1. Avyani vino vikalenga awonsi wamwi watasunga icete wawakwawo na wana?

UZYE nga mwivwa pi zwi lya kuti ‘wumutwe’ mukakwelenganya pa cani? Awonsi wamwi wasisunga icete wawakwawo na wana wawo. Vimwi vino vikalenga wacita wo-o, amulandu wa kukonka intambi zya kumwawo nanti vino wawasambilizizye pano wakulanga. Ku cakulolelako, e nkazi uwizina lya kuti Yanita uwa ku Europe walanzile ukuti: “Kuno nkakwikala awantu wasula nkaninye awanaci, wakawalola vye nge wawomvi.” Ne awakwasi wamwi awonsi wakasambilizya awana wawo awonsi ukuti, watazipizile ukuteyelezya ku kupanda mano ukuli konsinye ukwa wanaci. Wakawanena ukuti vino awanaci wakalanda vitanga viwombe. Lelo e Yehova weni akalonda awalume wacindika awaci. (Linganyaniko Marko 7:13.) Nomba avyani vino umonsi angacita pa kuti awe amutwe wa lupwa umuzima?

2. Avyani vino umutwe wa lupwa azipizile ukumanya swinya amulandu ci?

² Pa kuti umonsi awe amutwe wa lupwa umuzima azipizile ukumanya vino Yehova akalonda awacita, umulimo wuno wamupa, nu kumanya umulandu wuno wapela wamwi amaka ya kutungulula. Swinya azipizile nu kumanya vino angacita pa kuti awakolanya Yehova ne Yesu. Cawa acicindame nkaninye ku monsi ukumanya vyo-o ivisinka. Amuno e Yehova wawapako amaka yamwi aya kutungulula swinya akalonda ukuti wayawomya icete.​—Luk. 12:48b.

3. Uzye iwaliko lye 1 Wakorinte 11:3, likatwavwa ukumanya vyani pa wumutwe?

³ Wazyani 1 Wakorinte 11:3. Lyo-o iwaliko likalondolola vino Yehova watantika ulupwa lwakwe mwi yulu na mu nsi. Mwi zwi lya kuti wumutwe mwasanzyamo ivintu viwili, amaka ya kutungulula nga nu kusingamwa. Pa mulandu wa kuti e Yehova wawa  amutwe pe wonsinye, lyo awana wakwe wonsinye mu nsi na mwi yulu waliluwulula kwe weliwe pe vino wakawomvya amaka yawo. (Roma 14:10; Efes. 3:14, 15) Ku cakulolelako, e Yehova wapa e Yesu amaka pi wungwe lelo e Yesu aliluwulula pe vino akatusakamala. (1 Kor. 15:27) Swinya e Yehova wapa awonsi awatwale amaka ya kutungulula wawakwawo na wana, lelo waliluwulula kwe Yehova ne Yesu pe vino wakasunga indupwa zyawo.​—1 Pet. 3:7.

4. Uzye e Yehova ne Yesu wawa na maka ya kucita vyani?

⁴ Pa mulandu wa kuti e Yehova wawa Amutwe pe wonsinye, wawa na maka ya kupanjila awana wakwe wonsinye awa mu nsi na mwi yulu amasundo ya kukonka nu kusinincizya ukuti wakuyakonka. (Ayize. 33:22) Ne Yesu nye pa mulandu wa kuti awili mutwe wi wungwe lya wina Klistu, wawa na maka ya kupanga amasundo nu kusinincizya ukuti awa mwi wungwe wakuyakonka.​—Gal. 6:2; Kolo 1:18-20.

