Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

MALU A MU NSOMBELU

Tuakalonga mua kuenza tshionso tshivua Yehowa utulomba bua kuenza

Tuakalonga mua kuenza tshionso tshivua Yehowa utulomba bua kuenza

TSHIPEPELE tshikole tshimane kututa, mâyi a musulu kampanda avua mavuanduluke bikole ne bitotshi, ne avua apueka ne lubilu lukole; mabunguluje too ne mabue manene. Bivua bikengela tusabuke, kadi mâyi avua mapuekeshe tshilamba. Meme ne bayanyi Harvey ne muanetu mukuabu uvua wangata bituvua tuamba utukudimuinabi mu muakulu wa Amis tuakumvua buôwa bua dikema, kudimona katuyi ne wa kutukuatshisha. Tuakabanga kusabuka, bana betu bavua dia muamua bashale batutangila bumvua bibi bua bualu buetu. Kuvua mashinyi avua menze wowu bu manene muaba au; tuakatemesha etu, tuetu kuditua mu nyima muawu. Pashishe mashinyi a manene au akabuela mu muenji wa mâyi; katuvua ne nshinga nansha shene bua kusuikila etu ku a manene au bua kaapueki to. Tuakanenga bikole bua kusabuka. Mu disabuka amu, tuvua anu tuenda tusambila Yehowa, ndekelu wa bionso tuetu kufika dia muamua kakuyi bualu. Bualu ebu buvua buenzeke mu 1971. Tuvua ku muelelu kua mâyi a mu tshidiila tshia Taïwan lua ku est, mu ntanta wa kilometre binunu ne binunu ne miaba ituvua tufumina. Indilayi nnulondele malu etu.

TUAKALONGA MUA KUNANGA YEHOWA

Bayanyi Harvey mbabalele banayi kuabu bonso ba balume, yeye ke muanabute. Bena mu dîku diabu bakitaba bulelela mu tshimenga tshia Midland Junction, ku Ouest kua Australie, tshikondo tshivua bupele bununka mu bidimu bia 1930. Harvey wakalonga mua kunanga Yehowa, yeye kubatijibua ne bidimu 14. Mu matuku makese yeye kulonga mua kuitaba midimu ivuabu bamupesha mu tshisumbu. Anu patshivuaye mupuekele apu, umue musangu wakabenga bua kubala Nsentedi mu bisangilu, wela meji ne: kavua mukumbane to. Kadi muanetu wa balume mukuabu kumueleshisha meji wamba ne: “Mu bulongolodi bua Yehowa, muntu yeye mukulombe bua kuenza mudimu kampanda, mmumone ne: udi mukumbane!”​—2 Kol. 3:5.

Ndi mulongele bulelela mu Angleterre. Muomu amu ke muvua mamu ne yayanyi balongele pabu bulelela. Kumpala tatu kavua musue kulonga bulelela to, kadi wakalua kubuitaba pashishe. Ngakabatijibua ne bidimu 9 patupu, bualu buvuaye kayi musue to. Meme kudifundila tshipatshila tshia kulua mpanda-njila, pashishe misionere. Bua tatu, bua meme kulua mpanda-njila anu pamvua mua kukumbaja bidimu 21. Kadi meme tshivua musue kuindila bidimu bungi nanku to, nunku pangakakumbaja anu bidimu 16, wakanganyishila bua kuya kusomba ne yayanyi mu Australie muvuaye. Ndekelu wa bionso, pangakakumbaja bidimue 18, ngakalua mpanda-njila.

Dituku dietu dia dibaka mu 1951

Tuakapetangana ne Harvey mu Australie. Tuetu nende tuvua basue kulua bamisionere. Tuakaselangana mu 1951. Tuetu bamane kuenza bumpanda-njila bidimu bibidi, bakatulomba bua kutuadija mudimu wa butangidi bua tshijengu. Tshijengu tshietu tshivua tshiangata tshitupa tshinene ku ouest kua Australie, ke bualu kayi tuvua tuya ne mashinyi tuenda ntanta mile tupitshila mu bipela binene bia kule menemene.

