Harvey wenga wakwamba mubanja la ŵana anayi anthulumi. Banja lawu lajanga mutawuni ya Midland Junction, Kuzambwi kwa Australia. Kwenuku ndiku angusambiriya uneneska mu vyaka va mu ma 1930 ndipu pa nyengu yeniyi mucharu ichi mwenga ukavu ukulu ukongwa. Harvey wachikuwa wamuyanjanga ukongwa Yehova ndipu wangubatizika we ndi vyaka 14. Pati pajumpha nyengu yimanavi, iyu wangusambira fundu yakuti nyengu zosi wazomerezengi ntchitu yo wapaskika mumpingu. Pakuti wenga munyamata, zuŵa linyaki abali ŵati amupempha kuti waŵerengi ndimi pa sambiru la Chigongwi cha Alinda, iyu wangukana chifukwa waŵanaŵananga kuti wangafiska cha. Kweni mubali munyaki wangumukambiya Harvey kuti: “Asani munthu munyaki mugulu laku Yehova watikupempha kuti uchiti chinthu chinyaki, ndikuti iyu wawona kuti yiwi ndiwi wakwenere!”—2 Akori. 3:5.

Ndingusambiriya uneneska ku England ko ama ndi mku wangu mura angusambiriya. Pakwamba, ada aŵayanjanga cha Akaboni aku Yehova, kweni pavuli paki nawu angusambira uneneska. Chinanga kuti ada akhumbanga cha, ndingubatizika nde ndi vyaka 9. Pa umoyu wangu, ndakhumbanga kuchita upayiniya kuti pavuli paki ndizije mumishonale. Kweni ada akhumbanga cha kuti ndiyambi upayiniya mpaka po ndafikiya vyaka 21. Chinanga kuti venga viyo, ndingulindizga kufika  vyaka 21 cha. Ndati ndafika vyaka 16, ada angundizomereza kuti ndiluti ku Australia kuti nkhajengi ndi mku wangu mura yo wangusamiya mucharu chenichi. Pavuli paki, ndati ndakwanisa vyaka 18, ndingwamba kuchita upayiniya.

Nde ku Australia, ndingukumana ndi Harvey. Tosi taŵaŵi takhumbanga kuteŵete Yehova nge amishonale. Mwaviyo, tingutorana mu 1951. Tati tachitiya limoza upayiniya kwa vyaka viŵi, angutipempha kuti tiyambi kuwonere dera. Tawoneriyanga dera likulu Kuzambwi kwa Australia, mwakuti kanandi tayendanga mtunda utali pa galimotu kweniso talutanga kuvigaŵa vakutali ukongwa.

Mu 1954, angutikambiya kuti tikasere kilasi nambala 25 ya sukulu ya Giliyadi. Yapa, vo takhumbanga kuti tije amishonale venga pafupi kufiskika. Tingukwera sitima kuti tikafiki ku New York, ndipu pavuli paki tingwamba kusambira Bayibolu mwakufwiyapu. Nge chigaŵa cha sukulu yidu, takhumbikanga so kusambira Chisipanishi. Chineneru chenichi chamusuzganga ukongwa Harvey mwakuti wasuzgikanga kuzumbuwa chilembu cha r.

Pa nyengu ya sukulu, alangizi ŵidu angukamba chipharazgu chakuti wo akhumba kuchiteŵete ku Japan alembesi mazina ngawu kuti ayambi kusambira Chijapani. Kweni isi tingulembesa cha mazina ngidu chifukwa takhumbanga kuti gulu laku Yehova ndilu lichiti kutisankhiya uteŵeti. Pati pajumpha nyengu yimanavi, Albert Schroeder yo wenga yumoza mwa alangizi a sukulu ya Giliyadi, wanguziŵa kuti talembesa cha mazina ngidu. Iyu wangutikambiya kuti: “Muŵanaŵaniyepu so.” Tati tazereza mbwenu, Mubali Schroeder wangutikambiya so kuti: “Ini ndi mlangizi munyaki, talembapu mazina nginu. Yesani asani mungafiska kusambira Chijapani.” Harvey wangusuzgika cha kusambira chineneru ichi.

