Харви дөрт алышкыларның улуу турган. Ооң өг-бүлези алыс шынны Барыын Австралияда Мидленд-Джанкшен хоорайга 1930 чылдарда коргунчуг экономиктиг кризис үезинде билип алган. Харви Иеговага сеткилинден ынак апаргаш, 14 харлыында сугга суктуруп алган. Иегованың организациязынга кандыг-даа даалгалар дагзырга, оон ойталавас болза эки деп кичээлди Харви элээди тургаш-ла, шиңгээдип алган. Бир акывыс Харвини «Таңныыл суургазын» чыыш үезинде номчуп бээрин дилээрге, шыдавас мен деп бодааш, ол ынаваан. Оон демги акывыс аңаа мынча дээн: «Иегованың организациязынга бир кижи сеңээ даалга дагзып турар болза, ол сени күүседип шыдаар деп бүзүреп турар!» (2 Кор. 3:5).

Мен алыс шынны Англияга авам, угбам-биле кады билип алган мен. Иеговага бараалгаарывыска ачам эгезинде удурланыр турган, ынчалза-даа чылдар эрткенде ол бисче катчыпкан. Ачам чөпшээревейн турда-ла, он хар безин четпейн чыткаш сугга суктуруп алган мен. Баштай эгелекчи боор, оон миссионерлээр күзелдиг чораан мен. Ынчалза-даа ачам назы-хар четпээн шаамда  чөпшээревес деп билип турган мен. А 21 харга чедир манаары меңээ берге турган. Оон 16 харлыымда угбам соондан Австралияже, ачам чөпшээрептерге-ле, көже берген мен. Аңаа 18 харлыг апаргаш-ла, ам-на эгелекчи бооп бараалгап эгелээн мен!

Австралияга мен ышкаш миссионер болуксап чораан Харви-биле найыралдажып алган мен. 1951 чылда өгленип алган бис. Ийи чыл эгелекчи бооп бараалгаанывыс соонда, биске Барыын Австралияга черлер кезип бараалгаарын сүмелээн. Кезиир девискээривис дыка улуг болган, ырак черлерже изиг халыында бо-ла чоруур турган бис.

1954 чылда Галаад школазының 25-ки клазынга өөренир кылдыр бисти чалаан. Ам-на күзеливис бүдер деп барган! Ынчангаш Нью-Йоркка чедип келгеш, өөредилгеже бажывыс-биле кире берген бис. Өөренир программавыстың кезиинче испан дылды өөренир курстар кирип турган. Ынчалза-даа Харвиге испан дылдың «р» деп үжүүн адаары берге турган.

Өөренип турган үевисте Японияга бараалгаксаар күзелдиг улус япон дыл өөренир курстарга бижидип ап болур деп чарлаан. Бистиң кайнаар чоруурувусту Иегова шиитпирлээр ыйнаан дээш ынаар бижитпээн бис. Ону башкыларның бирээзи Альберт Шрёдер билип кааш, ооң дугайында боданып көөрүвүстү дилээн. Ынчалза-даа дөмей-ле диттикпээн бис. Оон Альберт Шрёдер акывыс биске мынча дээн: «Бистер өске акылар-биле силерни бижип кагдывыс. Япон дылды өөренип шыдаар силер бе, көрүп көрээлиңер». Испан дылга бодаарга, япон дылды өөренип алыры Харвиге чиик болган.

1955 чылда Японияга кээривиске, 500 борбак суртаалчы турган. Ол үеде Харви 26 харлыг, а мен 24 харлыг турган мен. Бисти порт-хоорай Кобеже томуйлап каарга, аңаа дөрт чыл бараалгаан бис. Ооң соонда черлер кезиир бараалгалывысче эглип келген бис. Кезиир девискээривис Нагоя хоорайның чанынга турган. Ында шупту чүве бистиң сеткиливиске дыка тааржыр болган: акы-угбалар-даа, тус черниң аъш-чеми-даа, агаар-бойдузу-даа. Удатпаанда бир өске даалга алган бис. Бо удаада база Иеговага «чок» дивээн бис.

Үш чыл черлер кезип бараалгаанывыс соонда, япон салбырдан акылар бисти тус черниң  чурттакчылары амис чонга суртаалдаар кылдыр Тайваньче көжерин дилээн. Чамдык амис акылар ойталакчылар апарган, ынчангаш ол байдалды шиитпирлээринге япон дылга * хостуг чугааланыр акый херек турган. Японияга дыка ынак турган бис, ынчангаш өскээр көжери биске белен эвес болган. Ынчалза-даа Харви кандыг-даа даалгалар бээрге, кажан-даа ойталавас деп шиитпирлиг турган, оон чөпшээрешкен бис.

