1. Le i bintu’ka padi bilondanga mwana-mulume mu muswelo waikele na wandi mukaji ne bandi bana?

MOLANGILA, kishima “bumutwe” kishintulula bika? Bana-balume bamo balondanga bisela, bibidiji, ne kitamina kya byabo bisaka mu muswelo obekele na babo bakaji ne babo bana. Yanita, kaka umo ushikatanga mu Bulaya unena’mba, “Konshikete bantu bakulupile bininge amba bana-bakaji badi munshi mwa bana-balume, ne amba bafwaninwe kumonwa bu bapika.” Tutu umo witwa bu Luke, ushikatanga mu États-Unis unena’mba, “Bashabana bamo bafundijanga babo bana amba bana-bakaji bafwaninwe’tu kutalwa na meso ino ke kwivwanwapo, ne amba milangwe yabo keidipo na mvubu.” Inoko Yehova kasakengapo bana-balume bengidije lupusa lwabo uno muswelo. (Dingakanya na Mako 7:13) Penepa, mwana-mulume ubwanya kwikala mutwe wa kisaka muyampe namani?

2. Le i bika bifwaninwe kuyuka mutwe wa kisaka, ne mwanda waka?

² Pa kwikala mutwe wa kisaka muyampe, mwana-mulume ufwaninwe bidi kwivwanija bine bimusakila Yehova kulonga. Kadi ufwaninwe kuyuka mwanda waka Yehova i mutūle’ko mpangiko ya bumutwe, ne muswelo wabwanya kwiula kimfwa kya ba Yehova ne Yesu. Mwanda waka mwana-mulume ufwaninwe kuyuka bino bintu? I mwanda Yehova upēle mitwe ya bisaka lupusa kampanda, kadi usakanga belwingidije biyampe.​—Luka 12:48b.

3. Le binenwa bidi mu 1 Bene Kodinda 11:3, bitufundija bika pa lupusa?

³ Tanga 1 Bene Kodinda 11:3. Uno vese ulombola muswelo utūdile Yehova ndudi mu kisaka kyandi kya bantu ba momwa mūlu ne pano panshi. Bumutwe budi na myanda ibidi mikatampe—lupusa ne kwishintulwila. Yehova i “mutwe,” nansha muntu udi na lupusa lukatampe, kadi bandi bana bonso,  bamwikeulu ne bantu, beshintulwilanga kwadi. (Loma 14:10; Ef. 3:14, 15) Yehova i mupe Yesu lupusa pa kipwilo, inoko Yesu wishintulwilanga kudi Yehova pa muswelo waikele netu. (1 Ko. 15:27) Kadi Yehova i mupe mulume lupusa padi wandi mukaji ne bandi bana, inoko mulume wishintulwilanga kudi ba Yehova ne Yesu pa muswelo waikele na kyandi kisaka.​—1 Pe. 3:7.

4. Le ba Yehova ne Yesu badi na lupusa’ka?

⁴ Yehova byadi Mutwe wa kisaka kyandi kya bantu ba momwa mūlu ne pano panshi, udi na lupusa lwa kutūdila bandi bana bijila bya mwa kwikadila ne kutala muswelo obakōkela bino bijila. (Isa. 33:22) Yesu nandi byadi mutwe wa kipwilo kya bwine Kidishitu, udi na lupusa lwa kutūla’ko bijila ne kutala shi bebikōkēle.​—Ngt. 6:2; Kol. 1:18-20.

