Li Harveye chanvoʼik ta vokʼel, jaʼ bankilal li stuke. Li yutsʼ yalale te laj yojtikinik Jeova ta jun jteklum ti Midland Junction toʼox sbie, ta Australia Occidental, jaʼo kʼalal oy tajek povreal li ta sjabilaltik 1930. Li Harveye la skʼan tajek li Jeovae, vaʼun laj yichʼ voʼ kʼalal 14 toʼox sjabilale. Ta anil noʼox la xchan ti mu stakʼ spʼaj li kʼusi ch-akʼbat sbain ta mantale. Jun velta kʼalal jaʼ to tsta tal svaʼleje, laj yichʼ albel ti akʼo xapta Li Jkʼel-osil ta toyole, pe li stuke laj yal ti mu spas yuʼun leke. Xi albat yuʼun li ermanoe: «Kʼalal oy kʼusi chakʼ apas li s-organisasion Jeovae, yuʼun snaʼoj ti spas avuʼune» (2 Kor. 3:5).

Li voʼon, li jmeʼ xchiʼuk jvixe te laj kojtikinkutik mantal ta Inglaterra. Ta slikebale, li jtote laj toʼox skontrainunkutik, yuʼun ta tsʼakal to lik xchan mantal li stuke. Manchuk mi mu skʼan, pe laj kichʼ voʼ kʼalal baluneb toʼox jabilale. La jnop ti chi-och ta prekursora regular ta tsʼakale xchiʼuk ti xikʼot ta misionerae. Pe li jtote mu  skʼan ti xi-och ta prekursorae, jaʼ to la mi la jta 21 jabilale, pe jal to skʼan laj kaʼi. Jaʼ yuʼun, kʼalal 16 xa ox jabilale la jkʼanbe permiso jtot sventa xbat jchiʼin ta naklej jvix ti te xa batem ta naklej ta Australiae. Vaʼun, kʼalal tsʼaki 18 jabilale li-och ta prekursora.

Te laj kojtikin ta Australia li Harveye. Jchaʼvoʼalkutik ta jkʼan chitunkutik ta misioneroal. Linupunkutik ta sjabilal 1951. Kʼalal chib xa ox jabil chitunkutik ta prekursore, laj kichʼkutik takel ta ikʼel sventa xitunkutik ta jkʼelvanej ta sirkuito. Ti bu litakatkutik batele smakoj jutuk mu sjunuluk li Australia Occidentale. Jaʼ yuʼun, nat tajek chixanavkutik ta karro xchiʼuk takin ti bu chi-echʼkutik batele.

Li ta sjabilal 1954, laj kichʼkutik takel ta ikʼel li ta chanob vun numero 25 ta Galaade. ¡Jutuk xa ox skʼan xikʼotkutik ta misioneroal! Ta varko libatkutik li ta Nueva Yorke, vaʼun, lik li jchanunkutike. Li ta Galaade skʼan jchankutik español, pe li Harveye vokol tajek chaʼi, yuʼun mu xlokʼ yuʼun li erreetike.

Li jchanubtasvanejetike laj yalik ti buchʼutik la tskʼan chbat tunikuk li ta Japone xuʼ stsak sbiik sventa jaʼ xchanik li japonés kʼope. Li voʼonkutike muʼyuk la jtsak jbikutik, yuʼun jaʼ oy ta koʼontonkutik ti jaʼuk xal organisasion ti bu xuʼ xbat tunkunkutike. Kʼalal laj yaʼi li ermano Albert Schroeder ti jaʼ jchanubtasvanej ta Galaade, xi laj yalbunkutike: «Nopik to lek». Ta skoj ti te xinopnunkutik laj yile, xi laj yalbunkutike: «Li voʼon xchiʼuk li yan jchanubtasvanejetike laj xa jtsakutik abiik. Pasik preva, kʼelik mi xchan avuʼunik li japonés kʼope». Li Harveye mas kʼun laj yaʼi xchanel li kʼop taje.

