Ya Harvey yali ali ikolo pa yana 4. Ulupwa lwao lwasambilile icumi mu Midland uku Australia umu 1930, lino ivintu vyatazile sana. Ya Harvey izile iyatemwa sana Yeova nupya yabatiziwe ala yali ni myaka 14. Yasambilile ukuzumila imilimo yonsi ino yapeelwa umu cilongano. Wanda umwi yakanyile ukubelenga Lupungu Lwa Mulinzi pa kulongana, pano yelenganyanga ukuti yatanga yabelenge ningo pano yali ance. Nomba umwina uwalandanga na ya Harvey wayavwile ukwelenganya ivipusaneko lino wayanenyile ukuti: “Ndi cakuti umwi wakunena ukucita vimwi umwi uvi lyakwe Yeova, ala watalola ukuti watulinga!”—2 Kol. 3:5.

Nasambilile icumi uku England, wakwe vino cali kuli ya mayo na mangulenzi. Pa kutandika ya tata yatatemilwe ya Nte Yakwe Yeova, nomba lino papisile insita nayo kwene izile iyaya ya Nte. Nabatiziwe lino nali ni myaka 9, nanti icakuti ya tata yatanzumilizye. Nimiike uyo wakuya painiya alino nu kwizaya misyonali. Nomba, ya tata yatali nu kunzumilizya ukutandika upainiya lino ntatala nafisya imyaka 21. Ntalondanga ukulolela pa nsita  itali. Lyene lino nali ni myaka 16 yanzumilizye ukuya umu kwikala uku Australia na mangulenzi, uwakukile uku mpanga iya. Lyene, lino nafisizye imyaka 18 nizile ntandika upainiya.

Lino nali uku Australia, twaloline na ya Harvey. Swensi kwene twalondanga ukuombela Yeova mu mulimo wa umisyonali. Twatwaline umu 1951. Pa cisila ca kuombela pamwi upainiya pa myaka ili, twatandike ukuomba umulimo wa kutandalila ivilongano. Ciputulwa cino twaombelangamo cali icikulu, fwandi twapitanga intamfu itali pakuti tukafike uku ncende yuze.

Umu 1954, yatwamile ukuyazanwa ukwi sukulu lya Gilyadi ilyalenga 25. Umulimo uno twalondanga uwa umisyonali wali nu kufikiliziwa. Twafisile uku New York nu wato nupya twatandike isukulu lya Gilyadi. Lino twali ukwi sukulu, twasambililanga ni Cispanish, nupya cataliileko sana ya Harvey pano yafilwanga ukulanda cilembo cako “r.”

Lino twali uku sukulu, atusambilizyanga izile iyalanda ukuti yayo yonsi aakulonda ukuombela uku Japan yalembesye amazina yao pakuti yatandike ukusambilila umwi kalasi lya lulimi lwa Cijapanese. Twapingwilepo ukuleka iuvi lyakwe Yeova alino litupingwile umulimo uno twali nu kuomba. Lyene lino ya Albert Schroeder asambilizyanga umwi sukulu lya Gilyadi izile iyamanya ukuti tutalembesizye amazina, yatunenyile ukuti: “Mwelenganyepo nupya.” Lino tucili tukusitooka ukulembesya amazina, umwina Schroeder walanzile ukuti: “Nemo na ya kasambilizya yanji itumilemba amazina. Ezyini ndi cakuti mungasambilila Cijapanese.” Cangukiile sana ya Harvey ukulanda amazwi umu Cijapanese ukucila vino cali umu Cispanish.

Twafisile uku Japan umu 1955 nupya twazanyile mwaya sile ya kasimikila 500 umu mpanga yonsi. Ya Harvey yali ni myaka 26 nani nali ni myaka 24. Yatutumile umukuombela umu musumba wa Kobe muno twaomvile pa myaka 4. Lyene twizile ituya ni nsansa lino yatutumile umu mulimo wa kutandalila ivilongano, nupya twaombelanga umupipi nu musumba wa Nagoya. Twatemilwe vyonsi vino twazananga umu mulimo witu, aina na ya nkazi, ivyakulya vino twalyanga, alino na vino incende yalolekanga. Lino patatala palengela, twakweti isyuko na lyuze ilya kuomba umulimo uno Yeova watupeezile.

Pa cisila ca kuomba imyaka itatu umu mulimo wa kutandalila ivilongano, iofesi lya musambo uku Japan lyatuzizye ndi cakuti tungaya tukaombele uku Taiwan kuno yakalanda Ciamis. Aina yamwi uku Taiwan izile iyaya asangu, nupya iofesi lya musambo uku Taiwan lyalondanga ukutumako umwina umwi uwalandanga ningo Cijapanese pakuti akazwilizye ukumala intazi iyaliko. * Twatemilwe umulimo uno twaombanga umu Japan, fwandi cali icitale ukupingulapo. Nomba ya Harvey yasambilile ukuzumila umulimo onsi uno yapeelwa, fwandi twazumile.