Бис Тайваньга 1962 чылдың ноябрьда келген бис. Ында суртаалчыларның саны 2271, оларның хөй кезии амис чон. Баштай кыдат дылды өөренип алыр ужурлуг турган бис. Биске чүгле чаңгыс ном турган, а башкывыс англи дылды билбес турган. Ынчалза-даа ол даалганы күүседип шыдапкан бис.

Тайваньче көжүп келгенивис соонда, удатпаанда Харвини салбырның бараалгакчызы кылдыр томуйлап каан. Салбыр бичии болгаш, Вефилдиң шупту ажылдарын Харви чааскаан кылып четтигип турган. Арткан үезинде (чамдыкта айда 3 неделя ишти) ол амис акылар-биле кады суртаалдап турган. Оон үе-үе болгаш-ла, эргий кезиир бараалгакчы кылдыр бараалгап, шуулганнарга илеткелдер чугаалаар турган. Харви япон дылга илеткелди чугаалаарга, акылар билип ап болур турган. Ынчалза-даа эрге-чагырга улузу шажын-чүдүлге ужуражылгаларын кыдат дылдан өске дылдарга эрттирерин чөпшээревейн турган. Ол үеде Харви кыдат дылды чаа-ла өөренип эгелээн-даа болза, илеткелди чугаалаарга, өске акылар ону амис дылче очулдуруп турган.

Тайваньга политиктиг байдал нарын турганы-биле шуулганнар эрттирерде чөпшээрел херек. Ооң кадында шагдаалар ону бээрин узадып туруп бээр турган. Шуулган болур неделяның эгезинде чөпшээрелди бербээн болза, Харви полиция участогундан үнмес турган. Ол улус даштыкы кижиден эпчоксунгаш, чөпшээрелди колдуунда бериптерлер.

Акылар-биле суртаалдап турган үелеривисте хемнерни, дагларны ажып эртип, бир шак ажыг азы оон-даа хөй үе ишти чадаг-даа кылаштажып чораан бис. Бир дугаар дагже үнген хүнүмнү сактып кээр-дир мен. Харви-биле даң бажында чемненипкеш, 5:30-де автобуска олуруптарывыска, ол бисти ырак бичии суурга чедирип каан. Улуг хемни сүзүп кешкеш, улуг дагже дөрт даяктап үнүп эгелээн бис. Ол даг кедергей кадыр, безин мурнумга үнүп бар чыткан акыйның ээжектери мээң караамның дужунга чораан. Ол эртен Харви тус черде акылар-биле кады суртаалдап чорупкан, а мен чааскаан япон дылга чугааланыр чурттакчыларлыг бичии суурга суртаалдап турган мен. Дүъште бир шак үезинде элээн каш шак чемненмээн болгаш, аштаанымдан медерелим ышкынар чыгыы апарган мен. Харын-даа Харви суртаалдап турда, аңаа улус журналдарның орнунга үш чиг дагаа чуургазын берген. Ону канчаар чиирин меңээ Харви айтып берген: ийи ужун үттеп алгаш, соруптар болган. Чигге чиирге чаагай эвес, ам канчаар, чиир ужурга таварышкан мен. Ийи дугаарын Харви чипкен. Үш дугаарын канчапкан деп бис? Ону база мен чигген мен, чүге дээрге аштаанымдан моорап каан болзумза, Харви кайыын мени дагдан бадырып шыдаарыл.

Бир катап мээң-биле бир каттырынчыг чүүл болган. Харви-биле кожуун шуулганынга келген бис. Бисти Хурал залындан ырак эвес черде чурттап турар акыйның бажыңынга чурттадып каан. Амис чоннуң культуразы мага-боттуң арыг-силиинче дыка улуг кичээнгейни салыр. Кожуун хайгааракчызының кадайы меңээ бир хумуң чылыг суг, бир хумуң соок суг база куруг таз эккеп берген. Харви чай чок турган болгаш, мени баштай чунуп ал дээн. Эң солун чүүл, чунар чери Хурал залының дужунда, даштыгаа туруп алгаш чунар. А ол үеде акылар аңаа шуулганга белеткенип турган. Кожуун хайгааракчызының кадайындан пөс эккээрин дилээримге, ол меңээ өттүр көстүп турар целлофанны эккелген! Чогум бажың артынга чунуп ап болур, ынчалза-даа ында кастар бар. Олар чеже-даа херим артында болза, чоокшулай берген кижини ызырыптар чыгыы турганнар. Ынчан: «Ам канчаар, акылар чай чок улус мени каяа эскерер. Бир эвес чунмас болзумза, бажың ээлери хомудай бээр» деп боданган мен. Оон караам шийипкеш, чунуп кирипкен мен!