BUALU BUTUVUA TUKEBA BUAKAKUMBANA

Tujikija Kalasa ka Gilada mu Yankee Stadium mu 1955

Mu 1954, bakatubikila ku Kalasa ka Gilada ka 25. Tshipatshila tshietu tshia kulua bamisionere tshikavua pa kukumbana! Tuvua bangate mazuwa bua kuya ku New York, ne tuakatuadija kalasa tulonga malu muondoke a mu Bible. Mu kalasa aku, tuvua kabidi ne bua kulonga tshiena Espagne. Tshivua tshikolele Harvey bua mushindu wa pabuawu uvuabu bashindumuna dileta dia r.

Anu patuvua mu kalasa aku, balongeshi bavua bamanyishe ne: balongi bavua basue bua babatume bamisionere mu Japon bavua mua kufila mêna abu bua kubuela mu kalasa ka muakulu wa tshiena Japon. Tuetu tuakamona ne: Yehowa ke wasungula kua kututuma. Matuku makese pashishe, pakumvua Albert Schroeder, umue wa ku balongeshi ba kalasa aku ne: katuvua bafile mêna, wakatuambila ne: “Anji elululayi kabidi meji bimpe.” Patuakabenga anu bua kufila mêna, muanetu Schroeder wakamba ne: “Meme ne balongeshi bakuabu bonso tudi bafile mêna enu. Longayi muakulu wa tshiena Japon.” Kulonga muakulu eu koku kuvua kuteketele Harvey.

Patuakafika mu Japon mu 1955, muvua anu bamanyishi 500 bua ditunga dijima. Harvey uvua ne bidimu 26, meme ne bidimu 24. Bakatutuma mu tshimenga tshia Kobé muvua bantu bangatshila mazuwa pa mâyi. Tuakenzamu mudimu bidimu binayi. Pashishe tuakasanka pakatupingajabu mu mudimu wa butangidi buena ngendu; tuvua tuwenzela pabuipi ne tshimenga tshia Nagoya. Tuvua banange bana betu bavuamu, banange biakudia, mitshi ne mêtu bituvua tumonamu. Abidi mmale asatu mîpi, tuetu kupeta mpunga mukuabu wa kuenza tshivua Yehowa mutulombe bua kuenza.

TUAKAPETA NTATU MIKUABU MUABA MUPIAMUPIA UVUABU BATUTUME

Meme ne Harvey ne bamisionere bakuabu mu Kobé, mu Japon, mu 1957

Tuetu bamane kuenza bidimu bisatu mu mudimu wa butangidi buena ngendu, Betele wa Japon wakatulomba ni tuvua mua kuitaba bua kuya mu Taïwan bua kuyisha bena kalaba ba mu tshisa tshia Amis. Butontolodi buvua bujukamu munkatshi mua bana betu, nunku bivua bikengela batume muanetu uvua wakula tshiena Japon bimpe bua kubambuluisha bua kuimanyika butontolodi abu. * Tuvua banange mudimu utuvua tuenza mu Japon, ke bualu kayi biakatukolela bua kuitaba bua kuya mu Taïwan. Kadi bu mukavua Harvey mulonge mua kuitaba bua kuenza mudimu wonso uvuabu bamupesha, tuakitaba bua kuya.

Tuakafikamu mu ngondo wa 11/1962. Muvua bamanyishi 2 271; ba bungi ba kudibu bavua ba mu tshisa tshia Amis. Kadi biakanji kutulomba bua kulonga tshiena Chine. Tuvua anu ne mukanda umue wa kulonga nawu muakulu au, ne muntu uvua utulongeshawu kavua mumanye Anglais to, tshibi tuakawulonga anu.