5. Amaka ci yano umutwe wa lupwa wakwata swinya avyani vino atanga acite?

⁵ Umutwe wa lupwa na wenye wawa na maka ya kupanjila awa mu lupwa lwakwe amasundo, wulyanye vino e Yehova ne Yesu wakacita. (Roma 7:2; Efes. 6:4) Lelo amaka yakwe yawa nu mwakupelela. Ku cakulolelako, pano akupanga amasundo pa ng’anda azipizile ukukonka vino vyawa mwi Zwi lya kwe Leza Baibolo. (Imilu. 3:5, 6) Swinya atawa na maka ya kupanjila wanji amasundo wano watawa mu lupwa lwakwe. (Roma 14:4) Cinji aca kuti awana wakwe nga wakula wafuma pa ng’anda wakatwalilila ukumucindika, lelo akaleka ukuwa umutwe wawo uwa lupwa.​—Mat. 19:5

6. Amulandu ci wuno Yehova wawicizileko uwutunguluzi?

⁶ Wumutwe acawila ukufuma kwe Yehova. Wawikako awakutungulula pa mulandu wa kuti wakunda awana wakwe wonsinye awa kwi yulu na mu nsi. Swinya wonye uwutunguluzi awuno wukalenga wonsinye wawombela ponga mu mutende na mu kulemenkana. (1 Kor. 14:33, 40) Kutange kuwe awakutungulula, awantu wa kwe Yehova nge watalemenkana swinya nge watawa ni nsansa. Ku cakulolelako, nge tutamanya wino azipizile ukwimika cino cizipizile ukukonkwa na wano wafwile ukukonka.

7. Ukulingana ni waliko lya Waefeso 5:25, 28, uzye e Yehova akalonda ukuti awalume wasunga wuli awaci?

⁷ Nga ca kuti e Leza wacisile icete pa kuwikako uwutunguluzi, amulandu ci wuno awanaci awavule wakalolela ukuti wawakwawo wakawatiticizya nkaninye swinya wasiwatungulula icete? Cino calenga wasikonka vino Yehova akalonda imitwe ya ndupwa iwacita swinya wakakonka intambi. Ne wanji wakacuzya wawakwawo pa mulandu wa kuyikunda. Ku cakulolelako, wumwi angatalika ukucuzya umuci pa kuti awantu watalola ukuti wamutondowezya. Angakwelenganya ukuti atakwata insambu zya kupaticizya umuci ukuti amukunde, lelo wakwata amaka aya kulenga ukuti umuci awamutina. Swinya angawomvya co-o icintinya pa kuti awatungulula umuci mwe tonsinye. * Ukucita ivya musango wo-o kukalanjizya ukuti atacindika umuci swinya kwapusana nkaninye na vino Yehova akalonda.​—Wazyani Waefeso 5:25, 28.

8. Avyani vino umonsi azipizile ukucita pa kuti awe amutwe wa lupwa umuzima?

⁸ Umonsi angawa amutwe wa lupwa umuzima nga ca kuti akukolanya vino e Yehova ne Yesu wakawomvya amaka yawo. Twalandako pa miwele yiwili imizima nkaninye yino e Yehova ne Yesu wakwata na vino imitwe ya  ndupwa ingalanjizya yo-o imiwele pano ikutungulula awa mu lupwa lwawo.

9. Uzye e Yehova akalanjizya wuli ukuti waicefya?

⁹ Ukuicefya. Kutawa umuntu nanti wenga wino angalingana amano ne Yehova. Lelo nanti ciwe wo-o, akayikundila ukuteyelezya kwe vino awawomvi wakwe wakulanda. (Inta. 18:23, 24, 32) Swinya akawapako ni nsambu zya kulanda vino wakwelenganya. (1 Izya. 22:19-22) E Yehova wapwililika, lelo asikwenecela ukuti twacita ivintu ngati twapwililika. Swinya akatwavwa nu kutwavwa pa kuti ivintu vyatuzipila na pa kuti twawa ni nsansa. (Amalu. 113:6, 7) E Baibolo ikalondolola Yehova ukuti ‘we kavwa’ (Amalu. 27:9; Hebe 13:6) Imfumu Davidi yalanzile ukuti cino calenzile yiwombe icete umulimo amulandu wa kuicefya kwa kwe Yehova na vino wayavwanga.​—2 Sam. 22:36.