5. Le mwine Kidishitu mutwe wa kisaka udi na lupusa lwa kulonga bika, ne kadipo na lupusa lwa kulonga bika?

⁵ Pamo bwa ba Yehova ne Yesu, mwine Kidishitu mutwe wa kisaka nandi udi na lupusa lwa kukwatyila kisaka kyandi butyibi. (Loma 7:2; Ef. 6:4) Inoko lupusa lwandi ludi na mikalo. Kimfwa, bijila byandi bifwaninwe kukwatañana na misoñanya idi mu Kinenwa kya Leza. (Nki. 3:5, 6) Kadi mutwe wa kisaka kadipo na lupusa lwa kutūdila bantu ke ba mu kyandi kisakapo bijila. (Loma 14:4) Ne kadi shi bandi bana bana-balume ne bana-bakaji abatama ne kebakidipo ku yandi njibo, bakendelela kumulēmeka, inoko kebakidipo mu lupusa lwandi.​—Mat. 19:5.

6. Mwanda waka Yehova wātūdile’ko bumutwe?

⁶ Yehova wātūdile’ko bumutwe mwanda usenswe kyandi kisaka. I kyabuntu kitambile kwadi. Bumutwe bukwashanga kisaka kya Yehova kikale mu ndoe ne mu ndudi. (1 Ko. 14:33, 40) Shi mu kisaka kya Yehova kemwadipo luno lupusa, mwadi mwa kwikala kavutakanya kadi mwampikwa nsangaji. Kimfwa, byadi bya kukoma kuyuka i ani ufwaninwe kukwata butyibi bwa mfulo, ne ufwaninwe kulonda shi bebwingidijanga.

7. Mungya Bene Efisesa 5:25, 28, le Yehova wādi usaka bana-balume batādile bana-bakaji?

⁷ Shi mpango ya Leza ya bumutwe i miyampe, mwanda waka bana-bakaji bavule dyalelo basusulwanga ne kutādilwa na babo balume? Bebasusulanga ne kwibatādila mwanda bana-balume bavule bapumpunyanga misoñanya ya Leza itala kisaka, kebalonda bibidiji ne bisela bya kwabo. Kadi babwanya kususula babo bakaji mwanda’tu wa kamweno kabo. Kimfwa, mulume ubwanya kutādila wandi mukaji mwanda’tu wa kukimba kwilēmekeja nansha kwimwekeja ku bantu amba i “mwana-mulume.” Ubwanya kulanga’mba, nkikokejapo kuningila wami mukaji ansanswe, inoko mbwanya kumulengeja antyine. Kadi shi wantyina, nsa kubwanya kumutādila. * Mulangilo ne mwiendelejo wa uno muswelo, upēlulanga bana-bakaji ne kwibapwa bulēme bobafwaninwe kulēmekwa, kadi keukwatañenepo na bine bisaka Yehova.​—Tanga Bene Efisesa 5:25, 28.

8. Le mwana-mulume ubwanya kwikala mutwe wa kisaka muyampe namani?

⁸ Mwana-mulume ubwanya kwikala mutwe wa kisaka muyampe, shi wiula muswelo wingidija ba Yehova ne Yesu lupusa lwabo. Twisambilei’ko bidi pa ngikadila ibidi yālombwele ba Yehova ne Yesu, ne pa muswelo ubwanya mutwe wa kisaka kulombola ino ngikadila kudi wandi mukaji ne bandi bana.

9. Le Yehova ulombolanga namani amba i mwityepeje?

 ⁹ Kwityepeja. Yehova i muntu wa tunangu kutabuka, inoko wivwananga milangwe ya bengidi bandi. (Ngo. 18:23, 24, 32) Witabijanga bantu badi mu lupusa lwandi balete milangwe yabo. (1 Ba. 22:19-22) Yehova i mubwaninine, inoko kasakengapo tulonge bintu mu muswelo mubwaninine. Ino ukwashanga bantu bampikwa kubwaninina bamwingidila babwanye byobalonga. (Ñim. 113:6, 7) Kadi Bible utela’nka ne Yehova bu “mukwashi.” (Ñim. 27:9; Bah. 13:6) Mulopwe Davida wāitabije amba, wābwenye mwingilo mukatampe obamupele pa mwanda’tu wa kwityepeja kwa Yehova.​—2 Sa. 22:36.

