Harvey akhali mwana wakuyamba pa wana anai. Banja lawo lidapfunza cadidi ku Midland Junction, kumabvadzuwa kwa Austrália mu 1930, pa nthawe yomwe pakhana mabvuto ya cuma. Harvey adakula acifuna Yahova ndipo adabatizidwa pomwe akhana magole 14. Mwakusaya kucedwa iye adapfunza kuti akhafunika lini kulamba mabasa ya m’gwere. Pomwe akhali tswaka iye adalamba kuwerenga Ntsanza ya Mulindiri pa mitsonkhano, pomwe adakumbiridwa kuti awerenge, thangwe akhakumbuka kuti akhalibe kuthemera. Koma abale adathandiza Harvey kubvesesa kuti akhafunika lini kukumbuka tenepoyo mwa kumuuza kuti: “Mu gulu la Yahova munthu akakukumbirani kuti mucite cinthu, bzikufuna kulewa kuti imwepo mudathemera kucita cinthuco!”—2 Wakolinto 3:5.

Ndidapfunza cadidi ku Inglaterra, na mai wangu pabodzi na m’bale wangu mkulu wacikazi. Pakuyamba, pai wangu akhafuna lini Mboni za Yahova, tsono na kupita kwa nthawe, iwo adadzakhalambo Mboni ya Yahova. Inepano ndidabatizidwa pomwe  ndikhana magole 9 yakubadwa napo kuti pai wanguwo akhafuna lini bzimwebzo. Ndikhafuna kukhala mpainiya, ndipo ndidadzakhaladi. Patsogolo pace ndidadzakhala misiyonario, napo kuti pai wangu alibe kundibvumiza kukhala mpainiya mpaka pomwe ndidapfitsa magole 21 yakubadwa. Ndikhafuna lini kumala nthawe itali tenepa. Tenepo pomwe ndikhana magole 16 yakubadwa ndidabvumizidwa kuyenda ku Austrália kukakhala na m’bale wangu wacikazi omwe akhadafulukira ku dziko limweri. Bzakudekeza mpsakuti pomwe ndidapfitsa magole 18 ndidayamba kucita upainiya.

Ku Austrália, ndidadziwana na Harvey. Tentsenefe tikhana cakulinga cakutumikira Yahova ninga amisiyonario. Tidalowolana mu gole la 1951. Pambuyo pakucita upainiya kwa magole mawiri, ifepano tidakumbiridwa kuti tikhale anyakunyang’anira dera. Dera lathu likhali likulu kwene-kwene lomwe likhaphatanidza kumadokero kwa Austrália. Ndipopa kawiri-kawiri tikhambaphatisa basa karo kuti tiyende ku mbuto zakutali za dera lathulo.

Mu 1954, tidacemeredwa kuti tikapite turma 25 ya xikola ya Gileyade. Bzomwe tikhafuna bzakuti tikhale amisiyonario bzingadakwanisika mwakusaya kucedwa! Tidafika ku Nova Iorque na naviyo ndipo tidayamba kupfunza Bibliya na nyongo. Kusiya bzomwe tikhapfunza m’Bibliya, tikhapfunzambo Ciexpanyol, comwe cikhali cirewedwe cakunesa kwene-kwene kuna Harvey thangwe iye akhakwanisa lini kulewa letra r.

Pa nthawe yomwe tikhapfunza, mpfunzisi wathu adadziwisa kuti wale omwe akufuna kukatumikira ku Japão, anembese dzina kuti ayambe kupfunza Cijaponeji. Ifepano tidasiya kuti gulu la Yahova litisankhulire komwe tikatumikire. Pomwe padapita nthawe ing’ono-ng’ono, Albert Schroeder omwe akhali mpfunzisi wa xikola ya Gileyadeyo, adawona kuti ifepano tikhalibe kunembesa madzina yathu. Iye adatiuza kuti: “Tin’kupasani mpata kuti mukumbuke bwino.” Pomwe tidazeza kunemba madzinayo, m’bale Schroeder adalewa kuti: “Inepano na apfunzisi winango takusankhulirani komwe mungayende. Yezerani kupfunza Cijaponeji.” Bzidakhala bzakupusa kwa Harvey kulewalewa Cijaponeji kusiyana na Ciexpanyol.