Likʼotkutik ta Japón ta sjabilal 1955. Li vaʼ jabile, jaʼ noʼox 500 jcholmantaletik oy li ta sjunul yosilal Japone. Li Harveye yichʼoj 26 jabil, li voʼone 24. Te la stakunkutik batel ta jun jteklum ta Kobe ti bu chkʼot varkoetike, te likomkutik chanib jabil. Laje, laj kichʼkutik albel ti xuʼ xitunkutik yan velta ta jkʼelvanej ta sirkuitoe, te laj kichʼkutik takel batel ta jun jteklum ti nopol xil Nagoyae, ximuyubajkutik tajek. Toj lek chkaʼikutik ti te chitunkutik ta Japone: li ermanoetike, li veʼlile xchiʼuk ti kʼu yelan xvinaj li yosilale. Pe ta tsʼakal jutuke, oy kʼusi laj kichʼkutik albel ti jaʼ te chkakʼkutik ta ilel mi ta jpaskutik li kʼusi tskʼanbunkutik Jeovae.

Kʼalal oxib xa ox jabil chitunkutik ta sirkuitoe, li Betel ta Japone la sjakʼbunkutik mi ta jkʼan chibatkutik ta Taiwán sventa jcholbekutik mantal li j-amietike. Oy jlom ermanoetik ti chkʼopojik ta ami kʼope svalopatinojik komel li mantale, jaʼ yuʼun li Betel ta Taiwane oy ta yoʼonton ti stak batel jun ermano ti snaʼuk japonés sventa xbat skolta li ermanoetike. * Mu toj kʼunuk laj kaʼikutik, yuʼun lek chkaʼikutik ti te chitunkutik ta Japone. Pe li Harveye snaʼoj ti mu stakʼ spʼaj junuk matanale, jaʼ yuʼun libatkutik.

Kʼalal likʼotkutik ta Taiwán ta noviembre ta sjabilal 1962, oy toʼox 2,271 jcholmantaletik, jaʼ mas ep ti jaʼik j-amietike. Vaʼun, skʼan jchankutik li chino kʼope, pe kʼajomal noʼox oy jlik jlivrokutik ta chino xchiʼuk jun jmaestrakutik ti mu xkʼopoj ta inglese. Pe laj onoʼox jchankutik.

Kʼalal muʼyuk toʼox jal jkʼotelkutik ta Taiwane, li Harveye jaʼ akʼbat sbain skʼelel li Betele. Ta skoj ti kʼox noʼox li Betele, mu jaluk tspas yabtel li Harveye, jaʼ yuʼun chchiʼin ta cholmantal jayibuk xemana ta u li ermanoetik ti jaʼik j-amietike. Bakʼintike chtun ta jkʼelvanej ta distrito, jaʼ yuʼun tsjelubtas mantal li ta asambleaetike. Xuʼ sjelubtas ta japonés kʼop jechuk li diskursoe xchiʼuk xaʼiik li j-amietik eke. Pe li ajvalile yaloj mantal ti jaʼ noʼox xuʼ sjelubtasik ta chino kʼop li mantaletik ta jujun relijione. Li Harveye ta chino kʼop onoʼox la sjelubtas li mantale manchuk mi mu to xtojob lek, vaʼun oy jun ermano jaʼ xa tsjelubtas ta ami kʼop.

Li vaʼ orae, li ta Taiwane yakʼojik jun mantal ta skoj ti likem paskʼope. Li ermanoetike persa tskʼanik permiso sventa xetʼesik li asambleae, pe mu toj kʼunuk ch-akʼbatik li permisoe, yuʼun li polisiaetike chjalijik tajek stakʼel. Mi chʼabal-o akʼbilik permiso kʼalal jaʼ xa xemanail li asambleae, li Harveye te chbat xchotan sba ti bu ch-abtej li polisiaetike, jaʼ to ti kʼuxi x-akʼbat permisoe. Li polisiaetike chkʼexavik-o kʼalal te chotol yuʼunik jun jyanlume, jaʼ yuʼun chakʼbeik li permisoe.

Kʼalal chilokʼkutik ta cholmantal xchiʼuk li ermanoetike, chixanavkutik jun ora o mas, chimuykutik ta vitstikaltik xchiʼuk ch-echʼ jtuchʼkutik ukʼumetik. Xvul ta jol kʼalal limuy ta vits ta sba veltae. Liveʼkutik ta anil, vaʼun limuykutik ta jun autovus ta la 5:30 ta sob sventa xibatkutik ta jun namal bikʼit paraje. Echʼ jtuchʼkutik jun ukʼum, vaʼun lik muykunkutik batel ta jun vits. Ta skoj ti vaʼal tajeke, nopol xa tajek xil jsat li yoktak ermano ti jbabe kuʼunkutike.

