Ko Harvey te mataipo o te au tamāroa e ā. Kua āriki tona ngutuare tangata i te tuatua mou i te oire Midland Junction, i Western Australia, i te tuatau ngatā i te pae moni i te mataiti 1930. Kua akamata a Harvey i te inangaro ia Iehova e e 14 ona mataiti i papetitoia ai. Kua apii mai aia kia āriki ua rai i te au angaanga a te putuputuanga. Ei taeake mapu kare aia i āriki ana i te patianga kia tatau i Te Punanga Tiaki i ko i te uipaanga, no te mea manako aia e kare aia e tau kia rave i te reira. Inara, akakite tetai taeake kia Harvey, “Me pati mai tetai tangata i roto i ta Iehova akaaerenga kia rave koe i tetai angaanga, kua kite aia e ka rauka ia koe!”​—2 Kori. 3:5.

Kua apii au i te tuatua mou i Peritane, pera katoa toku metua vaine e toku tuakana. Kua patoi toku metua tane i te tuatua mou i te akamataanga, inara i muri mai kua āriki aia i te reira. Noatu kare aia i akatika, kua papetitoia rai au e iva oku mataiti. Kua akanoo au i taku akakoroanga kia painia e i muri mai kia riro ei mitinari. Inara, kare toku metua tane i akatika iaku kia painia kia tae roa toku mataiti  ki te 21. Kare au i inangaro i te tiaki e roa roa te reira. No reira te tae anga toku mataiti ki te 16, kua akatika toku metua tane kia neke au ki Autireria kia noo ki ko i toku tuakana. E te tae anga toku mataiti ki te 18, kua akamata au i te painia.

Aravei au ia Harvey i Autireria. Kua inangaro maua i te tavini ia Iehova ei mitinari. Kua akaipoipo maua i te 1951. Kua painia kapiti maua no tetai rua mataiti, e i muri mai kua akamata maua i te rave i te angaanga kotinga. Tei Western Australia ta maua kotinga e e ngai maatamaata te reira, e ka aere maua na roto i te enua marō e te mamao.

I te 1954, kua patiia maua kia aere ki te apii Gileada, pupu 25. Kua vaitata ta maua i akakoro kia riro mai ei mitinari! Kua aere maua ki New York na runga i te pai e kua akamata ta maua apii Pipiria oonu tikai i Gileada. I reira, ka anoanoia matou kia apii i te reo Paniora, e mea ngatā teia kia Harvey no te mea kare e rauka iaia i te akatangi i tana reta rrrr.

I ko i te apii kua akakite mai te au puapii e ko te aronga ka inangaro i te tavini i Tiapani kia tata i to ratou ingoa no te apii i te reo Tiapani. Kua iki maua e meitaki ake e na to Iehova akaaerenga e iki ka tavini maua kiea. I muri poto mai kua kite tetai puapii Gileada ko Albert Schroeder, e kare maua i tuku ana i to maua ingoa. Karanga mai aia: “Kia akamanako korua i te reira.” No te mea kare maua i tuku i to maua ingoa, akakite mai te Taeake Schroeder: “Kua tuku au e te au puapii i to korua ingoa ki roto i te pupu apii reo Tiapani. E tauta korua i te apii i tera reo.” E māmā ake ia Harvey i te apii i te reo Tiapani, i te reo Paniora.

Kua tae maua ki Tiapani i te 1955, e 500 rai papuritia i roto i tera enua. E 26 o Harvey mataiti, e 24 oku. Kua tukuia maua ki te oire ko Kobe, e kua tavini maua i reira no tetai ā mataiti. Mataora tikai te patiia anga mai maua kia oki akaou ki roto i te angaanga tutaka, e kua tavini maua vaitata atu ki te oire ko Nagoya. Reka tikai ta maua tuanga angaanga—te au taeake, te kai, e te reira ngai. Kare i roa i muri mai, kua pati a Iehova ia maua kia rave i tetai angaanga ou.

I muri ake e toru mataiti i roto i te angaanga tutaka, kua pati te opati betela o Tiapani  me ka inangaro maua i te aere ki Taiwan no te tutu aere ki te iti tangata Amis. Kua akamata tetai au taeake Amis i te apii i te au apiianga pikikaa e kua inangaroia tetai taeake ka kite i te tuatua Tiapani no te akatikatika i teia manamanata. * Mareka maua i ta maua angaanga i Tiapani no reira e ikianga ngatā teia. Inara kua apii mai a Harvey e auraka e karanga e kare ki tetai angaanga. No reira kua āriki maua i te aere ki Taiwan.

