Vho Harvey vho vha vhe tanzhe nahone vhe na vharathu vhararu. Muṱa wa havho wo wana ngoho ngei Midland Junction, Australia vhukovhela, miṅwahani i fhiraho 80 yo fhiraho, nga tshifhinga tshee vhushai ha vha ho ḓifha maanḓa kha ḽeneḽo shango. Vho Harvey vho thoma u funa Yehova nahone vha lovhedzwa vhe na miṅwaha ya 14. Vho mbo ḓi guda uri a vho ngo tea u hana musi vha tshi ṋewa mishumo tshivhidzoni. Musi vha tshi kha ḓi vha mutukana, vho vhuya vha hana musi vha tshi humbelwa uri vha vhale Tshiingamo tshivhidzoni ngauri vho vha vha tshi khou vhona u nga a vha fanelei. Fhedzi muṅwe wahashu o thusa Vho Harvey uri vha humbule nga nḓila yo teaho nga u vha vhudza uri: “Musi muṅwe muthu ndanguloni ya Yehova a tshi ni humbela uri ni ite muṅwe mushumo, u vha a tshi khou vhona ni tshi fanelea u u ita.”—2 Vhakor. 3:5.

Nṋe na mme anga na mukomana wanga ro guda ngoho ngei England. U thomani khotsi anga vho vha vha sa takaleli Ṱhanzi dza Yehova, fhedzi nga murahu vho mbo ḓi vha Ṱhanzi. Ndo lovhedzwa ndi kha ḓi tou vha na miṅwaha ya 9 fhedzi nahone khotsi anga a vho ngo zwi takalela. Ndo mbo ḓi ḓivhetshela tshipikwa tsha u vha muvulanḓila na u vha murumiwa nga murahu. Fhedzi khotsi anga vho vha vha sa ṱoḓi ndi tshi vula nḓila ndi sa athu u swikisa miṅwaha ya 21.  Nṋe ndo vha ndi sa ṱoḓi u lindela tshifhinga tshilapfu nga u ralo. Nga zwenezwo, musi ndi na miṅwaha ya 16, vho tenda ndi tshi ya u dzula na mukomana wanga we a vha o pfulutshela ngei Australia. Ndo mbo ḓi thoma u vula nḓila ndi na miṅwaha ya 18.

Ndo ḓivha Vho Harvey musi ndi Australia. Vhuvhili hashu ro vha ri tshi ṱoḓa u vha vharumiwa. Ro vhingana nga 1951. Ro vula nḓila lwa miṅwaha mivhili, nga murahu ra humbelwa uri ri ite mushumo wa u dalela zwivhidzo. Ḽiisela ḽe ra vha ri tshi khou shuma khaḽo ḽo vha ḽi ḽihulu nahone ro vha ri tshi tea u reila tshifhinga tshilapfu ri tshi ya fhethu hu re kule.

Nga 1954, ro rambiwa kha kiḽasi ya vhu 25 ya tshikolo tsha Gilead. Zwino ro vha ro no vha tsini-tsini na u swikelela muḽoro washu wa u vha vharumiwa. Ro ya New York nga tshikepe nahone ra mbo ḓi tou ri fombe kha u guda Bivhili. Musi ri henengei Gilead ro vha ri tshi tea u guda luambo lwa Tshipania, fhedzi Vho Harvey zwo vha konḓela ngauri vho vha vha sa koni u amba ḽeḓere r nga nḓila ine vhathu vha Tshipania vha ḽi amba ngayo.

Musi ri henefho tshikoloni, vhagudisi vho amba uri vhane vha nga takalela u yo shuma ngei Dzhapani vha nga ṅwalisa madzina avho uri vha ye kha kiḽasi ya u guda Tshidzhapani. Ro ita phetho ya uri ri ḓo tendela Yehova a tshi vha ene ane a ḓo ri khethela hune ra ḓo ya u shuma hone. Hu sa athu fhela tshifhinga, Vho Albert Schroeder vhe vha vha vhe muṅwe wa vhagudisi henefho Gilead, vho mbo ḓi zwi vhona uri a ri athu u ṅwalisa madzina ashu. Vho ri: “Bvelani phanḓa ni tshi ḽi dzeula.” Musi vha tshi vhona ri sa ṅwalisi madzina ashu, Vho Schroeder vho mbo ḓi ri: “Nṋe na vhaṅwe vhagudisi ro ni ṅwalisa. Lingedzani u guda Tshidzhapani.” Zwo lelutshela Vho Harvey u guda Tshidzhapani u fhira Tshipania.