Ne tshifikidi mu Taïwan, bakatuma Harvey ku Betele bua kuikala mulombodi wa mudimu wetu mu ditunga dijima. Betele kavua munene to, nanku Harvey uvua wenza midimu yende ya ku Betele eku wenza kabidi mudimu ne bana betu bena muakulu wa Amis mbingu isatu ku ngondo. Ku musangu ne ku musangu bavua bamutuma kabidi bu mutangidi wa distrike, wenda wenza kabidi miyuki mu mpuilu. Harvey uvua ukumbana bua kuenza miyuki mu tshiena Japon ne bana betu bena muakulu wa Amis bavua mua kumumvua bipepele. Kadi mbulamatadi uvua muanyishile bitendelelu bua kusambila anu mu muakulu wa tshiena Chine. Nansha mutshivua Harvey upatata ne tshiena Chine, uvua anu wenza miyuki tshibi bamukudimuna mu tshiena Amis kudi muanetu mukuabu.

Tshikondo atshi, bivua bikengela batuanyishile bua kuenza mpuilu. Bivua bikole bua kutuanyishilabu, ne imue misangu bivua biangata matuku a bungi bua kushishabu kutupesha mukanda wa dituanyishila. Pavua bampulushi banengakana bua kutuanyishila tuamba kufika too ne mu lumingu lua mpuilu, Harvey uvua uya ku biro bia ba mpulushi, usombaku too ne pavuabu bamupesha mukanda wa dituanyishila, bualu bivua bitonda bampuluishi pavua muntu ubasombela nanku; tshivua mayele mimpe.

MUSANGU WANYI WA KUMPALA WA KUBANDA MUKUNA

Tusabuka kasulu kakese mu Taïwan tuya bua kuyisha

Mu mbingu ituvua tupitshisha ne bena Kristo netu, tuvua ne tshibidilu tshia kuenza dîba dijima anyi kupita apu, tuenda tubanda mikuna ne tusabuka misulu lua makasa. Ndi mvuluka musangu wanyi wa kumpala wa kubanda mukuna. Tuetu bamane kudia katshiakudia ka mu dinda, tuakangata mashinyi a mu dîba dia 5:30 wa mu dinda batangile ku musoko kampanda wa kule. Pashishe tuakenda lua makasa muaba uvua mâyi apuekela, ne pashishe tuetu kuendela kuulu kua mukuna kampanda mule. Mukuna au uvua muiname bibi, bienza ne: patuvua tubanda, makasa a muanetu uvua kumpala kuanyi ikale pabuipi ne mêsu anyi.

Mu dinda adi, Harvey wakayisha ne bana betu ba muaba utuakafika au, kadi meme ngakayisha nkayanyi mu kamusoko kampanda muvua bantu bakula tshiena Japon. Bu mu dîba dia 13:00, ngakapungila bibi bualu mvua muyishe mêba a bungi tshiyi mudie kantu. Patuakatuilangana ne Harvey, ukavua mushale nkayende. Uvua mushintakaje ndambu wa bibejibeji ku mayi a nzolo asatu a mabishi. Wakandeja mua kuadia, mmumue ne: kutubula ku lusongo lua diyi, pashishe kudipuita. Nansha muvuawu amueneka kaayi asamina muoyo bua kuadia, ngakapuita dimue. Kadi disatu, nnganyi uvua mua kudidia? Ngakadidia meme bualu Harvey uvua mumone ne: bu nzala mintekeshe muaba au, kavua mua kungambula kupueka nanyi mukuna to.