10. Le Yesu wālombwele namani amba i mwityepeje?

¹⁰ Tulangulukilei pa kimfwa kya Yesu. Nansha byaādi Mfumwandya bandi bana ba bwanga, wēboije ku maulu. Mwanda waka Yehova wālembeje ino myanda mu Bible? I pa mwanda’tu wa kupa bantu bonso, kubadila’mo ne mitwe ya bisaka, kimfwa kya kulondela’po. Yesu mwine wānenene amba: “Nemushila kimfwa, amba monka monemulongela, nenu longelai monka.” (Yoa. 13:12-17) Nansha Yesu byaādi na lupusa lukatampe, kādipo usaka bantu bamwingidile. Ino aye wāingidile bakwabo.​—Mat. 20:28.

11. Le mutwe wa kisaka ubwanya kuboila ñeni’ka ku kwityepeja kwa ba Yehova ne Yesu?

¹¹ Ñeni yotuboila’ko. Mutwe wa kisaka ubwanya kulombola kwityepeja mu myanda mivule. Kimfwa, kasakilangapo wandi mukaji ne bandi bana balonge bintu mu muswelo mubwaninine. Wivwananga milangwe ya bantu ba mu kyandi kisaka nansha shi i mitupe na yandi. Marley, kaka ushikatanga mu États-Unis unena’mba: “Kyaba kimo ami ne wami mulume twikalanga na milangwe mishile. Inoko nemonanga bu ngidi na mvubu kadi mulēmekibwe, mwanda ungipangulanga milangwe yami ne kulangulukila’po kumeso kwa kukwata butyibi.” Ne kadi mulume mwityepeje witabijanga kwingila mingilo ya njibo, nansha shi bantu ba mu kibundi bamwene mine mingilo’ya bu ya bana-bakaji. Kino kibwanya kwikala kikoleja. Mwanda waka? Kaka Rachel unena’mba, “kwetu, shi mulume ukwasha wandi mukaji na kukenda masani ne kukundula mu njibo, balondakani ne babutule bamumonanga’mba i ‘bamumune.’ Bakalanga’mba  kabwanyapo kwendeja wandi mukaji.” Shi ye mumwenanga ne bantu bavule ba kwenu, nabya vuluka’mba Yesu wāoije bandi bana ba bwanga ku maulu nansha byowādi umonwa bu mwingilo wa umpika. Mutwe wa kisaka muyampe katengapo mutyima’nka ku kwilēmekeja aye mwine, ino usakanga wandi mukaji ne bandi bana bekale na nsangaji. Kutentekela pa kwityepeja, le i ngikadila’ka mikwabo ya kamweno ifwaninwe kwikaka na mutwe wa kisaka muyampe?

12. Lelo buswe bulengejanga ba Yehova ne Yesu balonge bika?

¹² Buswe. Yehova uloñanga bintu byonso na buswe. (1 Yo. 4:7, 8) Uvuijanga na buswe bisakibwa byetu bya ku mushipiditu kupityila ku Kinenwa kyandi Bible ne ku bulongolodi bwandi. Witukwashanga twikale na mutyima-ntenke na kwitukulupija’mba wituswele. Le bisakibwa byetu bya ku ngitu nabyo le? Yehova “witupanga bintu byonso bya ntanda ne miseke byotusangela.” (1 Tm. 6:17) Shi tubalonga bilubo, witulemununanga, inoko kalekangapo kwitusanswa. Yehova wētupele kinkūlwa mwanda witusenswe. Yesu nandi byaetusenswe bininge, wāitabije kupāna būmi bwandi pa mwanda wetu. (Yoa. 3:16; 15:13) I kutupu kintu kibwanya kukankaja ba Yehova ne Yesu baleke kusanswa boba bebalamete.​—Yoa. 13:1; Loma 8:35, 38, 39.

13. Mwanda waka i biyampe mutwe wa kisaka alombole amba usenswe kyandi kisaka? (Tala kapango kanena’mba, “ Le I Bika Bibwanya Kulonga Mulume Kaijije mu Busongi Amba Wandi Mukaji Amulēmeke?”)