Tidafika ku Japão mu 1955, pomwe dziko lentsero likhana apalizi 500 basi. Harvey akhana magole 26 ndipo ine ndikhana magole 24. Tidatumizidwa ku mzinda wa Kobe omwe ukhali m’phepete mwa nyanza, komwe tidatumikira magole manai. Patsogolo pace, tidakomedwa kwene-kwene pomwe tidacemeredwa kuti tikatumikire pomwe ninga anyakunyang’anira dera, ndipo tidatumikira pafupi na mzinda wa Nagoya. Tidakomedwa kwene-kwene na bzinthu bzomwe bzikhaphatanidza utumiki bwathu, abale, cakudya na cikhalidwe ca kumweko. Pomwe padapita nthawe ing’ono-ng’ono, tidakhala pomwe na mwayi wakuti tileke kulamba bzomwe Yahova angadatikumbira kucita.

Pambuyo pakutumikira kwa magole matatu ninga anyakunyang’anira dera, mthambi ya ku Japão idatibvunza penu tingabvume kuyenda ku Taiwani kuti tikaphate basa na mtundu wa wanthu wakucemeredwa Amisi. Abale winango wa mtundu wa Amisi akhadapanduka, ndipo mthambi ya ku Taiwani ikhafuna abale omwe akhadziwa kulewalewa bwino Cijaponeji, kuti ayende kukathandiza abalewo kuti asiye upanduki. * Tikhafuna basa lathu lomwe tikhacita ku Japão, tenepo cakusankhula cimweci cikhali cakunesa kwene-kwene. Tsono Harvey adapfunza kuleka kulamba basa lomwe apasidwa, tenepo tidabvuma kuyenda.

Tidafika kumweko mu Novembro 1962. Ku Taiwani kukhana apalizi wakukwana 2.271, ndipo azinji wa iwo akhali wa mtundu wa Amisi. Koma cakuyamba tikhafunika kupfunza Cixineji napo kuti tikhana bukhu libodzi la Cixinejico na mpfunzisi omwe akhadziwa lini kulewalewa Cingerezi, koma tidakwanisa kupfunza cirewedweco.

Pomwe tidafika ku Taiwaniko, Harvey adaikhidwa kuti anyang’anire basa lakupalizira mu dzikolo. Mthambiyo ikhali ing’ono, tenepo Harvey akhafunika kuphata basa mu xikiritoriyo mwace ndipo pa nthawe ibodzi-bodziyo aciphata basa na abale wa mtundu wa Amisi kwa midzinga mitatu pa mwezi. Ndipo iye nthawe zinango akhatumikirambo ninga nyakuyang’anira wa cigawo, bzomwe bzikhaphatanidza kufotokoza nkhani pa m’mitsonkhano ya dera. Harvey akhafunika kufotokoza nkhani mu Cijaponeji, comwe abale wa mtundu wa Amisi angadakwanisa kubva. Koma akulu-akulu wa boma akhabvumiza kuti mitsonkhano yamagereja icitike mu Cixineji basi. Tenepo Harvey akhambacita nyongo ikulu kuti afotokoze nkhani zace mu Cixineji ndipo m’bale munango akhambasandulizira mu Ciamisi.

Dziko la Taiwani likhanyang’aniridwa na acikunda, tenepo abale akhafunika kucita kukumbira kuti akagumanike pa mitsonkhano mikulu-mikulu. Kuti mkumbiro wawoyo ubvumidwe, bzikhali bzakunesa kwene-kwene ndipo bzikhatenga nthawe itali kuti atawiridwe. Apolisiya akasaya kuwapasa citsamba cakuwabvumiza mpaka sumana ya mtsonkhano, Harvey akhafunika kudikhirira pamwepo mpaka kutambira citsambaco. Apolisiyawo akhanemba tsambalo mwakam’fulumize thangwe ra kuwona munthu omwe ngwa dziko lini lawo akudikhirira.

Pa sumana zomwe tidamala na abale, tikhafunika kufamba ora ibodzi ayai kuposa kuti tikwire mapiri na kuyambuka mikulo. Ndikukumbukira phiri lomwe ndidayamba kukwira. Pomwe tidamala kudya matabitxu tidapakira karo pa nthawe zixanu na pakati za kumacebese (5:30) ticiyenda ku mudzi omwe ukhali kutali. Patsogolo pace tidayambuka mkulo ukulu ticikwira phiri litali. Phirilo likhali litali kwene-kwene mwakuti nzayo za m’bale omwe akhali kutsogolo kwangu ndikhaziwonera m’maso mwangumu.