TUAKOWA MÂYI MU MUSHINDU UTUVUA KATSHIA KATUYI BANJI KUOWA

Mu dituku dia mpuilu wa tshijengu, ngakamona bualu bua dikema bumvua tshiyi muanji kumona. Tuvua basombele kua muanetu mukuabu uvua mutumba ne Nzubu wa Bukalenge. Bu mutu bena mu tshisa tshia Amis bangata diowa mâyi ne mushinga wa bungi, mukaji wa mutangidi wa tshijengu wakatutekela mâyi a kuowa, meme ne Harvey. Bu mutshivua Harvey ne bia kuenza, wakandomba bua nganji nye meme. Pangakaya meme kumona bintu bia mâyi bisatu: mbeketshi wa mâyi matalale, wa mâyi a mudilu, ne kadilongo ka munda mutupu. Kadi tangila bualu buvua bumpitshile: mukaji wa mutangidi wa tshijengu uvua muteke bintu bia mâyi abi bitangilangane ne Nzubu wa Bukalenge kuvua bana betu balongolola malu a mpuilu. Ngakamulomba bua antuadile tshilamba nansha tshia bishi. Yeye kuntuadila tshilamba tshia tshimuenesha emu ne emu! Meme ne: nguowele nansha ku mfundu kua nzubu, kadi kuine aku, kuvua mabata avua akeba kutua muntu uvua uya kuntu aku minu bualu uvua usemena pabuipi nawu. Meme kudiambila ne: ‘Bana betu mbadifile ku bidibu benza, kabakummona anu to. Bualu meme tshiyi muowe mâyi aa, kabakusanka nansha. Ndi anu nguowa. Ke meme kuowa.

Tudi bavuale mutu bena mu tshisa tshia Amis bavuala patubu benza malu kampanda

MIKANDA MIPATUILA BENA MUAKULU WA AMIS

Harvey wakamona ne: bana betu bavua bakula muakulu wa Amis bavua ne lutatu lua kuya kumpala mu nyuma bualu ba bungi kabavua bamanye kubala to, ne mukanda wetu nansha umue kawuvua mu muakulu wabu to. Bu mutshivuabu bafuminaku ku dituadija kufunda muakulu wa Amis ne maleta a muakulu wa bena Lomo, biakamueneka ne: bivua bimpe bua kulongesha bana betu mua kubala malu mafunda mu muakulu wabu. Tshivua mudimu wa bungi menemene, kadi ndekelu wa bionso, bana betu bakapeta mushindu wa kulonga malu a Yehowa mu muakulu wabu. Mikanda ya mu muakulu wa Amis yakabanga kupatuka lua ku ndekelu kua bidimu bia 1960, kadi Tshibumba tshia Nsentedi tshiotshi tshiakabanga kupatuka mu 1968.

Kadi mbulamatadi kavua musue bua tuabanye mikanda yetu mu muakulu mukuabu to, anu mu wa tshiena Chine. Nunku bua kuepuka bilumbu, Tshibumba tshia Nsentedi tshiakabanga kupatuka mu mishindu ya bungi. Tshilejilu, munkatshi mua tshidimu tshimue ne ngondo itanu, tuvua tupatula Tshibumba tshia Nsentedi mu miakulu ibidi eyi: wa Mandarin ne wa Amis. Pavua muntu utuela nkonko, pamuapa tuvua tuangata tshibejibeji etshi bua kulongesha bena kalaba ba mu Chine. Kubangila anu dîba adi, bulongolodi bua Yehowa mbupatule mikanda ya bungi mu muakulu wa Amis bua kulongesha banangibue betu bena muakulu eu malongesha malelela a mu Bible.​—Bien. 10:34, 35.

TSHIKONDO TSHIA DIKEZULA

Mu bidimu bia 1960 ne mu bia 1970, bana betu bena muakulu wa Amis ba bungi kabavua batumikila mikenji ya Nzambi to. Bu muvuabu kabayi bumvua mêyi manene a mu Bible bimpe menemene, bamue bavua baditue mu malu a masandi, dikuatshika dia maluvu, anyi dinua dia makanya ne misa ya bétel. Harvey uvua ukumbula bisumbu bia bungi, wambuluisha bana betu bua bumvue tshidi mmuenenu wa Yehowa bua malu aa. Bualu bundi mulonde ku ntuadijilu buvua butufikile mu lumue lua ku ngendu ya dikumbula bisumbu abi.