¹³ Ñeni yotuboila’ko. Mutwe wa kisaka ufwaninwe kulonga bintu byonso na buswe. Mwanda waka kulonga namino kudi na mvubu? Mutumibwa Yoano ulondolola’mba: “Yewa kasenswepo mwanabo [nansha kisaka], mwine wamwene, kakokejapo kusanswa Leza, mwine wakamwenepo.” (1 Yo. 4:11, 20) Nakampata muntu usenswe kyandi kisaka kadi usaka kwiula ba Yehova ne Yesu, ukavuija bisakibwa bya ku mushipiditu ne bya ku ngitu bya kyandi kisaka, kadi ukebakwasha bekale na mutyima-ntenke. (1 Tm. 5:8) Ukafundija bandi bana ne kwibalemununa. Ukendelela kukwata butyibi  bulēmekeja Yehova kadi bumwena’mo kyandi kisaka. Twisambilei bidi pa bino bisakibwa, ne kumona muswelo ubwanya mutwe wa kisaka kwiula ba Yehova ne Yesu.

14. Le mutwe wa kisaka uvuijanga bisakibwa bya ku mushipiditu bya kyandi kisaka namani?

¹⁴ Kuvuija bisakibwa bya ku mushipiditu bya kyandi kisaka. Yesu wāiwile Shandi, wāta mutyima ku kudisha biyampe balondi bandi ku mushipiditu. (Mat. 5:3, 6; Mako 6:34) Mutwe wa kisaka nandi, utanga mutyima dibajinji ku kuvuija bisakibwa bya ku mushipiditu bya kyandi kisaka. (Kup. 6:6-9) Uloñanga namino na kulonga bukomo amba aye ne kyandi kisaka batange Kinenwa kya Leza, batanwe ku kupwila, basapule myanda miyampe, kadi baningije kipwano kyobapwene na Yehova ne kwikilama.

15. Le i muswelo’ka ubwanya mutwe wa kisaka kukwasha kisaka kyandi kikale na mutyima-ntenke?

¹⁵ Kukwasha kisaka kyandi kikale na mutyima-ntenke. Yehova wālombwele patōkelela’mba usenswe Yesu kisanso kikatampe. (Mat. 3:17) Yesu nandi wālombwele amba usenswe balondi bandi mu byaālongele ne mu byaānenene. Abo nabo bālombwele amba bamusenswe. (Yoa. 15:9, 12, 13; 21:16) Mutwe wa kisaka ubwanya kulombola’mba usenswe wandi mukaji ne bandi bana mu byalonga, kimfwa na kwifunda nabo Bible. Kadi ufwaninwe ne kwibalombola kukanwa’mba wibasenswe ne amba i balēme kwadi, ne kadi shi bibwanika, ubwanya ne kwibatendela pa bantu.​—Nki. 31:28, 29.

16. Le i bika bikwabo bifwaninwe kulonga mutwe wa kisaka, ne i muswelo’ka wabwanya kwikala nyeke na bujalale?

¹⁶ Kuvuija bisakibwa bya ku ngitu bya kisaka kyandi. Yehova wāvuije bisakibwa bya bene Isalela nansha ke kitatyi kyāebapele mfuto pa mwanda wa kubulwa kikōkeji. (Kup. 2:7; 29:5) Kadi uvuijanga bisakibwa byetu dyalelo. (Mat. 6:31-33; 7:11) Yesu nandi wādi udisha boba bādi bamulonda. (Mat. 14:17-20) Kadi wāundapile bantu bavule. (Mat. 4:24) Pa kusangaja Yehova, mutwe wa kisaka ufwaninwe kuvuija bisakibwa bya ku ngitu bya kyandi kisaka. Inoko ufwaninwe kwikala nyeke na bujalale. Kafwaninwepo kwiela bininge mu kaji ka ku ngitu mwanda wa kukwatakanya kyandi kisaka, wailwa’ko kuvuija ne bisakibwa bya ku mushipiditu bya kyandi kisaka ne kwikikwasha kikale na mutyima-ntenke.