Twafisile kuku umu Novemba 1962. Umu Taiwan mwali ya kasimikila 2,271, nupya aingi yalandanga Ciamis. Nomba ica nkoleelo, twalinzile ukusambilila Cichinese Mandarin. Twakweti ibuku lyonga ilya mu Cichinese Mandarin nupya kasambilizya uwatusambilizyanga atamanyile Cizungu, nomba twasambilile.

Lino twafisile sile uku Tawain, iofesi lya musambo lyapeezile ya Harvey ukwangalila umulimo wa kusimikila umu mpanga iya. Iofesi lya musambo lyali ilinono, fwandi ya Harvey yaombanga imilimo yao api ofesi nu kuomba na ina alandanga Ciamis pa milungu itatu cila mwezi. Nupya insita zimwi yaombangako nu mulimo wa kutandalila ivilongano nu kulanda amalyasi pa maukongano. Ndi cakuti ya Harvey yalandanga amalyasi mu Cijapanese, na ina alandanga Ciamis nga yuvwanga. Nomba uteeko wazumilizye amu macalici ukulapepa sile umu Cichinese Mandarin. Nanti cakuti ya Harvey yaculanga nu lulimi luu, nomba yalandanga amalyasi ala umwina akupiliula umu Ciamis.

Mpanga ya Taiwan yateekwanga na asilika, fwandi aina yalondekwanga ukupoka ulusa pa kukwata maukongano. Catalanga sana pa kupoka ulusa nupya insita zimwi papitanga insita itali pakuti yatuzumilizye. Ndi cakuti ya kapokola yatatuzumilizye ukukwata ukongano mu mulungu kwene uwo, ya Harvey iikalanga pa kapokola mpaka iyatuzumilizya. Pa mulandu wakuti ya kapokola yuvwanga insonyi ukulola uwa ku mpanga yuze ali pa polisi akuloleela, calenganga yatuzumilizya zuwa.

Pa milungu ino twali pamwi na ina, twapitanga ukucila pi awala lyonga, ukukwela imyamba nu kulamba inguzi. Nkaiusya umuku uno natandikiilepo ukukwela umwamba. Pa cisila ca kulya icakulya ca katondo, twakwezile motoka ni nsita yakwe 05:30 katondo ukuya ku muzi umwi uwali ukutali. Lyene twalamvile uluzi nu kukwela umwamba uwali utali sana. Mwamba wali utali icakuti nga nalola uku nkoleelo nalolanga amakuulu ya mwina uwali pa nkoleelo yane.

Uwanda kwene uwa katondo, ya Harvey yaomvile na ina aku ncende kwene iya, lelo nemo naomvile sile nenga mu kamuzi kanono umwikalanga antu aalandanga Cijapanese. Lino cafisile uku ma 13:00 nuvwile sana ukutonta pa mulandu wakuti ntalilepo icili consi pa maawazi aingi. Twizile itulolana na ya Harvey ala yali sile yonga. Ya Harvey yakawizye ya magazini yamwi na mayai yatatu  ankoko. Yandangilile ivyakulya lino yatulwile iyai lyonga nu kupwila. Nanti icakuti lituvwikanga ningo, nezizye lyonga. Nomba a weni uwali nu kulya iyai lyakwe citatu? Ya Harvey yampezile pano yelenginye ukuti yataali nu kunyemula ndi cakuti napona pa mulandu ni nzala.

Pa ukongano wa ciputulwa, cimwi cacitike cino citatazile cincitikilepo. Twikalanga umu ng’anda ya mwina umwi iyayelile umupipi ni Ng’anda ya Wene. Pa mulandu wakuti ukufulala kwacindama sana ku ina Amis, umuci wa mwangalizi watupekanyizizye amanzi ya kufulala. Ya Harvey yali apamviwe sana, fwandi yanenyile ukuti ntandikilepo ukufulala. Yapekanyizye iviya vitatu, mumwi mwali amanzi azuke, mumwi mwali akaye alino mumwi mutali ivili vyonsi. Icanzungwisye i cakuti yapekanyizizye apanzi apalungatine ni Ng’anda ya Wene pano aina yapekanyizizyanga ukongano wa ciputulwa. Nalenzile insalu iyakucinga. Yandetiile icipepa icalolanga. Nelenginye ukuyafulalila ukwitundu lya ng’anda, nomba kwali ivibata vino natinanga ukuti vimanduma. Nelenginye ukuti: ‘Aina iyapamviwa sana fwandi yatamamanya ukuti nkufulala. Ndi cakuti ntafulile, yamasoka. Namafulala sile!’ Avino nafulile.