10. Uzye e Yesu walanjizizye wuli ukuicefya?

¹⁰ Winji wino waicefya we Yesu. Nanti aca kuti awasambilizi wamwitanga ukuti we yisikulu wapizizye amatamba yawo. Amulandu ci wuno e Yehova wazumilizizye ukuti lyo-o ilyasi lilembwe mu Baibolo? Amuno walondanga awantu wonsinye ukuwikako ni mitwe ya ndupwa wakolanya umwana wakwe. E Yesu nye umweneco walanzile ukuti: “Nawapa icilolelo, alya kuti namwenye mwacita vino nacita kwe mwemwe.” (Yoha. 13:12-17) Nanti aca kuti e Yesu walinji na maka amavule atalindililanga ukuti awantu wamuwombela, lelo wawombelanga wanji.​—Mat. 20:28.

11. Avyani vino umutwe wa lupwa azipizile ukucita pa kulanjizya ukuti waicefya ndi vino Yehova ne Yesu?

¹¹ Vino tukusambililako. Umutwe wa lupwa angalanjizya ukuicefya mu nzila imvule nkaninye. Ku cakulolelako, asikwenecela e wakwakwe na wana wakwe ukucita ivintu ngati wapwililika. Akateyelezya kwe vino umuci na wana wakulanda nanti aca kuti vipusile na vino akwelenganya. E Marley wino akakwikala ku United States walanzile ukuti: “Nene ne wakwane mpindi zimwi tukapusana mwe vino tukwelenganya, lelo pano atani apingule pe vimwi akateka teyelenganyapo sana pe vino tendanzile. Co-o calenga nalola ukuti e wakwane wancindika swinya akalola ukuti nacindama nkaninye kwe weliwe.” Cinji aca kuti umulume wino waicefya akakwavwako umuci imilimo ya pa ng’anda nanti aca kuti kuno wikalila wakalola yoyo imilimo ukuti aya wanaci. Lelo pa kuti acite wo-o azipizile ukuwombesya. Amulandu ci wuno twalandila wo-o? E nkazi uwi zina lya kuti  Rachel walanzile ukuti: “Kuno nafuma nga ca kuti umonsi akupizya iviya nanti akupyela mu ng’anda awina mupalamano wakamulola ukuti asa monsi swinya atanga atungulule umuci. Nga ca kuti na kumwinunye avino cawa, mwakwizuka ukuti e Yesu wapizizye amatamba ya wasambilizi wakwe, umulimo wuno awantu walolanga ukuti amulimo wa wazya. Umutwe wa lupwa umuzima atazipizile ukulenga awa mu lupwa lwakwe wamutina, lelo azipizile ukulenga wawa ni nsansa. Nomba amiwele ci yinji imizima zino azipizile ukuwa nayo?

12. Uzye ulukundo lwalenga e Yehova ne Yesu ukucita vyani?

¹² Ulukundo. Vyonsinye vino Yehova akacita, akacita pa mulandu wa lukundo. (1 Yoh. 4:7, 8) Akalanjizya ukuti watukunda swinya akalonda tuwe iviwuza vyakwe, pa kutupa izwi lya kwe Baibolo nga nu kutuwika mwi wungwe. Swinya akalenga twayivwa ukuti twacinjililwa ukupitila mu kutunena ukuti watukunda. Cinji aca kuti e Yehova ‘akatupa vyonsinye vino tukaitopwa.’ (1 Tim. 6:17) Nga twaluvyanya akatulunjika lelo asileka ukutukunda. Ulukundo nye aluno lwalenzile ukuti atupe inzuwi, swinya aluno lwalenzile ne Yesu ayize atufwile. (Yoha. 3:16; 15:13) Kutawa icili consinye cino cingalenga e Yehova ne Yesu waleke ukukunda wonsinye wano wakatwalilila ni cisinka kwe woliwo.​—Yoha 13:1; Roma 8:35, 38, 39.

