Qusaypa sutinmi karqa Harvey, payqa karqa Australia nacionmantam. Paypa ayllunsi Jehova Diosmanta yachayta qallaykusqa 1930 wata qipaman chay nacionpi muchuy kachkaptin. Harveyqa bautizakusqa 14 watanpi kachkaspanmi. Huk kutipis warmallaraq kachkaptin huñunakuypi Willakuq qillqata ñawinchananpaq nisqaku. Hinaptinsi payñataq nisqa: “Manam ñuqaqa atiymanchu”, nispa. Chaysi huk iñiqmasinchikñataq rimapayaspan nisqa: “Pi iñiqmasinchikpas yanapaykunaykipaqqa nisunki allinta ruwanaykita yachaspanmi”, nispa (2 Cor. 3:5). Chaymantapachas imapipas yanapaykunankupaq niptinkuqa “arí” niqña.

Ñuqaqa kani Inglaterra nacionmantam. Chaypim Jehova Diosmantaqa yacharqani mamaypiwan hinaspa mayor ñañaypiwan. Qallariypiqa manam taytayqa munarqachu bibliamanta yachaytaqa. Chaymanta achka wata qipamanñam payqa Jehova Diospa testigon karqa. Taytay mana munachkaptinpas isqun wataypi kachkaspaymi bautizakurqani. Precursora kanaypaqmi tantiarurqani, chaynapi huklaw nacionkunapi Jehova Diosmanta willakuq kanaypaq. Taytaymi ichaqa niwarqa: “21 wataykipi kachkaspaykiñam precursoraqa kanayki”, nispa. Ichaqa manamá munarqanichu chayna wataykama suyaytaqa, chaymi 16 wataypi kachkaspay taytayta nirqani Australia nacionpi mayor ñañaywan yachanaypaq. 18 wataypi kachkaspayñam precursora kaytaqa qallaykurqani.

 Australia nacionpi kachkaspaymi Harveywan riqsinakururqaniku, hinaspaykum casarakururqaniku 1951 watapi. Iskay wataña precursor kachkaptiykum iñiqkunata llaqtan-llaqtan watukuq kanaykupaq niwarqaku. Iñiqmasinchikkunata watukuq rinaykupaqqa karu-karutam carrowan riq kaniku.

1954 watapim galaad escuelaman rinaykupaq niwarqaku. Chaytaqa anchatamá munarqaniku. Chay escuelapiqa bibliamantam allinta yachachiwarqaku. Chaypiqa castellano rimaytapas yachanaykum karqa, qusaymi ichaqa mana chayllachu atirqa.

Galaad escuelapi yachachiwaqniykum niwarqaku Japon nacionpi serviy munaqkunaqa japones rimayta yachanaykupaq. Ñuqaykuqa mayman rinaykupaq iñiqmasinchikkuna niwanankuta munaspaykum chay rimayta yachanaykupaqqa mana tantiarqanikuchu. Hinaptinmi huknin yachachiwaqniyku niwarqaku: “Japon nacionpiqa allintam yanapakuwaqchik”, nispa. Hinalla iskayrayaptiykum payqa kaynataraq niwarqaku: “Ñuqawan wakin yachachiqkunam munaniku japones rimayta yachanaykichikta”, nispa. Qusayqa chayllam yacharurqa japones rimaytaqa.

1955 watapim Japon nacionman chayarurqaniku, chaypiqa 500 iñiqmasinchikkunallam karqaku. Qusayqa 26 watanpim karqa, ñuqañataqmi 24 wataypi. Kobe sutiyuq llaqtapim tawa wata karqaniku. Chaymantañataqmi iñiqmasinchikkunata watukuq kanaykupaq niykuwarqaku, chaywanqa ancha kusisqam tarikurqaniku. Japon nacionqa sumaqmi, mikuykunapas miskillañam, iñiqmasinchikkunapas kuyakuqllañataqmi kanku. Chaymi hawka hinaspa kusisqa karqaniku.

Kimsa wataña iñiqmasinchikkunata watukuq kachkaptiykum betelmanta qayamuwaspanku kaynata niwarqaku: “Munaymankum Taiwan nacionman rispaykichik ami rimayniyuq iñiqmasinchikkunata yanapanaykichikta”, nispa. Ami rimayniyuq wakin  iñiqmasinchikkunam Diosta qipancharurqaku. Chaymi japones rimayta yachasqaykurayku niwarqaku chaypi yanapakunaykupaq. * Japon nacionpi hawka hinaspa kusisqa kachkaspaykupas “arí, risaqkum” nispam nirqaniku.