Li sob taje, li Harveye te la xchol mantal xchiʼuk junantik ermanoetik li ta parajee, li voʼone jtuk la jchol mantal ta jun bikʼit paraje ti ta japonés chkʼopojike. Tetik van ta la 1 ta bat kʼakʼale, chʼabal xa ox kipal, yuʼun jal xa ox chʼabal veʼemun. Kʼalal la jta jbakutik xchiʼuk li Harveye, li ermanoetike batemik xa ox. Li Harveye jelbat ta oxpʼej ton alakʼ li srevistatake, jaʼ yuʼun la xchanubtasun ta slajesel tseil  ton alakʼ ti ta jomtik ta xchaʼjotale, vaʼun ta jtokʼtik lokʼel. Akʼo mi mu jkʼupin laj onoʼox jlajes jpʼej. Pe ¿buchʼu van tslajes li slajebe? Voʼon la jlajes, yuʼun mu xilik yuʼun Harvey mi xiluslij ta lum ta skoj li viʼnal kʼalal jaʼo chiyalkutik batele.

Jun velta kʼalal li-aykutik ta asamblea ta sirkuitoe, oy kʼusi toj labal sba la jnuptan. Te livaykutik ta sna jun ermano ti te nakal ta xokon jpʼej salone. Li j-amietike toj tsots skʼoplal chilik ti xij-atine. Jaʼ yuʼun, li yajnil jkʼelvanej ta sirkuitoe la xchapan skotol sventa xi-atinkutik. Ta skoj ti ep kʼusitik tspas li Harveye, laj yalbun ti voʼon baʼyuk xi-atine. Li ermanae la xchapan oxib kuveta: li june noj ta sikiloʼ, li june ta kʼakʼaloʼ, li june xokol. Toj labal sba laj kil ti te laj yakʼ ta pana ta yeloval li salon ti bu yakal chchapanik asamblea li ermanoetike. Laj kalbe mi xuʼ xakʼbun jlikuk kortina o yan kʼusi ti xuʼ jmak-o jbae, pe jaʼ noʼox laj yakʼbun jlik sakil nailo ti xvinaj ochel skotole. La jnop ti xuʼ ox xibat ta spat nae, pe te oy gansoetik ti tskʼan chtiʼvanike. Xi la jnope: «Toj ep kʼusi tspas li ermanoetike, jaʼ yuʼun mu xakʼik venta mi li-atine. Mi muʼyuk li-atine, xuʼ van chopol xaʼiik. Jaʼ yuʼun, chi-atin». Vaʼun, jech la jpas.

Li Harveye laj yakʼ venta ti mu xchʼiik ta mantal li ermanoetik ta ami kʼop ta skoj ti ep buchʼutik mu snaʼik skʼelel vune xchiʼuk muʼyuk vunetik ta skʼopik. Ta skoj ti lik xa ox stunesik abecedario sventa stsʼibaik li ami kʼope, lek laj kilkutik ti jchanubtaskutik li ermanoetik ta skʼelel li skʼop stukike. Taje ep abtel laj yichʼ kuʼunkutik. Ta tsʼakale, te xa lik xchan stuk svunik li ermanoetike. Tetik van ta 1966 lik yichʼ lokʼesel vunetik ta ami kʼop, li ta 1968, lik lokʼuk Li Jkʼel-osil ta toyole.

Pe li ajvalile mu skʼan ti xichʼ pukel vunetik mi maʼuk li ta chino kʼope. Jaʼ yuʼun, sventa mu xlik kʼope, jelajtik kʼu yelan laj yichʼ lokʼesel Li Jkʼel-osil ta toyole. Jech kʼuchaʼal liʼe, te van kʼuk sjalil laj yichʼ lokʼesel ta chino mandarín xchiʼuk ta ami. Jaʼ yuʼun, xkoʼolaj ti jaʼ noʼox ta jchanubtaskutik ta chino kʼop li krixchanoetike. Li s-organisasion Jeovae jech-o slokʼesoj talel vunetik ta ami kʼop sventa xichʼik koltael li  krixchanoetik ta xchanel li Vivliae (Ech. 10:34, 35).

