya Usopa kyanembwanga mu milaka ibiji, Kichainizi ne mukala wa Amis. Umvwe kebakebe kwitupamo mambo a kwingijisha mulaka wakanya kafulumende, twibabuulanga’mba tubena kwingijisha uno magazini kufunjisha bantu Kichainizi. Kufumatu kyo kya kimye, jibumba ja Yehoba janemba mabuku avula  mu mukala wa Amis a kukwasha bantu kufunda bukine bwa mu Baibolo.—Byu. 10:34, 35.

Mu myaka ya mu 1960 ne 1970, balongo ba mulaka wa Amis kechi balondelanga mafunde a Lesa ne. Na mambo a kuba’mba kechi baumvwishishe mafunde a mu Baibolo ne, balongo ne banyenga bamo baubilenga bulalelale, kupendwapendwa, kupepa fwanka ne kwingijisha bizhima. Ba Harvey bafwakashijile bipwilo byavula, kabiji baingijile na ngovu kukwasha balongo kuyuka’mba Yehoba washikwa bino byubilo. Pa Kimye kyo twafwakashijilenga kipwilo kimo, po paubiwe kintu kyo naambapo ku ntendekelo ya jino jishimikila.

Balongo bepelwile baswile kuleka byubilo byashikwa Lesa, pano bino, kyataminekotu ke kya kuba’mba bavula bakaine. Kabiji pa myaka 20 yalondejilepo, kibelengelo kya basapwishi mu Taiwan bavujile kukila pa 2,450 kyabwelele pa 900. Kino kyaletele bingi bulanda. Nangwa byonkabyo, twayukile’mba Yehoba kechi wakonsha kupesha bantu baji na byubilo byatama ne. (2 Ko. 7:1) Bino mu kuya kwa kimye, balongo bebatokeshe kabiji na mapesho a Yehoba, luno mu Taiwan muji basapwishi kukila pa 11,000.

Kutendeka mu myaka ya mu 1980, twamwene basapwishi bajinga mu bipwilo bya mu mulaka wa Amis byo baikele na lwitabilo lwakosa mwi Lesa. Kabiji kino kyalengejile ba Harvey kwikala na kimye kya kukwasha bantu ba mulaka wa Kichainizi. Baumvwine bingi bulongo byo bakwashishe bisemi byavula kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba. Nkivuluka byaambile ba Harvey amba, baumvwine bulongo pa kumona mwanamulume umo pa bano bantu bo bafunjishanga walomba kimye kitanshi kwi Yehoba. Ne amiwa nji bingi na lusekelo pa kukwasha bantu bavula baji na michima ya bukishinka kufwenya kwipi ne Yehoba. Naumvwine bingi bulongo pa kwingijila pamo pa musampi ku Taiwan na mwana wa mulume ne wa mukazhi ba bansemi bo nafunjishanga Baibolo.

Luno nashalatu bunke. Bamwatawami bo natemenwe bingi abo ba Harvey kabiji bo naikele nabo mu masongola myaka 59 bafwile pa 1 January, 2010. Kikola kya kansa kyo kibepayile. Baingijile mwingilo wa kimye kyonse myaka 60. Nebavuluka bingi bamwatawami. Bino najinga bingi na lusekelo kwingijila pamo ne abo mu byalo bibiji mo twimwenejile Yehoba byo apesheshe mwingilo wetu. Twafunjile kwamba milaka ingi, kabiji ba Harvey bafunjile ne bya kunemba milaka ibiji yakatazha ya ku Asia.

Byo papichile myaka ina, Jibumba Jitangijila jafuukwilepo kuba’mba mbwele ku Australia. Patanshi nalangulukile’mba, ‘Kechi nakonsha kusha kyalo kya Taiwan ne.’ Pano bino, ba Harvey bamfunjishe kuswa mwingilo yense witupa jibumba ja Yehoba. Onkao mambo, naswile kuya. Kabiji na mambo a kukoma, namwene’mba kyajingatu bulongo kuya.

Aluno, ñingijila pa musampi wa Australasia, kabiji ku mpelo ya mulungu tusapwila pamo na balongo ne banyenga baji mu kipwilo kyo njimo. Pa Betele, ñumvwa bingi bulongo kwingijisha Kijapanijizi ne Kichainizi kupishañanya bantu beya na kufwakasha pa musampi. Pa kino kimye, mbena kutengela Yehoba byo akafikizha mulaye wanji wa lusanguko. Nayuka’mba Yehoba ukebavuluka ba Harvey bafunjile kuswa mwingilo yense wibapanga Yehoba.—Yoa. 5:28, 29.