Ro swika Dzhapani nga 1955 nahone nga tshenetsho tshifhinga ho vha hu kha ḓi tou vha na vhahuweleli vha 500 fhedzi. Vho Harvey vho vha vhe na miṅwaha ya 26, nṋe ndi na miṅwaha ya 24. Ro vha ro humbelwa uri ri ye u shuma ḓoroboni ya Kobe nahone ro shuma henefho miṅwaha miṋa. Ro vha ro takala musi ri tshi humbelwa uri ri dovhe ri ite mushumo wa u dalela zwivhidzo nahone ro ita wonoyo mushumo fhethu he ha vha hu tsini na ḓorobo ya Nagoya. Henefho fhethu ro vha ri tshi hu funa vhukuma, ri tshi funa na vhathu vha henefho na zwiḽiwa zwa hone. Hu sa athu u fhela na tshifhinga, ro dovha ra wana tshiṅwe tshibuli tsha u ita mushumo we Yehova a ri ṋea.

Nga murahu ha miṅwaha miraru ri tshi khou ita mushumo wa u dalela zwivhidzo, vha davhi ḽa Dzhapani  vho ri humbela uri ri ye u shuma Taiwan, ri huwelele kha vhathu vha Vhaamis. Ho vha hu na vhaṅwe vhahashu vha Vhaamis vhe vha vha vho no vha vhagunei nahone davhi ḽa Taiwan ḽo vha ḽi tshi khou ṱoḓa muthu ane a amba Tshidzhapani uri a ḓe a thuse. * U ita yeneyi phetho zwo ri konḓela ngauri ro vha ri tshi funa mushumo we ra vha ri tshi khou u ita ngei Dzhapani. Fhedzi ro tenda u ya ngauri Vho Harvey vho vha vho no guda uri a ro ngo tea u hana mushumo.

Ro swika Taiwan nga November 1962. Taiwan ho vha hu na vhahuweleli vha 2 271 nahone vhunzhi havho vho vha vhe Vhaamis. Fhedzi ro vha ri tshi tea u thoma ra guda Tshitshaina. Ro kona u tshi guda naho ro vha ri tshi tou vha na bugu nthihi fhedzi na mugudisi ane a si kone u amba Tshiisimane.

Musi ri tshi kha ḓi tou bva u swika, Vho Harvey vho mbo ḓi vhewa uri vha ṱhogomele mushumo une wa itwa davhini ḽa Taiwan. Ḽeneḽo davhi ḽo vha ḽi ḽiṱuku, nga zwenezwo, Vho Harvey vho vha vha tshi kona u ita mushumo wavho nahone vha dovha vha vha na tshifhinga tsha u thusa vhahashu vha Vhaamis vhege dzi ṱoḓaho u vha tharu ṅwedzi muṅwe na muṅwe. Nga zwiṅwe zwifhinga, vho vha vha tshi ita vha tshi vha mulavhelesi wa tshiṱiriki, zwa ita uri vha ite vha tshi ṋekedza na dzinyambo maguvhanganoni. Vho vha vha tshi nga vha vho ṋea nyambo nga Tshidzhapani nahone vhathu vha Vhaamis vha pfesesa. Fhedzi muvhuso wo vha u tshi tendela zwithu zwa vhurereli zwi tshi itiwa nga Tshitshaina fhedzi. Nga zwenezwo, Vho Harvey vho vhea nyambo nga Tshitshaina naho vho vha vha tshi kha ḓi tshi guda nahone ha vha na wahashu we a ḓologela kha luambo lwa Tshiamis.

Nga tshenetsho tshifhinga, Taiwan ho vha hu na mulayo wa uri ni tea u thoma na wana thendelo ya u fara guvhangano. Zwo vha zwi songo leluwa u wana thendelo nahone nga zwiṅwe zwifhinga zwo vha zwi tshi dzhia tshifhinga tshilapfu. Arali ha vhuya ha swika vhege ya guvhangano vha sa athu vha ṋea thendelo, Vho Harvey vho vha vha tshi dzula henefho tshiṱitshini tsha mapholisa u swika vha tshi vha fha thendelo. Zwenezwo zwo vha zwi tshi shuma ngauri mapholisa o vha a tshi farwa nga ṱhoni arali hu na muthu a bvaho kha ḽiṅwe shango o lindela henefho tshiṱitshini.

Kha dzivhege dze ra dzi fhedza ri tshi khou shuma na vhahashu, ro vha ri tshi anzela u fhedza awara nthihi kana u fhira ri tshi khou gonya dzithavha na u wela milambo. Ndi humbula ndi tshi gonya thavha lwa u tou thoma. Musi ri tshi kha ḓi bva u ḽa zwiḽiwa zwa nga matsheloni, ro mbo ḓi fara bisi ya 5:30 nga matsheloni, ra ya kusini ku re kule ra wela mulambo wo aṱamaho, ra thoma u gonya thavha ndapfu. Thavha ya hone yo vha yo itesa tshivhanga lwe nda vha ndi tshi kona u vhona ṋayo dza wahashu we a vha e phanḓa hanga.