Li ta sjabilaltik 1960 kʼalal ta 1970, epal ermanoetik ti jaʼ j-amietike muʼyuk chakʼ ta xkuxlejalik li smantaltak Diose. Ta skoj ti mu xaʼibeik lek smelolal li beiltaseletik ta Vivliae, li jlom ermanoetike chmulivajik, chyakubik, tsikʼolajik o tslajesik droga. Li Harveye la svulaʼanan epal tsobobbailetik sventa xchapbe smelolal li ermanoetik kʼu yelan chil Jeova li kʼusitik taje. Jun veltae, jaʼo kʼot ta pasel li kʼusi laj kalboxuk ta slikebale.

Li ermanoetik ti bikʼit laj yakʼ sbaike la sjel stalelalik, pe ep buchʼutik mu jechuk la spasik. Kʼalal echʼ xa ox 20 jabile, jaʼtik xa noʼox van kom 900 ermanoetik li ta Taiwane akʼo mi oy toʼox van mas ta 2,450. Taje laj yakʼ tajek vul oʼonton. Akʼo mi jech, jnaʼojkutik onoʼox ti muʼyuk chakʼ tal sbendision Jeova mi muʼyuk sak stalelal li jun tsobobbaile (2 Kor. 7:1). Ta tsʼakale, laj yiktaik spasel kʼusitik chopol li ta tsobobbailetike. Koliyal ti yakʼoj tal sbendision li Jeovae, li avie oy xa mas ta 11 mil jcholmantaletik li ta Taiwane.

Li ta sjabilaltik 1980, tsatsubik tal ta mantal li tsobobbailetik ta ami kʼope. Jaʼ yuʼun, li Harveye jaʼ xa mas lik skolta li krixchanoetik ti chkʼopojik ta chino kʼope. Xmuyubaj tajek ti la skoltabe smalal junantik ermanaetik yoʼ xkʼotik ta stestigo Jeova. Xvul to ta jol ti muyubaj tajek kʼalal laj yaʼi ti oy jun yajchanun ti la skʼopon Jeova ta sba veltae. Xkuxet tajek koʼonton ek ti ep buchʼutik la jkoltaan yoʼ xnopajik ta stojolal Jeovae. Xchiʼuk limuyubaj tajek ti jmoj litunkutik ta Betel ta Taiwán xchiʼuk skerem xchiʼuk stseb li buchʼu la jchanubtas ta Vivliae.

Li kuni malale ipaj ta kanser xchiʼuk cham ta 1 yuʼun enero ta 2010 kʼalal oy xa ox ta 59 jabil jnupunelkutike. Jutuk mu 60 jabil tun ta tsʼakal ora. Ta jnaʼ tajek. Pe ximuyubaj tajek ti jmoj litunkutik ta chib kʼupil sba lumetike. La jchankutik chib kʼop ta Asia ti toj vokolik ta chanele xchiʼuk la xchan stsʼibael xtok li Harveye.

Kʼalal echʼ xa ox jayibuk jabil xchamel li Harveye, li Jtsop Jbeiltasvaneje laj yalbeikun ti jaʼ mas lek ti xisut batel ta Australia ta skoj ti oy xa jabilale. Xi toʼox laj kale: «Ta jkʼan ti liʼ oyun-o ta Taiwane». Pe li Harveye laj yakʼbun jchan ti skʼan mu jpʼaj li kʼusi chal s-organisasion Jeovae. Jaʼ yuʼun, la jchʼun. Ta tsʼakale, laj kaʼibe smelolal ti lek ti lisut tale.

Li avie, chitun ta Betel ta Australasia li ta xokol kʼakʼale xchiʼuk ta jchol mantal xchiʼuk jun tsobobbail li ta savado xchiʼuk domingoe. Chkakʼbeik yojtikin Betel li buchʼutik chtalik ta vulaʼal ti chkʼopojik ta chino o japonés kʼope. ¡Ta jkʼupin tajek! Oy xa tajek ta koʼonton ti xchaʼkuxiik tal li buchʼutik chamemike. Jnaʼoj lek ti te oy ta snopben Jeova li Harveye, yuʼun muʼyuk maʼ ti moʼoj xute (Juan 5:28, 29).