13. Amulandu ci wuno umutwe wa lupwa azipizile ukukundila awa mu lupwa lwakwe? (Lolani na kambokosi kano kakuti, “ Vino Umonsi Wino Winjila Mwitwala Azipizile Awacita pa Kuti Umuci Amucindika”)

¹³ Vino Tukusambililako. Umutwe wa lupwa azipizile awalanjizya ukukundo mwe vyonsinye vino akucita. Amulandu ci wuno ukucitila wo-o kwacindamila? Umutumwa Yohani walanzile ukuti: “Ndi wumwi akuti nakunda Leza ukuwa akupata umunyina we cawufi, amuno atanga akunde Leza wino atalola ndi atakunda umunyina [nanti e lupwa], wino akalola.” (1 Yoh. 4:11, 20) Umonsi wino wakunda ulupwa lwakwe swinya wino akalonda ukukolanya e Yehova ne Yesu, akakwavwa ulupwa lwakwe ukuwa na wuciwuza wuzima ne Yehova. Akalenga wayivwa ukuti wacinjililwa swinya akawapekanizizya vino wakulonda. (1 Tim. 5:8)  Akasambilizya awana wakwe nu kuwasunda. Cinji aca kuti akapingula ivintu ukulingana na vino Yehova akavilola swinya vino vingazipila ulupwa lwakwe. Nomba avyani vino umutwe wa lupwa azipizile ukucita pa kukolanya e Yehova ne Yesu? Lekani tutalike ukulanda pe conga na conga.

14. Uzye umutwe wa lupwa angavwa wuli awa mu lupwa lwakwe ukuwa iviwuza vya kwe Yehova?

¹⁴ Ukwavwa ulupwa lwakwe mu vya kwe Leza. E Yesu wakolanyanga nkaninye e Yisi, amuno wavwanga awasambilizi wakwe ukuwa ni suwilo iwome. (Mat. 5:3, 6; Mar. 6:34) Wonye wo-o avino nu mutwe wa lupwa azipizile ukucita, azipizile ukwavwa awa mu lupwa lwakwe ukuwa iviwuza vya kwe Yehova. (Amasu. 6:6-9) Nomba angacita wo-o nga ca kuti lyonsinye akusinincizya ukuti awa mu lupwa lwakwe wakuwazya Baibolo, wakuzanwa mu kulongana, wakuwizya swinya wakutwalilila ukuwomya wuciwuza wawo ne Yehova.

15. Uzye umutwe wa lupwa angalanjizya wuli ukuti wakunda awa mu lupwa lwakwe?

¹⁵ Ukulanjizya ukuti wakunda ulupwa lwakwe. E Yehova wanenile e Yesu pa minso ya wantu ukuti wamukunda. (Mat. 3:17) E Yesu nawe walanjizizye ukuti wakunzile awasambilizi wakwe mwe vino walandanga nu kucita. Ukucita wo-o kwalenzile awasambilizi wakwe nawo walanjizya ukuti wamukunda. (Yoha. 15:9, 12, 13; 21:16) Umutwe wa lupwa nawe angalanjizya ukuti wakunda umuci na wana ukupitila mwe vino akacita, ndi vino ukusambilila nawo Baibolo ponga, ukuwanena ukuti wawakunda nu kuti wacindama nkaninye kwe weliwe. Swinya pano cayana angawasalifya pa minso ya wantu.​—Imilu. 31:28, 29.

16. Avyani vinji vino umutwe wa lupwa azipizile ukucita na vino atazipizile ukucita?

¹⁶ Ukupekanizizya awa mu lupwa vino wakulonda. E Yehova watwalilizile ukupekanizizya awina Israeli vino walondanga nanti aca kuti impindi zimwi wamupondocelanga. (Amasu. 2:7; 29:5) Wonye wo-o avino akacita na kwe sweswenye. (Mat. 6:31-33; 7:11) Ne Yesu nye avino wacitanga kwe wano wamukonkanga, wawapekanizizyanga vino wakulonda. (Mat. 14:17-20) Swinya wapozyanga na walwale. (Mat. 4:24) Umutwe wa lupwa nawenye pa kuti asecelesye Yehova azipizile awapekanizizya awa mu lupwa lwakwe vino wakulonda. Lelo atazipizile awawika sana amano ku ncito ica kuti awapotwa nu kusakamala ulupwa lwakwe mu vya kwe Leza nu kuwalanjizya ukuti wawakunda swinya wawawikako amano.