Ya Harvey izile iluka ukuti aina alandanga Ciamis cayatalilanga ukuya nu utailo ukome pa mulandu wakuti yatamanyile ukubelenga nupya yatakweti impapulo izya mu lulimi lwao. Pa nsita iya ala yatandika ukulemba amabuku umu lulimi lwa Ciamis ukuomvya ivilembo vya Ciroma, fwandi calondekwanga ukusambilizya aina ukubelenga ululimi lwao. Uu wali umulimo ukome, nomba aina yakwanisye ukusambilila pali Yeova umu lulimi lwao. Impapulo zya Ciamis zyatandike ukupangwa muli ya 1960, nupya umu 1968 Lupungu Lwa Mulinzi lwafumile umu Ciamis.

Lelo, uteeko walesizye impapulo izitaali umu lulimi lwa Cichinese Mandarin. Pakuti kutaya ivimvulunganya, Lupungu Lwa Mulinzi lwa mu lulimi lwa Ciamis yalumpazile umu nzila izipusanepusane. Pa myezi 17 Lupungu Lwa Mulinzi luno twaomvyanga lwalemvwilwe umu ndimi ziili, Cichinese Mandarin ni Ciamis. Ndi cakuti umwi akweti amauzyo, twaomvyanga magazini pa kusambilizya antu mu Cichinese Mandarin. Ukufuma lili kwene, iuvi lyakwe  Yeova likapulinta impapulo umu lulimi luu pakuti yazwe antu ukusambilila icumi.—Mili. 10:34, 35.

Muli ya 1960 na ya 1970, aina aingi yatalondelanga sana amasunde yakwe Leza. Pa mulandu wakuti yatuvwikisyanga ivisinte vya muli Baibo, yamwi yacitanga uzelele, ukukoleka, nanti ukupeepa fwaka. Ya Harvey yatandalile ivilongano ivingi uku kwazwa aina pali vino Yeova akalola ukucita ivintu vii. Lino twali pa lwendo lumwi, vino itulanda pa kutandika kwi lyasi lii vyatucitikile.

Aina aicefye yene yaitemiilwe ukusenuka, nomba icaulanda i cakuti aina aingi yatasenwike, nupya impendwa yakwe ya kasimikila yawezile pa nsi ukufuma pali 2,450 ukufika kuli 900 apa myaka 20. Citazifile nanti apanono. Nomba twamanyile ukuti Yeova atange apaale iuvi ilikowele. (2 Kol. 7:1) Lino papisile insita, amu vilongano yatandike ukuombela Yeova umu nzila ino akalonda, nupya pa mulandu wakuti Yeova wayapaazile, ndakai umu Taiwan mwaya ya kasimikila ukucila pali 11,000.

Ukufuma umu 1980 twaweni ukuti aina na ya nkazi amu vilongano vya Ciamis yalundulwike sana, nupya ya Harvey yatandike ukusumba insita ikulu na amu vilongano vya Cichinese Mandarin. Yali sana ni nsansa ukwazwa ya iya yakwe ya nkazi aingi ukuya ya Nte Yakwe Yeova. Nkaiusya vino yali ni nsansa lino wenga pa onsi yaa wapefile kuli Yeova pa muku wa kutandikilapo. Nani kwene nkaya nu luzango pali vino nazwa antu aingi ukupalama kuli Yeova. Nupya nali nu luzango kuombela pa musambo wa ku Taiwan pamwi na ana yaili yakwe wino nasambilizyanga Baibo.

Ndakai lyene, ntakwata ya wane. Pa cisila ca kwikala imyaka umupipi na 59 umu cupo, ya Harvey yafwile na kansa pa 1 Januwale, 2010. Yaomvile umupipi ni myaka 60 umu mulimo wa nsita yonsi. Ncili nkayaluka sana. Nali nu luzango ukuombela pamwi nayo umu mpanga ziili! Pa mulandu na ya Harvey twasambilile ukulanda nu kulemba indimi ziili izitale izya ku Asia.

Lino papisile imyaka inono, Iumba Ilikatungulula lyapingwilepo ukuti pa mulandu wakuti ninkota, cingazipa ukuti nswilile uku Australia. Nelenginye ukuti, ‘Nsikulonda ukufuma uku Taiwan.’ Nomba ya Harvey yansambilizye ukuzumila umulimo uli onsi umwi iuvi lyakwe Yeova, fwandi napisile. Nizile iniluka ukuti cali sile ningo ukukuuka.

Ndakai, nkaomba pa musambo wa ku Australasia nupya pa mpela ya mulungu nkaya umu kusimikila pamwi na amu cilongano. Nkauvwa ningo nga nkulanda Cijapanese ni Cichinese lino nkutandazya antu pa Betele. Lelo, nkaloleela ulayo uno Yeova walaya uwakuti kulaya ukututuuluka, nupya namanya ukuti aliusya na ya Harvey, asambilile ukuzumila umulimo onsi uno Yeova wa yapeela.—Yoa. 5:28, 29.