Bana betu bavua ne budipuekeshi bakitaba bua kushintuluka, kadi bia dibungama, ba bungi kabakashintuluka to; nunku mu mukungulu wa bidimu 20, bungi bua bamanyishi buakakepela bikole mu Taïwan. Kumpala bavua bapite pa 2 450, kadi bobu kushala bamanyishi batue ku 900. Buvua bualu buvua bututekeshe mu mikolo bikole. Kadi tuvua bamanye ne: Yehowa kavua mua kubenesha bulongolodi bupange bukezuke nansha. (2 Kol. 7:1) Panyima pa matuku, bena mu bisumbu abi bakatuadija kuenza malu mu mushindu mukezuke, Yehowa kubabenesha; patudi tuakula apa mu Taïwan mudi bamanyishi bapite pa 11 000.

Kumbukila mu bidimu bia 1980, tudi bamone mudi bisumbu bia muakulu wa Amis biye kumpala mu nyuma, ne Harvey uvua usomba ne bena mu Chine bikole. Kuvua bana betu ba bakaji bavua ne babayabu kabayi bena Kristo, nunku uvua musue kubambuluisha bua balue pabu Bantemu. Ndi mvuluka muvuaye ungambila ne: pavua umue wa kudibu musambile bua musangu wa kumpala, uvua musanke bikole. Nansha meme panyi mvua ne disanka dia kulongesha bantu ba bungi ba muoyo muakane bua kusemena pabuipi ne Yehowa. Mvua mene ne disanka dia mumvua ngenza mudimu ne bana babidi ba mulongi wanyi wa Bible wa kale, wa balume ne wa bakaji.

NGAKAFUISHA

Lelu nkadi mushale mukaji mukamba. Tuetu bamane kuenza bidimu bitue ku 59 mu dibaka, Harvey wakafua mu dia 1/1/2010 panyima pa mumane kuluangana ne disama dia kansere. Uvua muenze bidimu bitue ku 60 mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba! Utshitu anu unsamina muoyo bibi be! Kadi mvua ne disanka bua mumvua ngenza nende mudimu pamue mu matuku ende a ntuadijilu a mudimu au mu matunga abidi malenga a dikema! Ngakalonga mua kuakula miakulu ibidi mikole ya mu Asie, kadi Harvey yeye uvua mulonge mua kuyakula ne kuyifunda kabidi.

Bidimu bitue ku binayi pashishe, Kasumbu kaludiki kakamona ne: bu munkavua mukulakaje, bivua bitambe buimpe meme kupingana mu Australie. Ngakanji kudiambila ne: ‘Tshiena musue kumbuka mu Taïwan to.’ Kadi Harvey uvua mundongeshe mua kuitaba tshionso tshivua bulongolodi bundomba bua kuenza, ke meme kuitaba bua kupingana. Ngakalua kumona ne: dipangadika divuabu bangate adi divua dimpe menemene.

Ntu ne disanka dia kuyukila ne bantu batu balua ku Betele mu tshiena Japon anyi mu tshiena Chine mu dinyunguluka nabu

Lelu, ndi ku Betele wa Australasie. Ndi ngenzaku mudimu munkatshi mua lumingu; ku ndekelu kualu, nyisha ne bena mu tshisumbu. Pantu nyunguluka ne bana betu batu balua kukumbula Betele, ntu nyukila nabu mu tshiena Japon ne mu tshiena Chine. Nansha nanku ndi muindile ne muoyo mujima dituku dia dibishibua dia bantu ku lufu. Ndi mumanye ne: Yehowa neabishe Harvey ku lufu, yeye uvua mulonge mua kuenza tshionso tshivua Yehowa umulomba bua kuenza.​—Yone 5:28, 29.

^ tshik. 14 Nansha mudibi ne: tshiena Chine ke muakulu munene udiku mu Taïwan mpindieu, munkatshi mua bidimu bia bungi, tshiena Japon ke tshivua muakulu munene muntu amu. Nanku tshiena Japon tshitshivua anu muakulu uvua bantu ba bungi ba mu bisa bishilashilangane bia mu Taïwan bakula.