Harvey wadi mwana mukulu mu bana baná. Kisaka kyabo kyatwelele mu bubine mu kibundi kya Midland Junction, Kushika kwa Ostrali, mu kitatyi kyadi kikomene lupeto bininge, mu myaka ya 1 930. Harvey watamine usenswe Yehova, kupwa wabatyijibwa na myaka 14. Ne kwija mpika, wafunda kuleka kupela mingilo ya Leza. Paadi mwanuke, wapelele kutanga Kiteba kya Mulami ku kupwila, mwanda wadi wimona bu kabwenyepo bisakibwa. Ino tutu umo walanguluka na Harvey amba, “Shi mu bulongolodi bwa Yehova muntu wakunena kulonga bintu kampanda, umwene amba wi mubwanye bisakibwa!”​—2 Ko. 3:5.

Nefundile bubine mu Angeletele, pamo na mama ne kaka mukulu. Tata waitabije bubine ke mungya kala, ino dibajinji kadipo usenswe Batumoni. Nabatyijibwa na myaka kitema, aye papo mupele. Netungila kitungo kya kwingila bu pania ne kwikala bu mishonele mwenda mafuku. Inoko tata kadipo ubwanya kundeka ñingile bu pania kufika ne byonadi wa kubwanya myaka 21. Nami nkyadipo nsaka kwilaija kitatyi kilampe.  Ebiya ami pa kubwanya’tu myaka 16, waundeka naenda ku Ostrali kukashikata na kaka mukulu, mwine wavilukīle’ko. Ku mfulo, ami pa kubwanya myaka 18, nashilula kwingila bu pania.

Twemona na Harvey mu Ostrali. Batwe bonso twadi tusaka kwingidila Yehova bu bamishonele. Twesonga mu 1951. Pa kupwa kwingidila pamo myaka ibidi, betunena kwingila mu kipindi. Twadi tupempula kipindi kikatampe kya Kushika kwa Ostrali, o mwanda twadi twenda kulampe ku bifuko bitolwele.

Mu 1954, betwita ku Masomo a Ngileade ku kalasa ka 25. Kilotwa kyetu kya kwikala bu bamishonele kekyenda kukafikidila! Twafika mu New York na kyombo, kupwa twashilula kufunda Bible bininge. Kadi ku ano masomo, twadi tunenwe kwifunda Kieshipanyole, kine kyadi kikomēne Harvey, mwanda kadipo ubwanya kutela disomo r.

Potwadi tufunda, badimu baela musapu amba boba bonso basaka kukengidila mu Jampani, bakokeja kwilembeja ku masomo a kwifunda Kijapone. Ebiya twakwata butyibi bwa kuleka bulongolodi bwa Yehova bwitutongele kwa kukengidila. Kitatyi kityetye pa kupita’po, Albert Schroeder, mwadimu umo wa ku Ngileade, watala majina etu kutupu’o. Wetunena’mba: “Langulukilai’po bininge.” Batwe pa kulejaleja monka, Tutu Schroeder wetunena’mba: “Ami ne badimu bakwabo tubemulembe’ko. Longai bukomo bwa kwifunda Kijapone.” Harvey kaijijepo kuyuka luno ludimi.

Twafika mu Jampani mu 1955 pomwadi’tu basapudi 500 mu ntanda yonso mituntulu. Papo Harvey wadi na myaka 26, ami nami na 24. Betutuma ku kibundi kya Kobe, kotwaingile myaka iná. Kupwa twasangala pa kwitujokejeja mu mwingilo wa kipindi, twakengila kubwipi na kibundi kya Nagoya. Twadi tusenswe bintu byonso mu mwingilo wetu​—banabetu, byakudya, ne muntanda. Inoko kitatyi kityetye’tu pa kupita’po, betupa mukenga mukwabo wa kuleka kupelela Yehova.

Pa kupwa myaka isatu mu mwingilo wa kipindi, musambo wa mu Jampani wetwipangula shi tuketabija kwenda ku Taiwane, kukengila  pamo na banabetu bene Amis, benē kibundi. Mwaikele bupondo, kadi mu Taiwane mwadi musakilwa tutu wadi wisamba biyampe Kijapone wa kupwa bupondo. * Byotwadi tusenswe mwingilo wetu mu Jampani, buno bwadi butyibi bukomo kukwata. Ino Harvey byaefundile kuleka kupela mwingilo, twaitabija kwenda’ko.

Twafika mu Kweji 11, 1962. Mu Taiwane mwadi basapudi 2 271, kadi bavule badi bene Amis. Inoko dibajinji, twadi tufwaninwe kwifunda Kishinwa. Twadi’tu’nka na kalane ne mwadimu kadipo uyukile Angele, ino twefunda’kyo.