Macibese yamweyo, Harvey adaphata basa mu utumiki pabodzi na abale wa kumweko, pomwe inepano ndikhapalizira ndekha m’mudzi wa wanthu omwe ambalewalewa Cijaponeji. Pomwe zidakwana 13 ora, inepano ndikhadagoboka kwene-kwene thangwe ndikhadamala nthawe itali ne kudya cinthu. Pomwe ndidagumana na Harvey iye akhali yekha. Harvey adacinjanisa marevista manango na mazayi matatu ya mkhuku. Iye adandipfunzisa momwe ningadadyera dzai libodzi mwakucita kubola dzairo kabuli kang’ono-ng’ono ndicipswuta m’nenga wace. Napo kuti bzikhawoneka kuti bzikhali lini bzabwino, ndidayezera kucita  tenepo. Ndipo likhadasala dzai lacitatu.Tsono Harvey adandipasa dzai lacitatulo thangwe iye akhakumbuka kuti angadakwanisa lini kundinyamula pakupolika phirilo.

Pa mtsonkhano wa dera unango, ndidagumana na bvuto lomwe ndikhanati kugumana nalo kale. Ifepano tikhadafikira pamui pa m’bale munango omwe ukhali pafupi na Nyumba ya Umambo. Pakuti wanthu wa mtundu wa Amisi ambawona kusamba kukhala cinthu cakufunika, mkazi wa nyakunyang’anira dera adatiikhira madzi kuti tikasambe. Pakuti Harvey akhacita bzinthu bzinango, tenepo iye adandikumbira kuti ndiyambe ndine kukasamba. Pomwe ndidayenda ndidagumana mabalde matatu, libodzi likhana madzi yakudjedjera, libodzi likhana madzi yakupsa ndipo linango likhalibe cinthu. Comwe cidandidabwisa n’cakuti mkazi wa nyakunyang’anira derayo, adaikha mabaldiyo kukhonde kwa nyumba komwe abale omwe akhaphata basa la kukonzekera mtsonkhano wa dera pa Nyumba ya Umambo akhakwanisa kuyawona. Tenepo ndidakumbira nguwo mpfumakaziyo. Iye adandibweresera palastiko ikulu yakungwerewera! Ndidakumbuka bzakuyenda kukhonde kwa nyumba, tsono kumweko kukhana bzimbalame bzikulu-bzikulu ndipo ndikhabva mantha kuti bzingadandipapala. Ndidayamba kukumbuka kuti: ‘Abale wale adatanganidwa na basa ndipo iwo angandiwone lini kuti ndikusamba. Ndipo ndikasaya kusamba n’nisunamisa wanthuwa, lekani ndisambe! Tenepo ndidasamba.’

Harvey adazindikira kuti abale wa mtundu wa Amisi akhatazira kuyenda patsogolo mwauzimu thangwe rakuti pakhalibe mabukhu m’cirewedwe cawo. Pakuti Ciamisi cikhadayamba kusanduliziridwa tsapanopa mwakuphatisa basa Caracteres romanos, bzidawoneka kuti bzingadakhala bzakuthandiza kupfunzisa abale kuwerenga cirewedwe cawo. Limweri likhali basa lakunesa, koma lingadathandiza abalewo kupfunza bza Yahova mwa kuphatisa basa bzirewedwe bzawo. Mabukhu m’Ciamisi yadayamba kugumanika mu 1960 ndipo mu 1968 Ntsanza ya Mulindiri idayamba kugawiridwa.

Tsono boma likhafuna lini kuti tigawire mabukhu yomwe yakhali lini ya Cixineji. Tenepo kuti titcenkhe mabvuto, Ntsanza ya Mulindiri ya mu Ciamisi idayamba kugawiridwa mu njira zakusiyana-siyana. Mwa ciratizo, kwa minyezi 17 tidagawira Ntsanza ya Mulindiri ya cirewedwe ca Ciamisi-Mandarin. Akawoneka munthu omwe akufuna kudziwa bzizinji ifepano tikhaphatisa basa cirewedwe ca mu mzindamo comwe ni Cixineji. Kucokera pamwepo gulu la Yahova lidayamba  kusandulizira mabukhu mazinji mu Ciamisi kuti lithandize wanthu kudziwa cadidi.—Mabasa 10:34, 35.