17. Le ba Yehova ne Yesu betufundijanga ne kwitulemununa namani?

¹⁷ Kufundija. Yehova witufundijanga ne kwitulemununa pa mwanda wa kamweno ketu. (Bah. 12:7-9) Pamo bwa Shandi, Yesu nandi ufundijanga bonso badi mu lupusa lwandi na buswe. (Yoa. 15:14, 15) Wibadingilanga na kusumininwa inoko na kanye. (Mat. 20:24-28) Uyukile amba twi bantu ba kubulwa kubwaninina ne amba divule dine tuloñanga bilubo.​—Mat. 26:41.

18. Le i bika bifwaninwe kuvuluka mutwe wa kisaka muyampe?

 ¹⁸ Mutwe wa kisaka wiula ba Yehova ne Yesu uvulukanga’mba bantu ba mu kyandi kisaka i bampikwa kubwaninina. Kalobelangapo wandi mukaji nansha bandi bana “bulobo bulula bululu.” (Kol. 3:19) Ino ulondanga musoñanya udi mu Bene Ngalatea 6:1 ne kulonga bukomo bwa kwibōlola na “mushipiditu wa butūkanye,” koku uyukile amba nandi i wampikwa kubwaninina. Pamo bwa Yesu, aye nandi uyukile amba kuleta kimfwa ye muswelo muyampe wa kufundija.​—1 Pe. 2:21.

19-20. Le mutwe wa kisaka ukeula namani ba Yehova ne Yesu pa kukwata butyibi?

¹⁹ Kukwata butyibi pampikwa kwisakila. Yehova ukwatanga butyibi pa mwanda wa kamweno ka bantu bakwabo. Kimfwa, wākwete butyibi bwa kupanga būmi, ke pa mwandapo wa kandi kamweno, ino i pa mwanda wa batwe tusangēle būmi. I kutupu muntu wāmuningile apāne wandi Mwana mwanda wa kupūta bubi bwetu. Wākwete butyibi na mutyima tō bwa kuleta kitapwa pa mwanda wa kamweno ketu. Yesu nandi ukwatanga butyibi dibajinji pa mwanda wa kamweno ka bantu bakwabo. (Loma 15:3) Kimfwa, wākwete butyibi bwa kuleka kukōkolokwa mwanda wa kufundija kibumbo kya bantu.​—Mako 6:31-34.

²⁰ Mutwe wa kisaka muyampe uyukile amba, kintu kikomo kyafwaninwe kulonga i kukwata butyibi bwa tunangu pa mwanda wa kisaka kyandi, ne amba kino i kiselwa kikatampe. Wielelanga’ko kuleka kukwata butyibi pa mwanda wa kamweno ka aye mwine nansha pa mwanda’tu wa mwiivwanino wandi. Ino ulekanga Yehova amufundije mwa kukwatyila butyibi buyampe. * (Nki. 2:6, 7) Mu uno muswelo, ukata mutyima ku kamweno ka bantu bakwabo, pa kyaba kya kamweno kandi.​—Fid. 2:4.

21. Le kishinte kilonda’ko kikesambila pa bika?

²¹ Yehova i mupe mitwe ya bisaka mwingilo mukomo, kadi bakeshintulwila kwadi pa muswelo obengila’o. Inoko shi mulume wielela’ko kulonda kimfwa kya ba Yehova ne Yesu, ukekala mutwe wa kisaka muyampe. Kadi shi mukaji nandi engile mwingilo wandi, busongi bwabo bukekala bwa nsangaji. Le mukaji ufwaninwe kumona bumutwe namani, ne i makambakano’ka abwanya kutanwa nao? Kishinte kilonda’ko kikalondolola bino bipangujo.