Kitatyi kityetye batwe pa kufika mu Taiwane, banena Harvey kwingila bu mwingidi wa musambo. Musambo byowadi mutyetye, Harvey wadi ubwanya kuvuija mingilo yandi ku musambo koku wingila na banabetu bene Amis mayenga asatu ku kweji. Kadi wadi wingila ne bu mutadi wa distrike kitatyi ne kitatyi, ne kunena mīsambo ku bitango. Harvey wadi ubwanya kunena mīsambo mu Kijapone, kadi banabetu bene Amis nabo badi bakokeja kwivwana. Inoko, balupusa baitabije bipwilo bipwile enka mu ludimi lwa Kishinwa. O mwanda Harvey wadi’nka wikonda pa kunena luno ludimi, unena mīsambo mu Kishinwa, tutu mukwabo nandi ushintulula’yo mu ludimi lwa Amis.

Mu Taiwane byomwadi basola ba kukwata boba batyumuna kijila, o mwanda banabetu badi bafwaninwe kulomba lupusa lwa kulonga bitango. Byadi bikomo kupebwa lupusa, kadi divule dine bampulushi badi balejaleja. Shi bampulushi kebaletelepo lupusa kufika ne mu yenga wa kitango, Harvey wadi ukashikata ku bilo ya bampulushi kufika ne byobaleta lupusa. Ano manwa adi endeka mwanda bampulushi badi bevwana bumvu pa kumona mweni wibashikatyile ku bilo.

Mu mayenga otwadi tupityija na banabetu, twadi tuvudile kwenda mu nsá imo ne kupita, tukanda ngulu ne kwabuka minonga. Navuluka musunsa mubajinji onakandile lūlu. Pa kupwa kudya byakudya bya lubanga, twakakandīle motoka kulampe na kibundi na nsá ya 5:30 ya ku lubanga, twaabuka mu bukata bwa munonga ne kukanda lūlu lulampe. Lwādi lulampe bininge, kadi ponadi ntala kumeso nadi mbwanya kumona’nka banabetu ku maulu.

Lwine lubanga’lwa, Harvey wakasapwile na banabetu bamo ba mu kibundi, ami nashala nsapula bunka mu kakibundi katyetye mwadi bantu besamba Kijapone. Podyadi kedilumba ku nsá ya 1 ya kyolwa, napungila mwanda nkyadilepo kantu mu mansá mavule. Ino potwetene na Harvey, banabetu bonso badi ke bende. Harvey washintyile mapepala ku mai asatu mabishi a nzolo. Waunombola mwa kutomena’ko dimo na kutubula kakipunzu koku ne koku kupwa ke kufifya. Nansha byoadi mabi mu kanwa, natomene’ko dimo. Ino le i ani wadi wa kutoma diī dya busatu? Ami ye watomene’dyo mwanda Harvey kadipo ubwanya kuntūkija pa lūlu shi napungila bininge.

Ku kitango kimo kya kipindi, nemwenine’ko kintu kyeni. Twadi tushikete ku njibo ya tutu umo kubwipi na Njibo ya Bulopwe. Bene Amis byobamwene amba kōya kudi na mvubu, mukaja mutadi wa kipindi wetutūdila mema a kōya. Harvey byaadi na bivule bya kulonga, waunena mbadikile kōya. Pa kōya byadi bilomba bintu bisatu: mbeketyi wa mema mabishi, wa mema makabe ne kyoilo kya bitupu. Natulumukile mwanda mukaja mutadi wa kipindi webitūdile panja pa njibo, kampalampala na Njibo ya Bulopwe mwadi muteakenya batutu kitango. Ebiya namunena ampe’ko mpashila. Waumpa lejele wa nkenga! Nalanga kukōila mu mwemba wa kunyuma kwa njibo, inoko kwadi biyombo bikokeja kuntapa. Kupwa nkeneneneja’mba: ‘Mwene batutu kebabwanyapo kumona pongoya mwanda i bavudilwe bya kulonga. Inoko shi nkyoilepo basa kufītwa. Leka’tu ngoye!’ Ebiya naoya.

Harvey wajingulwile amba banabetu bene Amis kebadipo bendelela biyampe ku mushipiditu mwanda bavule kebadipo bafunde kadi kebadipo na mabuku. Ludimi lwa Amis byolwashilwile’tu kulembwa na masomo a alufabe, byadi biyampe kufundija banabetu kutanga lwabo ludimi. Uno wadi mwingilo mukatampe, ino mwenda mafuku babwanya kwifunda myanda ya Yehova mu lwabo ludimi. Mabuku a mu ludimi lwa Amis aikala’ko dya ku mfulo kwa myaka ya 1960, kadi mu 1968, Kiteba kya Mulami kya mu ludimi lwa Amis kyashilula kulupulwa.