Kucokera mu gole la 1960 mpaka 1970, abale azinji wa mtundu wa Amisi akhaphatisa lini basa mitemo ya Mulungu pa moyo wawo. Pakuti iwo akhabvesesa lini mitemo ya m’Bibliya, winango wa iwo akhacita bza unzazi, kumwa mwakupitirira malire, kufumali, na kuphatisa basa mankhwala yakudzungulumwisa msolo. Harvey adazungira magwere mazinji aciyeza kuthandiza wanthuwo kubvesesa momwe Yahova ambawonera nkhani zimwezi. Bzomwe tafotokoza pakuyamba bzire, bzidaticitikira pomwe tikhazungira magwereya.

Abale wakubzicepesa akhadakonzeka kucinja, koma cakupasa ntsisi n’cakuti abale azinji alibe kubvuma kucinja ndipo mbogo ya apalizi wa ku Taiwani idacepa kucokera pa 2.450 kufika pa 900 mkati mwa magole 20. Bzimwebzi bzikhali bzakusunamisa kwene-kwene. Koma tikhadziwa kuti Yahova angadasimba lini gulu lakupswipa. (2 Wakolinto 7:1) Pomwe padapita nthawe, magwere yadayamba pomwe kutumikira Yahova mu njira yakuthemera, ndipo dziko la Taiwani tsapano lina apalizi wakupitirira 11.000.

Kuyambira mu gole la 1980, tidayamba kuwona abale na mpfumakazi wa m’magwere ya cirewedwe ca Ciamisi akuyenda patsogolo. Ndipo Harvey adayamba kumbamala nthawe izinji akuthandiza abale omwe ambalewalewa Cixineji. Iye akhakomedwa kuthandiza azimuna wa mpfumakazi zizinji kukhala Mboni za Yahova. Ndikukumbukira pomwe iye adandiuza kuti adakomedwa kwene-kwene pomwe m’bodzi mwa amunawo adacita mpembo wace wakuyamba kwa Yahova. Inepanombo ndikukomedwa kwene-kwene kudziwa kuti ndidakwanisa kupfunzisa wanthu azinji kukhala wakufendererana na Yahova. Ndidakomedwa pomwe kuphata basa ku mthambi ya ku Taiwani pabodzi na wana awiri wa nyakupfunza wangu wa Bibliya.

Tsapano ndiribe mwanzangu. Pafupi-fupi magole 59 ya malowozi yathu, mwamuna wangu Harvey adasaika pa 1 Janeiro, 2010, pambuyo pakubonera na matenda ya kankro. Iye adamala pafupi-fupi magole 60 akucita utumiki bwa nthawe zentse! Inepano ndikadamukumbukira kwene-kwene. Ndipo ndikhakondwa kwene-kwene kutumikira naye pabodzi! Ifepano tapfunza kulewalewa ndipo Harvey adapfunzambo kunemba bzirewedwe bziwiri bzakunesa bza ku Ásia.

M’magole mang’ono-ng’ono mbuyomu, Bungwe Lakutonga lidawona kuti thangwe rakuti ndakalamba, bzikhali bwino kuti inepano ndibwerere ku Austrália . Makumbukidwe yangu yakuyamba yakhali yakuti: ‘Ni’nfuna lini kucoka m’dziko la Taiwani.’ Koma Harvey adandipfunzisa kuleka kulamba bzomwe gulu la Yahova lingandikumbire kucita. Tenepo ndidayenda. Patsogolo pace ndidawona kuti bzomwe adandiuzabzo bzikhali bzabwino.

Tsapano pakati pa sumana ndikutumikira pa mthambi ya ku Austrália ndipo kuphampha kwa sumana, nimbayenda mu upalizi na gwere langu. Inepano nimbakomedwa kwene-kwene kulewalewa Cijaponeji na Cixineji pakutambira wanthu omwe abwera kudzazungira Beteli. Inepano ndikudikhirira ntsiku ya kulamusidwa kwa anyakufa, thangwe ndikudziwa kuti Harvey omwe adapfunza kuleka kulamba bzomwe Yahova adamuuza, ana cidikhiro ca kudzalamusidwa.—Juwau 5:28, 29.