1962 watapa noviembre killanpi Taiwan nacionman chayaruptiykuqa 2.271 iñiqkunallaraqmi karqaku. Yaqa llapallankum ami rimaq karqaku. Chay nacionpiqa chino rimaytapas yachanaykum karqa. Chay rimayta yachanaykupaqqa huk qillqallaykum kapuwarqaku. Yachachiwaqniykupas manataqmi ingles rimaytaqa rimaqchu. Chaywanpas yacharurqanikum.

Taiwanman chayasqayku qipallatam qusayta nirqaku betel wasipi yanapakunanpaq. Betelpi kaspanpas qusayqa ami rimaq iñiqmasinchikkunawanmi killapi achka kutita Diosmanta willakuq. Chaymantapas payqa wakinpim iñiqkunata llaqtan-llaqtan watukuq, hinaspanmi hatun huñunakuykuna kananpaq yanapakuspan chaypi yachachiq. Chaypi autoridadkunaqa manam munaqkuchu mayqin religionpas japones rimaypi yachachinankutaqa. Chaymi qusayqa chay huñunakuykunapiqa chino rimaypiña yachachiq allinta mana yachachkaspanpas. Huk iñiqmasinchikñataqmi chay yachachisqanta amipiña rimarqa.

Chay tiempopiqa Taiwan nacionpi hatun huñunakuykunata ruwanankupaqqa autoridadkunamanraqmi papelta ruwaspanku qunanku karqa. Wakinpiqa manam chayllachu “arí” niqku, chaymi unaytaraq suyaqku. Chayna kaptinqa qusaymi comisariata riq, hinaspanmi chaypi tiyaq “arí” ninankukama. Chaynata ruwaptinmi policiakunaqa huñunakuyta ruwanaykupaq “arí” niykuwaqku.

Iñiqmasinchikkunawan Diosmanta willakuq rispaykum sayay-sayay qatakunata qispiq kaniku, chimpaqtaqmi kaniku mayukunatapas. Huk kutipim tutapayta mikuykuspayku karu llaqtachata carrowan rirqaniku. Chaymantam chakillawanña mayuta chimpaspayku qatata qispirqaniku, sayay-sayay kaptinmi ñawpaqninta riqpa chakinpas yaqa urkuypiña karqa.

Chay kutipim yaqa chawpi punchawkama Diosmanta willakurqaniku. Qusayqa chaypi llaqtayuq iñiqmasinchikkunawanmi willakurqa, ñuqañataqmi sapallay huklawpi willakurqani. Chawpi punchaw pasayña kasqanraykum mikuymanta manaña kallpaypas karqachu. Chaymantam qusaywan tupanakururqani, iñiqmasinchikkunapas pasakusqakuñam. Paymanmi kimsa runtuta quykusqaku qillqanchikkunata quykuptin. Mikuymanta kaptiymi chay chawa runtu mikuyta yachachiwarqa iskay lawninta uchkuruspan. Chaymi ñuqapas iskay lawninta uchkuruspay huknin runtuta suqururqani millakustin. Manaña kallpaypas kaptinmi huknin runtutawan suqururqani. Manachayqa  mikuymanta laqakuruptiychá qusayqa tukuy urayta mana qipiyta atiwanmanchu karqa.

Huk kutipim hatun huñunakuyman rirqaniku. Chaypi samapakusqayku wasim huñunakuna wasipa waqtallanpi karqa. Ami rimayniyuq runakunapaqqa bañakuyqa ancha allinmi. Chaymi wasiyuq iñiqmasinchikqa mankapi yakuta quykuwarqaku hawapi bañakunaykupaq. Hawapiqa achka iñiqmasinchikkunam hatun huñunakuypaq tukuyta ruwachkarqaku. Chaymi iñiqmasinchikta nirqani bañakuptiy mana pipas qawawananpaq imallatapas quykuwananpaq. Payñataqmi ruyaq plasticota quykuwarqa. Chayqa manamá tapawarqachu. Chaymi piensarqani wasi qipapiña bañakuyta. Ichaqa hatun patokuna tusparuwananta manchakuspaymi kaqlla kutirirqani. Hinaspaymi sunqullaypi nikurqani: “Mana bañakuspayqa ami rimayniyuq iñiqmasiykunatam hukmanyarachiyman. Paykunapas tukuy ima ruwayniyuqtaqmi kachkanku, manachusmi rikumuwanqakupaschu, kayllapiña bañakurusaq”, nispay. Chaynata nispaymi hinallapiña bañakururqani.