Tae maua ki reira ia Noema, 1962. E 2,271 papuritia i Taiwan, ko te maataanga, e iti tangata Amis. I te akamata anga, ka anoanoia maua kia apii i te reo Tinito. E tai a maua puka no te apii reo Tinito e te puapii kare e kite i te tuatua Papaa, inara kua apii maua i tera reo.

Muri poto ake i to maua tae anga ki Taiwan, kua riro mai a Harvey ei tavini betela. No te meangiti o te opati betela, ka rauka ia Harvey i te rave i tana angaanga i reira e te tavini i te au taeake Amis no tetai toru epetoma i te marama. Kua tavini katoa aia ei akaaere tapere i tetai taime, e te oronga i te au ako i ko i te au akaputuputuanga. Ka rauka ia Harvey i te oronga i tana ako i roto i te reo Tiapani e ka mārama te au taeake Amis, inara kua inangaro te kavamani i te au putuputuanga akonoanga kia oronga i te au akoanga ki roto i te reo Tinito. Noatu kare a Harvey i tukatau i te reo Tinito, kua oronga rai aia i tana ako e kua uriia ki roto i te reo Amis.

No te mea na te vaeau e akatere ana ia Taiwan, ka anoanoia te au taeake kia pati i tetai tikaanga no te rave i te au akaputuputuanga. Kare i te mea māmā kia rauka teia pepa tikaanga e ka tavarevare te akava i te oronga mai i te reira. Me kare te akava e oronga mai i te pepa tikaanga i te epetoma ka raveia te akaputuputuanga, ka tiaki a Harvey i roto i to ratou opati e rauka ua mai te reira. No te mea ka akamā te akava me noo tetai tangata no tetai enua ke mai i te tiaki, kua oronga vivikiia mai te pepa tikaanga.

I te au epetoma me angaanga maua ki te au taeake, ka aaere matou no te tai ora me kore roa atu, ka kake i te au maunga, e ka tikoti i te au kauvai. Te maara nei iaku i taku maunga mua i kake ki runga. I muri ake i tetai kaiti anga, kua aere maua na runga i te bus i te 5:30 i te popongi ki tetai oire mamao, kua tikoti i tetai kauvai, e kua kake ki runga i tetai maunga kake tu ua. Ia matou e kake ra, me akara tika au ki mua, ka kite au i te vaevae o te taeake i mua ake iaku.

I tera popongi kua aru a Harvey i tetai au taeake ki roto i te angaanga orometua. Kua aere au i te tutu aere i roto i tetai oire meangiti ka kite te tangata i te tuatua Tiapani. Mei te ora tai i te avatea, kua akamata au i te paruparu no te mea kare au i kaikai ana. Te aravei akaou anga au ia Harvey, koia anake ua e kare tetai au taeake. Kua oronga a Harvey i tetai au makatini kia rauka mai e toru uamoa matamata. Akaari mai aia akapeea te kai anga na te koputa i tetai puta meangiti e te ngote i te reira. Te akaraanga, kare paa e  reka i te kai, inara kua tamata au e tai. Naai e kai i te toru o te uamoa? Oronga mai a Harvey i te reira naku no te mea me matapoiriia au, kare e rauka iaia i te amo iaku ki raro.

I ko i tetai akaputuputuanga kotinga, kua tupu tetai apinga tuke ua ake. Te noo ra maua ki ko i te are o tetai taeake i te pae mai i te Are Uipaanga Patireia. No te mea e puapinga te pai ki te iti tangata Amis, kua akapapa te vaine a te akaere kotinga i tetai vai pai no maua. No te maata o ta Harvey angaanga, kua pati mai aia kia na mua au. E toru apinga ka taangaangaia no te pai: e tai pakete vai anu, e tai pakete vai vera e te punu pa. Kua poitirere au no te mea kua tuku te tuaine i te reira ki vao mai i te are, e ka kite ua mai te au taeake. Kua pati au no tetai arai anga e kua apai mai aia i tetai plastic ka kite ua koe na roto. Kua manako au i te neke ki muri ake i te are, inara e au mokora to reira te ka paopao iaku. Manako mai au: ‘Penei e maata te angaanga ta te au taeake e rave ra e kare ratou e akara mai. Me kare au e pai, penei kare ratou e mataora. No reira kua pai au!’