Nga eneo matsheloni, Vho Harvey vho vha vha tshi khou shuma tsimu na vhahashu vha tshinnani vha henefho, ngeno nṋe ndi tshi khou ṱanziela ndi ndoṱhe kusini kuṱuku he ha vha hu tshi dzula vhathu vha ambaho Tshidzhapani. Musi hu tshi ṱoḓa u rwa iri ya u thoma, ndo ḓipfa ndi si na nungo ngauri ndo vha ndo no fhedza awara dzo vhalaho ndi songo ḽa tshithu. Musi nṋe na Vho Harvey ri tshi vhonana, vhaṅwe vhahashu vho vha vho no ṱuwa. Vho Harvey vho vha vho fhiwa makumba mararu a khuhu a songo bikwaho nge vha tshimbidza dzimagazini. Vho ntsumbedza uri gumba ḽi songo bikwaho ḽi ḽiwa hani, vho phula buli ḽiṱuku vha tzwonzwa. Ndo lingedza u tzwonzwa ḽiṅwe naho ḽo vha ḽi sa rothisi nthe. Zwino gumba ḽa vhuraru ḽo vha ḽi  tshi ḓo ḽiwa nga nnyi? Vho Harvey vho mpha ḽone vha tshi khou ofha uri a vha nga koni u nkhwala arali nda ṋoka.

Kha ḽiṅwe guvhangano ḽa ḽiisela, ndo ṱangana na thaidzo i songo ḓoweleaho. Ro vha ri tshi khou dzula muḓini wa wahashu we wa vha u tsini-tsini na Holo. Samusi Vhaamis vha tshi dzhia u ṱamba tshi tshithu tsha ndeme, mufumakadzi wa mulavhelesi wa ḽiisela o ri shelela maḓi a u ṱamba. Vho Harvey vho vha vho farakanea nga mushumo nahone vha ri nṋe ndi ṱambe u thoma. Ho vha hu na zwithu zwiraru zwa u ṱamba, bakete ḽa maḓi a u rothola, ḽiṅwe ḽa maḓi a u fhisa na ndishi i si na tshithu. Zwe zwa mmangadza ndi uri mufumakadzi wa mulavhelesi wa ḽiisela o vha o zwi vhea nnḓa, he nda vha ndi tshi kona u vhona vhahashu vha tshi khou lugiselela guvhangano henefho Holoni. Nda mu humbela uri a tou mpha khetheni zwaḽo. A mpha puḽasitiki ḽi vhonadzaho. Nda vhona zwi khwine u ya murahu ha nnḓu, fhedzi henefho ho vha hu na masekwa e nda humbula uri a ḓo nnduma. Nda ḓivhudza uri: ‘Vhahashu vha nga si zwi vhone uri ndi khou ṱamba samusi vho farakanea nga mushumo. Arali nda sa ṱamba vha ḓo khukhulisea, kha ndi ṱambe.’ Nda mbo ḓi ṱamba.

Vho Harvey vho zwi ṱhogomela uri vhahashu vha Vhaamis vho vha vha tshi khou konḓelwa u vha na lutendo lwo khwaṱhaho nga nṱhani ha uri vhunzhi havho vho vha vha sa koni u vhala nahone vha si na khandiso nga luambo lwavho. Samusi luambo lwa Tshiamis lwo vha lu tshi vho ṅwaliwa, zwo vhonala zwi zwavhuḓi u funza vhahashu u vhala nga luambo lwavho. Wo vha u mushumo muhulu vhukuma, fhedzi vhahashu vho kona u guda nga ha Yehova nga luambo lwavho. Khandiso dza Tshiamis dzo thoma u wanala nga vho 1966 nahone Tshiingamo tsha thoma u gandiswa nga Tshiamis nga 1968.

Fhedzi muvhuso wo vha u sa ṱoḓi ri tshi phaḓaladza khandiso dzi si dza Tshitshaina. Ngauralo, uri zwi si dine, Tshiingamo tsha Tshiamis tsho vha tshi tshi phaḓaladzwa nga nḓila dzo fhambanaho. Sa tsumbo, lwa miṅwedzi yo vhalahonyana, ro vha tshi shumisa Tshiingamo tsha nyambo mbili, Tshitshaina na Tshiamis. Arali hu vhe na muthu we a vha e na mbilaelo nga hazwo, zwo vha zwi tshi vhonala u nga ri khou funza vhathu vha henefho Tshitshaina. U bva nga tshenetsho tshifhinga, ndangulo ya Yehova yo bveledza khandiso nnzhi nga luambo lwa Tshiamis u itela u thusa vhenevho vhathu vha funwaho uri vha gude ngoho i re Bivhilini.—Mish. 10:34, 35.