Ami rimayniyuq achka iñiqmasinchikkunam mana leeyta yacharqakuchu. Qillqanchikkunapas manataqmi paykunapa rimayninkupiqa karqachu. Chaymi Jehova Diosmantaqa mana allintachu yacharqaku. Chayta qawaspaykum leeyta yachachirqaniku, chayqa sasamá karqa. Chaymantam ichaqa kikinkupa rimayninkupiña qillqakunata leespanku Diosmanta astawan yachayta qallaykurqaku. 1966 watapaqmi wakin qillqanchikkunata ami rimaypi ruwayta qallaykurqaku, Willakuq qillqatañataqmi 1968 watapi.

Chaypi autoridadkunaqa munarqaku ima qillqapas chino rimayllapi kanantam. Chaymi mana imatapas niwanankupaq Willakuq qillqanchikqa chino rimaypi hinaspa ami rimaypi hukllapi ruwasqa karqa. Chaymi autoridadkunaqa piensarqaku chino rimayta runakunaman yachachisqaykuta. Kunanqa ami  rimayniyuq runamasinchikkuna rimayninkupi Diosmanta yachanankupaqmi achka qillqanchikkuna kachkan (Hech. 10:34, 35).

Achka watam ami rimayniyuq iñiqmasinchikkunaqa mana Diospa munasqanman hinachu kawsakurqaku. Diospa kamachikuyninkunata allinta mana entiendesqankuraykum huchapakuqku, sinkakuqku hinaspa cigarrota pitaqku. Chaymi qusayqa chay iñiqmasinchikkunata Jehova Diospa kamachikuyninkunata sumaqta yachachinanpaq anchata kallpanchakurqa.

Kasukuqkunaqa chay mana allin ruwasqankutam saqirqaku, achka iñiqmasinchikkunam ichaqa mana. 20 watallapim 2.450 kasqankumanta 900 iñiqmasinchikkunallaña karqaku, chayqa llakikuypaqmá karqa. Chaywanpas, yacharqanikum Jehova Diosninchikqa serviqninkuna chuya kananchikta munasqanta (2 Cor. 7:1). Kunanqa 11.000 testigokunañam Taiwan nacionpiqa kanku.

1980 watamantam ami rimayniyuq iñiqmasinchikkunaqa Diosta yupaychayninkupiqa allinña karqaku. Chaymi qusayqa chino rimayniyuq runakunataña astawan yanapayta atirqa. Achka iñiqmasinchikkunapa qusantam testigo kanankupaq yanaparqa. Ñuqapas achka runamasinchikkunatam yanaparqani testigo kanankupaq. Chaywanmi ancha kusisqa tarikuni. Kusisqataqmi tarikurqani bibliamanta yachachisqay runamasinchikpa iskay warmankunawan kuska Taiwan nacionpi kaq betel wasipi yanapakusqaywanpas.

Qusayqa 2010 wata qallariytam cancerwan wañukurqa. Payqa yaqa 60 watam tukuy tiemponwan Diosta servirqa. Qusayta yuyarispaymi anchata llakikuni. Chaywanpas, iskay nacionkunapi yanapakusqaykuta yuyarispaymi anchata kusikuni. Japones rimaytawan chino rimaytam yacharurqaniku. Qusayqa yacharurqataqmi chay rimaykunapi qillqaytapas.

Qusaypa wañukusqan qipallatam Diospa llaqtanpi punta apaqkuna niwarqa Australia nacionman kutinaypaq. Qallariypiqa manam munarqanichu. Ichaqa Harveymi yachachiwarqa imatapas niwaptinkuqa “arí” ninaypaq. Chaymi kutinaypaq tantiarurqani. Yuyaqña kasqayraykum iñiqmasinchikkunapa niwasqanqa allin karqa.

Kunanqa Australasia betel wasipim kachkani. Chino hinaspa japones rimayniyuq iñiqmasinchikkuna hamuptinkum betel wasita riqsichini. Ñuqaqa qusay kawsarimunantam munachkaniña. Diosman sunqu kasqanraykum mana iskayrayanichu Jehova Dios kawsarichimunanmantaqa (Juan 5:28, 29).