Inoko balupusa bakankeje mabuku a mu ndimi yonso, poso’nka a mu Kishinwa. O mwanda pa kutyina myanda, Kiteba kya Mulami kya mu ludimi lwa Amis kyalupulwa mu miswelo mishileshile. Kimfwa, mu bitatyi bimo twadi twingidija Kiteba kya Mulami kityange’mo ndimi ibidi, lwa Mandarin ne lwa Amis. Shi muntu waipangula bipangujo, byadi bimweka bu twadi twingidija dipepala mwanda wa kufundija bantu ba mu kibundi Kishinwa. Mu kine kitatyi’kya, bulongolodi bwa Yehova bwalupwile mabuku mavule mu ludimi lwa Amis, mwanda wa kukwasha bano bantu baswe befunde bubine bwa mu Bible.​—Bil. 10:34, 35.

Mu myaka ya 1960 ne ya 1970, banabetu bavule bene Amis kebadipo balonda misoñanya ya Leza. Byokebadipo bevwanije biyampe misoñanya ya mu Bible, bamo badi balonga busekese, bakolwa mālwa, batoma mfwanka ne dyamba. Harvey wapempwile bipwilo bivule, walonga bukomo bwa kukwasha banabetu bayuke mumwena Yehova bino bintu. I mu bupempudi bumo monemwenine mwanda onesambilanga’po ku ngalwilo.

Banabetu betyepeje baitabije kushinta, ino bya bulanda, bakwabo bavule kebashintyilepo, kadi mu bula bwa myaka 20, basapudi ba mu Taiwane badi 2 450 ne musubu batūka ke kintu kya basapudi 900. Bine, kino kyetutyumwine mutyima. Inoko twadi tuyukile amba Yehova kabwanyapo kwesela bulongolodi bwa disubi. (2 Ko. 7:1) Mwenda mafuku, bilongwa bibi byapwa, kadi na bukwashi bwa Yehova pano mu Taiwane mudi basapudi 11 000 ne musubu.

Tamba mu myaka ya 1980 ne kwenda kumeso, banabetu mu bipwilo bya ludimi lwa Amis bakomeje lwitabijo lwabo, kadi Harvey walongele kitatyi kilampe mu Bashinwa. Wadi usangedile kukwasha balume ba bakaka bavule bekale ke Batumoni. Navuluka paanenene amba wasangele pa kumona mulumya kaka umo ulombela kudi Yehova musunsa wandi mubajinji. Kadi nami ne musangale pa kubwanya kufundija bantu bavule ba mityima miyampe bafwene kudi Yehova. Kadi naikele na nsangaji ya kwingila ku musambo wa Taiwane na bana ba muntu umo onefundile nandi Bible, mwana mwana-mulume ne mwana-mukaji.

Pano nkikidipo na mwinē pami. Pa kupwa kulāla myaka 59 mu busongi, Harvey wami mulume onsenswe wafwile mu difuku 1 Kweji 1, 2010 na misongo ya dyaya. Walongele kintu kya myaka 60 mu mwingilo wa kitatyi kyonso! Nekimulañanga bininge. Inoko nadi nsangedile kumukwatakanya ku ngalwilo kwa mwingilo mu matanda abidi! Twefundile kwisamba ndimi ibidi mikomo ya mu Azia, Harvey wefundile ne kwandika’yo.

Myaka mityetye pa kupita’po, Kitango Kyendeji kyakwata butyibi bwa kunjokeja mu Ostrali pa mwanda wa bununu. Nadi nkenanga dibajinji amba, ‘Nkisakilepo kutaluka mu Taiwane.’ Ino Harvey waumfundije kuleka kupelela bulongolodi bwa Yehova, ebiya naenda. Kupwa najingulula’mba bakwete butyibi bwa tunangu pa kunjokeja.

Dyalelo ñingilanga ku musambo wa mu Ostralazi mu bukata bwa yenga, ne kusapula na kipwilo ku mfulo kwa yenga. Kuno ku Betele, ne musangale kwingidija ludimi lwa Kijapone ne Kishinwa ponkunkuja bāya kupempula. Inoko, ntengele difuku dya lusangukilo dyālailwe, koku ndyukile amba Harvey, mwine wefundile kuleka kupelela Yehova udi mu luté lwandi.​—Yoa. 5:28, 29.