Lwa miṅwaha minzhi, matshilele a vhahashu vha Vhaamis o vha a sa tshimbidzani na milayo ya Mudzimu. Samusi vho vha vha sa pfesesi nga vhuḓalo zwine Bivhili ya zwi amba, vhaṅwe vho vha vha tshi khou ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani, vha tshi kambiwa kana vha tshi shumisa fola na tshidzidzivhadzi tsha betel nut. Vho Harvey vho dalela zwivhidzo zwinzhi vha tshi lingedza u thusa vhahashu uri vha pfesese uri Yehova u dzhia hani enea mafhungo. Kha luṅwe lwendo ro ṱangana na zwe nda ni vhudza mathomoni a yeneyi nganea.

Vhahashu vha ḓiṱukufhadzaho vho tenda u shanduka, fhedzi zwi ṱungufhadzaho ndi uri vhanzhi a vho ngo shanduka. Mbalo ya vhahuweleli kha ḽa Taiwan yo mbo ḓi tsa. Vho vha vha tshi fhira 2 450, vha fhungudzea vha swika kha 900 nga miṅwaha ya 20. Zwo vha zwi tshi kula nungo vhukuma. Fhedzi ro vha ri tshi zwi ḓivha uri Yehova a nga si vhuye a fhaṱutshedza ndangulo i songo kunaho. (2 Vhakor. 7:1) Nga murahu ha tshifhinga, zwivhidzo zwo vha zwi tshi khou shumela Yehova nga nḓila yo teaho nahone Yehova a fhaṱutshedza ḽa Taiwan, ḽine zwino ḽa vha na vhahuweleli vha fhiraho 11 000.

U bva nga vho 1980, ro vhona uri vhahashu vha zwivhidzo zwa Tshiamis vha khou khwaṱha lutendoni nahone Vho Harvey vha kona u fhedza tshifhinga tshinzhi vhe tshivhidzoni tsha luambo lwa Tshitshaina. Vho takalela u thusa vhanna vhanzhi vha vhahashu vha tshifumakadzini uri vha vhe Ṱhanzi dza Yehova. Ndi humbula vha tshi ri vho takala nga maanḓa musi muṅwe wa vhenevha vhanna a tshi amba na Yehova nga thabelo lwa u tou thoma. Na nṋe ndi a takala nge nda kona u funza vhanzhi uri vha sendele tsini na Yehova. Ndo ita na u ḓiphiṋa nga u shuma ofisini ya davhi ya Taiwan na vhana vhavhili vha muṅwe mugudiswa wanga.

Zwazwino a thi tsheena mufarisi. Musi ro no fhedza miṅwaha i linganaho 59 ro vhingana, mufunwa wanga Vho Harvey vho mbo ḓi lovha nga dzi 1 January 2010, nga murahu ha musi vho fhedza tshifhinga tshilapfu vha tshi lwala khentsara. Vho fhedza miṅwaha i ṱoḓaho u vha 60 vhe tshumeloni ya tshifhinga tshoṱhe. Ndo vha ṱuvha vhukuma. Zwo ntakadza vhukuma u shuma navho mashangoni mavhili a takadzaho. Ro guda u amba nyambo mbili dzi konḓaho dza Asia, fhedzi Vho Harvey vho guda na u dzi ṅwala nga nṱhani ha mushumo wavho.

Nga murahu ha miṅwaha i si gathi, Tshigwada tshi Langaho tsho dzhia phetho ya uri zwi nga vha khwine arali nda vhuyelela Australia ngauri ndo no kegula nahone ndi ṱoḓa thuso yo engedzeaho. Zwe zwa nḓela muhumbuloni u thoma ndi uri: ‘A thi funi u ṱuwa Taiwan.’ Fhedzi Vho Harvey vho vha vho mpfunza uri ndi songo vhuya nda hana zwine nda vhudzwa nga ndangulo ya Yehova, ngauralo nda ṱuwa. Ndo fhedza ndo zwi pfesesa uri ndo ita zwone ndo vhuyelela Australia.

Ṋamusi ndi shuma ofisini ya davhi ya Australasia vhukati ha vhege nahone mafheloni a vhege nda ya tsimuni na tshivhidzo tsha henefho. Ndi fhano Bethele ndi takadzwa nga u tshimbidza vhaeni vho ḓaho u dala vha ambaho Tshidzhapani na Tshitshaina. Ndo lavhelela nga maṱo matswuku u vuswa ha vhafu he Yehova a ri fhulufhedzisa, ndi a zwi ḓivha uri u ḓo humbula Vho Harvey, vhe tshifhinga tshoṱhe vha vha vha sa hani u ita zwe Yehova a vha humbela zwone.—Yoh. 5:28, 29.