Tingufika ku Japan mu 1955. Pa nyengu iyi, kwenga ŵaka apharazgi 500 pe mucharu chosi. Pa nyengu yeniyi, Harvey wenga ndi vyaka 26 ndipu ini ndenga ndi vyaka 24. Angutitumiza kuti tikateŵetiyengi kudowoku la mutawuni ya Kobe, ko tinguteŵetiyaku kwa vyaka vinayi. Pavuli paki, tingukondwa ŵati atikambiya kuti tiyambi so kuwonere dera ndipu tateŵetiyanga kufupi ndi tawuni ya Nagoya. Tayanjanga chechosi chakukwaskana ndi uteŵeti widu nge abali, chakurya kweniso vinthu vo venga muchigaŵa cho tateŵetiyanga. Kweni pati pajumpha ŵaka nyengu yimanavi, tenga so ndi mwaŵi wakuchita uteŵeti unyaki wo Yehova wangutipaska.

Tati tawonere dera kwa vyaka vitatu, ofesi ya nthambi ya ku Japan, yingutipempha asani tingafiska kuchipharazgiya ŵanthu a mtundu wa Amis ku Taiwan.  Abali anyaki a mtundu wa Amis, angugaruka ndipu ofesi ya nthambi ya ku Taiwan yakhumbanga mubali yo waŵereŵetanga umampha Chijapani kuti wakawovyi kuti ŵanthu aleki kugaruka. * Chifukwa chakuti tawuyanjanga uteŵeti wo tachitanga ku Japan, vingutisuzga kuti tizomeri kuluta ku Taiwan. Kweni chifukwa chakuti Harvey wangusambira kuzomereza uteŵeti wewosi wo gulu laku Yehova lingatipaska, tinguzomera kuluta ku Taiwan.

Tingufika ku Taiwan mu November 1962. Pa nyengu iyi, mucharu ichi mwenga apharazgi 2,271 pe ndipu anandi ŵenga a mtundu wa Amis. Kweni chakwamba takhumbikanga kusambira chineneru cha Chitchayinizi. Pa nyengu iyi tenga ŵaka ndi buku limoza pe la Chitchayinizi ndipu munthu yo watisambizanga wachiziŵanga cha Chingelezi, kweni tingusambira mbwenu.

Tati tafika ŵaka ku Taiwan, Harvey angumuŵika kuti wawoneriyengi ofesi ya nthambi ya kweniko. Ofesi ya nthambi ya ku Taiwan yenga yimana ndipu asani Harvey wagwira ntchitu zosi ku ofesi, wateŵetiyanga mbwenu limoza ndi abali a mtundu wa Amis kwa masabata ngatatu pa mwezi. Nyengu zinyaki, iyu wateŵetiyanga so nge wakuwonere chigaŵa, ndipu kanandi wakambanga nkhani pa maunganu ngadera. Harvey watingi wafiskengi kukamba nkhani mu Chijapani ndipu abali a mtundu wa Amis atingi asuzgikengi cha kuvwa. Kweni boma lazomerezanga kuti maunganu nga chisopa, ngachitikengi mu Chitchayinizi pe. Mwaviyo, chinanga kuti Harvey wasuzgikanga kulongoro Chitchayinizi, wakambanga mbwenu nkhani muchineneru chenichi ndipu mubali munyaki wafwatuliyanga mu Chiamisi.

Pa nyengu iyi, charu cha Taiwan chalamulikanga ndi asilikali. Mwaviyo, abali akhumbikanga kuto dankha chikalata chakuŵazomereza kuti achiti maunganu ngadera. Kweni chenga chipusu cha kuti abali apaskiki chikalata chakuŵazomereza, mwakuti kanandi apolisi asweriyanga dala kuŵazomereza. Asani apolisi asweresa kupereka kalata yakuŵazomereza mpaka sabata ya unganu, Harvey walutanga ku ofesi yawu ndipu walindizgiyanga penipo mpaka po amupaskiya. Vo Harvey wachitanga vawovyanga kuti aperekengi liŵi chikalata chifukwa apolisi achitanga soni kuti munthu wa ku charu chinyaki walindizgengi kwa nyengu yitali pa ofesi yawu.

Masabata ngo tajaliyanga limoza ndi abali, kanandi tayendanga kwa ora limoza pamwenga kujumpha tichikwera mapiri kweniso kujumpha mwakusuzgikiya mumisinji. Ndikumbuka vo vingundichitikiya pa zuŵa lo kenga kakwamba kukwera phiri. Pa zuŵa ili tati tamaliza ŵaka kurya chakurya cha mlenji, tingukwera basi cha mu ma 5:30 mlenji ndipu tinguluta kumuzi wakutali. Pavuli paki, tingujumpha pa msinji ukulu ndipuso tingukwera phiri litali. Phiri ili lenga lakusendemuka ukongwa, mwakuti asani ndilereska kunthazi, cho ndawonanga ndi maphazi nga mubali yo wenga panthazi pangu.