Амис акылар үжүк-бижик билбес база оларның дылында библейжи дептерлер чок боорга, Бурган-биле харылзаазы быжыкпайн турарын Харви билип каан. 1963 чылда латин дылга үндезилеттинген амис дылга үжүк-бижик тыптып келген. Оон акыларывыс амис ха-дуңманы төрээн дылынга Библияны номчуур кылдыр өөредир деп шиитпирлээн. Ону кылыры берге болган-даа болза, амис акылар Библияны боттары шинчилеп эгелээн. 1966 чылда амис дылга бир дугаар дептер үнген. А 1968 чылда ол дылга «Таңныыл суургазы» доктаамал үнүп эгелээн.

Тус черниң эрге-чагыргазы дептерлерни чүгле кыдат дылга чөпшээреп турган. Ынчангаш «Таңныыл суургазы» бир тускай хевирге үнүп эгелээн. Кезек үе дургузунда ийи дылга, кыдат биле амис дылга, бижиттинген дептерлер үнүп турган. Бир кижи ол дептерни көрүп каан болза, ооң-биле тус черниң чонун кыдат дылга өөредип турар бис деп бодаар турган. Оон бээр Иегованың организациязының ачызында библейжи алыс шынны билип алырынга дузалаар дыка хөй дептерлер амис дылга үнүп турар (Аж.-ч. 10:34, 35).

1960—1970 чылдарда хөй амис акы-угбалар Иегованың негелделеринге дүүштүр чурттавайн турган. Чүге дизе олар библейжи дүрүмнерни чедир билбейн турар болгаш, самыыраарында, арагалаарында, таакпылаарында, бетель дайнаарында багай чүве чок деп санап турган. Харви бо бүгүге Иегованың көрүжү кандыг дээрзин ха-дуңма билип каар кылдыр оларга дузалажып, аңгы-аңгы чыыштарже барып турган. Бир катап чыыштарның бирээзинче бар чыдырывыста, эгезинде чугаалааным болуушкун болган.

Биче сеткилдиг акы-угбалар өскерлип алырынга белен болган, ынчалза-даа шуптузу эвес. 20 чыл дургузунда Тайваньга бараалгакчыларның саны оранчок эвээжээн: 2450 кижи турган болза, чүгле 900 бараалгакчы артып калган. Ону көргеш, аажок муңгараан бис. Иегова организациязынга бичии-даа хир-чам турарын чөпшээревес деп билип турган бис (2 Кор. 7:1). Иегова чыыштарны арыглаарынга дузалаан. Ам Тайваньда 11 000 ажыг бараалгакчы суртаалдап турар.

1980 чылдарда амис чыыш өзүп, быжыгып келген. Оон Харви кыдат дылдыг чыыштарга дузалап эгелээн. Ол угбаларывыстың ашактарынга Иегованың Херечилери апаарынга дузалаан. Харви улуг өөрүшкү-биле оларның бирээзиниң Иеговага бир дугаар мөргүп турганын чугаалаар чораан. Мен база элээн хөй херээжен улуска Иеговага чоокшулаарынга дузалаан мен. Безин оларның бирээзиниң оглу, кызы-биле тайвань салбырга кады бараалгаар аас-кежиктиг болган мен.

Харви ам чанымда чок. Бис 59 хире чыл кады чурттаан бис. Ынчалза-даа 2010 чылдың январь 1-де эргим эжим Харви рактан чок апарган. Ол мырыңай 60 чыл ишти долу бараалгап келген! Чылдар эрткен-даа болза, Харвини ам-даа чоктап чоруур мен. Ынчалза-даа Япония биле Тайваньга суртаал ажылы чаа-ла эгелеп турган үелерде ооң чанынга чорааным дээш дыка өөрүүр мен. Бис ийи нарын азиат дылга чугааланып өөренип алган бис. Харви ол дылдарга безин бижип билир турган.

Назы-хар улгадырга, дөмей-ле берге. Удуртукчу чөвүлел мени Австралияже дедир эглип кээр кылдыр шиитпирлеп каан. Ынчалза-даа мен эгезинде Тайваньдан кайнаар-даа чоруксавайн турган мен. Ынчалза-даа Харви меңээ Иеговага кажанда-даа «чок» деп харыылавас кылдыр өөредип каан. Оон Австралияже көже берген мен. Үе эртерге, ол мерген угаанныг шиитпир деп билип каан мен.

Мен ам австралазий салбырда бараалгап чоруур мен. Дыштаныр хүннерде тус черде чыыштарның бирээзи-биле суртаалдап турар мен. Япон биле кыдат дылды билиримни ажыглап, Вефилге экскурсиялар эрттиреринге ынак мен. Чок апарган улусту удавас катап диргизер деп Иегованың аазаашкыны мээң сагыш-сеткилимни чылдып чоруур! Иегованың организациязынга кажан-даа «чок» деп харыылавас Харвини Иегова сактып чоруур деп билир мен (Ин. 5:28, 29).