17. Uzye e Yehova ne Yesu wakacita wuli pano wakutusambilizya nu kutusunda?

¹⁷ Ukusambilizya awa mu lupwa lwakwe. E Yehova akatusambilizya nu kutusunda pa mulandu wa kuti akalonda ivintu viwatuzipila. (Hebe. 12:7-9) E Yesu nawenye akalanjizya ulukundo pano akusambilizya wano akatungulula. (Yoha. 15:14, 15) Asipita mu mbali pa kutusunda  lelo akawa ni cikuku nkaninye. (Mat. 20:24-28) Amuno wamanya ukuti tutapwilika swinya tukaluvyanya.​—Mat. 26:41.

18. Uzye umutwe wa lupwa umuzima akakwizuka vyani?

¹⁸ Umutwe wa lupwa wino akakolanya Yehova ne Yesu akakwizuka ukuti awa mu lupwa lwa kwe nawonye watapwililika swinya ‘asiwakalalila.’ (Kolo. 3:19) Lelo akawomvya icisinka ca pa Wagalatiya 6:1 ica kuwa ni “cikuku” pano akwavwa awa mu lupwa lwakwe. Swinya akakwizuka ukuti nawenye akaluvyanya. Akamanya nu kuti inzila inzima iya kwavwilamo awa mu lupwa lwakwe akuwa ica kulolelako icizima wulyanye vino Yesu walinji.​—1 Pet. 2:21.

19-20. Uzye umutwe wa lupwa angakolanya wuli e Yehova ne Yesu pano akupingula pa vintu?

¹⁹ Azipizile awacita vino vingazipila wanji. E Yehova akacita ivintu vino vingazipilako na wanji. Ku cakulolelako, pano watwelewuzile walondanga ukuti twayitopwa uwumi. Swinya kutawa nanti wenganye wino wapaticizizye Yesu ukuti ayize atufwile, lelo wayikundizile vye umweneco pa mulandu wa kuti walondanga ukutwavwa. Napano wazile mu nsi nye wacitanga vino vingazipila wanji asa vino vingamuzipila vye wenga. (Roma 15:3) Ku ca kulolelako, impindi yimwi wizile atalika ukusambilizya awantu nanti aca kuti walondekwanga ukupuza pa mulandu wa kuti watonsile.​—Mar. 6:31-34.

²⁰ Umutwe wa lupwa umuzima akamanya ukuti ukupingula pa vintu vino vingazipila ulupwa lwakwe kutapepuka. Ukumanya co-o icisinka kukalenga awawikako sana amano pano akupingula pe vimwi. Asipingula ukulingana na vino vingamuzipila nanti vino akuyivwa pe yoyo impindi, lelo akasintilila pe Yehova. * (Imilu. 2:6, 7) Ukucita wo-o kukamwavwa ukupingula pa vintu ukulingana na vino vingazipila ulupwa lwakwe.​—Flpi. 2:4.

21. Avyani vino tulisambilila mu cipande cino cikonsilepo?

²¹ E Yehova wapa imitwe ya ndupwa umulimo uwuwome, lelo akawenecela ukuti wawomba ukufika pano pangapelela amaka yawo. Nga ca kuti umutwe wa lupwa akwelezya na maka ukukolanya e Yehova ne Yesu, aliwa amutwe wa lupwa umuzima. Umuci nawe nga ca kuti akucita vino e Yehova akalonda ukuti awacita, alilenga mu lupwa lwakwe muwe insansa nkaninye. Nomba uzye umuci azipizile awalola wuli wumutwe? Swinya antazi ci zino angakwata? Ya-a ayali mawuzyo yano yaliyasukwa mu cipande cino cikonsilepo.