Pa zuŵa lenili ndi mlenji, Harvey wenga mu uteŵeti limoza ndi abali a kwenuku, penipo ini ndapharazganga ndija mukamuzi kanyaki ko ŵanthu a kwenuku aŵereŵetanga Chijapani. Kwati kwaja kamanavi kuti yikwani 1 koloku, ndinguja kamanavi kufwa chipoyu chifukwa ndingurya chechosi cha kwa maora nganandi. Ndichikumana ndi Harvey ndipu we yija. Iyu wangusinthanisa magazini ndi mazira ngatatu nga nyoli. Harvey wangutolo zira limoza ndi kumwa kuti wandilongo mo nani ndingamwiya. Chinanga kuti zira ili lanowanga cha, kweni ndingwesa kumwa limoza. Kweni ndiyani yo watingi wamwengi lachitatu? Ndingumwa so ini chifukwa Harvey watingi wafiskengi cha kundinyamuwa tichisika mapiri asani ndingufwa chipoyu ndi nja.

Pa unganu unyaki wadera, chingundichitikiya chinthu chinyaki chachilendu. Tajanga pa nyumba ya mubali munyaki yo yenga pafupi ukongwa ndi Nyumba ya Ufumu. Chifukwa chakuti ŵanthu a mtundu wa Amis awonanga kuti kusamba nkhwakukhumbika ukongwa, muwolu wa wakuwonere dera wangutiŵikiya maji kubafa kuti tikasambi. Pa nyengu iyi, Harvey wangutangwanika, sonu wangundikambiya kuti ini nkhayambepu. Iyu wangutipaska vinthu vitatu, pelu ya maji ngakuzizira, yinyaki ya maji ngakufunda kweniso beseni lambula kanthu. Venga vachilendu kwaku ini kuwona kuti muwolu wa wakuwonere dera wanguŵika vinthu venivi kubwalu kwa nyumba pafupi ndi Nyumba ya Ufumu, ko abali anozgekiyanga vakuchitika va unganu wadera. Ndingumupempha kuti wandipaskeku ketani yeyosi yo yingaŵapu. Iyu wangundipaska chipepala chakulangala! Ndinguŵanaŵana ŵaka kuti nkhasambiyi kuseri kwa nyumba kweni kwenga vibaka vo ndaŵanaŵananga kuti vindizonkhongi. Ndingujikambiya ŵaka ndija kuti: ‘Abali atangwanika, angawonaku cha kuti ndisamba. Asani ndilekengi kusamba, ndikuti aguŵengi. Agani ndisambi ŵaka!’ Mwaviyo, ndingusamba nadi.

Harvey wanguziŵa kuti abali a mtundu wa Amis, alutanga panthazi cha mwauzimu chifukwa chakuti aziŵanga cha kulemba ndi kuŵerenga kweniso ŵengavi mabuku nga muchineneru chawu. Chifukwa chakuti pa nyengu iyi chineneru cha Amis ndipu chayamba ŵaka kulembeka mwakugwiriskiya ntchitu alifabeti ya Chiroma, venga vambula kusuzga kusambiza abali kuti aziŵi kuŵerenga muchineneru chawu. Iyi yenga ntchitu yikulu ukongwa. Kweni mukuluta kwa nyengu, abali angusambira kuŵerenga vakukwaskana ndi Yehova muchineneru chawu. Kukumaliya kwa vyaka va mu ma 1960, mabuku nga chineneru cha Amis ngangwamba kusanirika. Ndipu Chigongwi cha Alinda cha muchineneru cha Amis chingwamba kusindikizika mu 1968.

Chinanga kuti venga viyo, boma latikanizanga kusindikiza mabuku nga vineneru vinyaki kupatuwaku Chitchayinizi. Sonu kuti tileki kukumana ndi masuzgu, Chigongwi cha Alinda cha muchineneru cha Amis chasindikizikanga munthowa zakupambanapambana. Mwakuyeruzgiyapu, kwa kanyengu, nkhani za mu Chigongwi cha Alinda zalembekanga muvineneru vosi viŵi, Chitchayinizi Mandarini kweniso Chiamisi. Asani ŵanthu a kwenuku ŵe ndi mafumbu, tagwiriskiyanga ntchitu magazini yeniyi pa kuŵasambiza uneneska. Kutuliya pa nyengu yeniyi, gulu laku Yehova laja lichituzga mabuku nganandi nga muchineneru cha Amis kuti liwovyi ŵanthu a kwenuku kusambira uneneska wa mu Bayibolu.—Machi. 10:34, 35.