Kua kite mai a Harvey e kare te akarongo o te au taeake Amis e matutu mai ana no te mea kare ratou e kite i te tatau, e kare e puka i roto i to ratou reo. I te mea kua akamata te reo Amis i te tataia na roto i te au ara reta Roma, e mea tau kia apiiia te au taeake kia tatau i roto i to ratou uaorai reo. E angaanga maata teia, e aere ua rai kua rauka i te au taeake i te rave i ta ratou uaorai apii. Kua rauka mai tetai au puka i roto i te reo Amis i te openga o te 1960, e i te 1968 kua neneiia Te Punanga Tiaki ki roto i te reo Amis.

Inara, kua arai te kavamani i tetai ua atu puka kare i roto i te reo Tinito. Kia kopae i te au manamanata, kua tuaia Te Punanga Tiaki reo Amis na roto i tetai au ravenga ke mai. Ei akaraanga, no tetai tuatau kua taangaanga matou i Te Punanga Tiaki i roto e rua reo, ko te Mandarin-Amis. E me uiui mai tetai aronga, ka kite ratou e te apii ra matou i te tangata i roto i te reo Tinito. Mei reira mai, kua oronga mai te akaaerenga o Iehova i te au puka i roto i te reo Amis ei tauturu i te au tangata kia apii i te Pipiria​—Anga. 10:34, 35.

I te au mataiti o te 1960 e te 1970, e maata te au taeake Amis kare e aru ana i te au kaveinga Pipiria. No te mea kare ratou i mārama meitaki i te reira, te rave ra tetai pae i te au peu tau kore, kua kona i te kava, te kai avaava ra e te au apinga akakona. Kua tauturu a Harvey i te au putuputuanga kia mārama i to Iehova manako no te reira. Ko tetai au mea i tupu kia maua, ko te au mea taku i taiku i te akamataanga o teia atikara.

Kua inangaro tetai au taeake ngakau akaaka i te rave i te au tauianga, inara te mea akaaroa, kare te maataanga e inangaro i te taui e kua topa te numero papuritia i Taiwan mei te 2,450 ki te 900 i roto i te 20 mataiti. E tuatau maromaroa tikai teia. Kua kite matou e kare a Iehova e akameitaki i tetai putuputuanga viivii. (2 Kori. 7:1) Aere ua rai kua akaateaia te aronga rave kino, e ma te akameitakianga a Iehova, i teianei e 11,000 papuritia i Taiwan.

Mei te mataiti 1980 mai, kua kite maua e kua matutu akaou te turanga pae vaerua o te putuputuanga Amis, e kua akapou a Harvey i tona taime ki te iti tangata Tinito. Mataora aia i te tauturu i te tane a tetai au tuaine kia riro mai ei au taeake. Maara nei iaku te akakite anga mai aia i tona mataora no teia au taeake te pure anga kia Iehova no te taime mua. Mataora katoa au i te tauturu i tetai pae kia inangaro ia Iehova. E kua tavini kapiti atu au ki tetai tamaiti e te tamaine a taku tangata apii Pipiria i ko i te opati betela i Taiwan.

Teia tuatau kare toku tokorua i te pae iaku. Kua taeria e 59 mataiti to maua akaipoipoanga e kua takake atu toku tokorua a Harvey ia Tianuare 1, 2010, no te maki cancer. Kua akapou aia vaitata atu ki te 60 mataiti ki roto i te angaanga tavini tamou. Te mii nei rai au iaia, inara kua mataora au i te tauturu iaia i roto i ta maua angaanga tavini anga i roto e rua enua. Kua apii maua i te tuatua​—e kua rauka katoa ia Harvey i te tata​—e rua reo ngatā i Asia.

Tetai au mataiti i muri mai, kua iki te Pupu Akaaere e no te mea te ruaine atura au, e mea meitaki kia oki au ki Autireria. Toku manako mua, ‘Kare au e inangaro i te akaruke ia Taiwan.’ Inara, kua apii mai a Harvey iaku auraka e karanga e kare ki to Iehova akaaerenga, e kua aere rai au. Muri mai, kua kite mai au, e ikianga meitaki teia.

I teia rā te angaanga nei au i ko i te opati betela Australasia, e ka aere au tutu evangeria ma toku putuputuanga i te au openga epetoma. I Betela, te mataora nei au i te taangaanga i toku reo Tiapani e te Tinito no te apai aere i te au turoto. Te tapapa nei au i te rā tuakaouanga ta Iehova i taputou mai, ma te kite e tei roto a Harvey i te manako o Iehova, koia tei apii mai auraka e karanga e kare kia Iehova.​—Ioa. 5:28, 29.