Kwamba mu vyaka va mu ma 1960 mpaka mu vyaka va mu ma 1970, abali anandi a mtundu wa Amis, angalondonga cha marangu ngaku Chiuta. Chifukwa chakuti azivwisanga cha fundu za mu Bayibolu, anyaki achitanga ureŵi, amwanga moŵa mwauloŵevu, akweŵanga foja kweniso chamba. Chifukwa cha venivi, Harvey wangwende mipingu yinandi kuwovya abali kuti avwisi mo Yehova wawone vinthu venivi. Paulendu unyaki wakwende abali ŵenaŵa, ndipu vingutichitikiya vinthu vo ndakamba kukwamba kwa nkhani iyi.

Abali akujiyuyuwa asinthanga, kweni vachitima kuti abali anandi angusintha cha. Mwakuti kwa vyaka 20, chiŵerengeru cha apharazgi ku Taiwan chingusika kutuwa pa apharazgi akujumpha 2,450, kufika pa apharazgi pafufupi 900. Kukamba uneneska, ivi venga vakugongowesa ukongwa. Chinanga kuti venga viyo, tinguziŵa kuti Yehova wangalitumbika cha gulu lo ndambula kutowa. (2 Akori. 7:1) Mukuluta kwa nyengu, abali ndi azichi mumipingu angwamba kuteŵete Yehova munthowa yakwenere. Ndipu ndi chovyu chaku Yehova, sonu ku Taiwan kwe apharazgi akujumpha 11,000.

Chaka cha 1980 chati chajumpha, tinguwona kuti abali a mumipingu ya Amis ŵenga ndi chivwanu chakukho, mwakuti Harvey wamaliyanga nyengu yinandi pakuwovya ŵanthu a Chitchayina. Iyu wangukondwa kovya anthulumi anyaki kuja Akaboni, wo pakwamba awolu ŵawu pe ndiwu ŵenga Akaboni. Ndikumbuka zuŵa linyaki Harvey wangundikambiya kuti wangukondwa ukongwa wati wawona yumoza mwa anthulumi ŵenaŵa wapemphera kwaku Yehova kakwamba. Nani so ndikondwa chifukwa ndingufiska kuwovya ŵanthu a mitima yamampha kuti aje paubwezi ndi Yehova. Ndingukondwa so ukongwa kuteŵete pa ofesi ya nthambi limoza ndi ŵana ŵaŵi a munthu yo ndasambiranga nayu Bayibolu.

Pasonu panu, ndilivi munyangu. Tati tajaliya limoza munthengwa kwa vyaka 59, mulumu wangu wakwanjiwa Harvey wakutayika pa 1 January, 2010 wati wasuzgika ndi khansa kwa nyengu yitali. Iyu wanguchita uteŵeti wanyengu zosi kwa vyaka pafufupi 60! Kukamba uneneska, nditimusoŵa ukongwa mulumu wangu. Kweni ndakondwanga ukongwa kuteŵete nayu limoza muvyaru viŵi vakukondwesa. Tingusambira vineneru viŵi vakusuzga ukongwa va ku Asia ndipu Harvey wafiskanga kulemba vineneru venivi.

Pati pajumpha vyaka vimanavi, Wupu Wakulongozga unguwona kuti vingaŵa umampha kuti ndiwere ku Australia chifukwa ndenga wakukota. Pakwamba ndingukamba ndija kuti, ‘Ndikhumba cha kutuwaku kunu ku Taiwan.’ Kweni Harvey wangundisambiza kuti tikhumbika kuchita uteŵeti wewosi wo gulu laku Yehova lingatipaska. Mwaviyo ndinguchita vo Wupu Wakulongozga ungundikambiya. Ndipu pati pajumpha nyengu, ndinguwona kuti ndinguchita umampha kukoliyana ndi vo Wupu Wakulongozga ungusankha.

Mazuŵa nganu nditeŵete ku ofesi ya nthambi ya Australasia. Ndipu kukumaliya kwa sabata ndipharazgiya limoza ndi abali ndi azichi a mumpingu widu. Ku Beteli, ndikondwa kugwiriskiya ntchitu chineneru cha Chijapani kweniso Chitchayina pakuwonesa malu alendu. Kweni ndilindizga ndi mtima wosi nyengu yo Yehova wakulayizga kuti wazamuyuska akufwa. Ndiziŵa kuti Iyu watimukumbuka Harvey yo wangusambira kuti nyengu zosi wakhumbika kuchita uteŵeti wewosi wo Yehova wangamupaska.—Yoha. 5:28, 29.