1. ¿Achkë kʼutunïk kʼo ta chë nuʼän jun qachʼalal ixöq taq najin nuquʼ achoq rkʼë nkʼleʼ wä?

JONTIR röj, ri cristianos, kan yë Jesucristo ukʼwayon bʼey chqawäch, y ryä kan pa rubʼeyal nuʼän riʼ. Ye kʼa taq jun ixöq ri kʼo pa rutinamit Dios nkʼleʼ, yë jun achï ri kʼo qa mak chrij xtkʼwan bʼey chwäch, y reʼ kʼo mul rkʼë jbʼaʼ kan kʼayewal xtuʼän chwäch. Rma riʼ, taq nuchʼöbʼ nkʼleʼ rkʼë jun qachʼalal, ryä ütz nukʼutuj qa reʼ chwäch: «¿Achkë nkʼutü chë jun qachʼalal kan pa rubʼeyal xtkʼwaj bʼey chpan jun jay? ¿Yë ri nuyaʼ ruqʼij Jehová ya riʼ ri más rejqalen chpan rukʼaslemal? We ma ke riʼ ta, ¿xkirutoʼ komä rchë más junan xtuʼän nwäch rkʼë Jehová taq yoj kʼlan chik?». Ri qachʼalal ixöq ütz chqä nukʼutuj qa reʼ chwäch: «¿Achkë naʼoj ye kʼo wkʼë rïn ri xkirutoʼ rchë ütz xtinkʼwaj wiʼ rkʼë wachjil? ¿Ma kan ta chanin komä nkatäj nyowal chqä nqä chi nwäch yispan? ¿Kan kuw komä rubʼanon ri wachbʼilanïk rkʼë Jehová?» (Ecl. 4:9, 12). We ri qachʼalal ixöq kan pa rubʼeyal xtchaʼ achkë xtuʼän taq majanä tkʼleʼ, riʼ xttoʼ rchë xtnaʼ kiʼkʼuxlal chqä ütz xkebʼä rkʼë rachjil pa kikʼlajil.

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Kan pa millón chkë ri qachʼalal nkiyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch rma nkinmaj rutzij kichjil. ¡Kan jaʼäl nqanaʼ nqayaʼ ruqʼij Jehová kikʼë ri qachʼalal riʼ! Y nqajoʼ nqaʼij chkë chë kan ütz ri najin nkiʼän rma najin nkikʼüt chë nkinmaj rutzij Jehová. Chpan re tjonïk reʼ xtqïl kiqʼalajsaxik re oxiʼ kʼutunïk reʼ: ¿achkë jojun kʼayewal rkʼë jbʼaʼ yekïl ri ixjayilonelaʼ?, ¿achkë rma ri ixjayilonelaʼ nkiyaʼ chwäch kan nkinmaj rutzij kichjil? y ¿achkë naʼoj nkitamaj ri kʼlan taq winäq chrij Jesús, Abigaíl chqä María —ri ruteʼ Jesús— chrij ri nanmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ?

3. ¿Kʼo komä jun kʼlaj winäq ri ma ta jun kʼayewal xtkïl pa kikʼlajil? Taqʼalajsaj.

³ Tapeʼ ri kʼlanen kan jun utziläj spanïk ruyaʼon Dios chqë, röj xa yoj ajmakiʼ (1 Juan 1:8). Rma riʼ, ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chkë ri ye kʼlan taq winäq chë «xtkïl kʼayewal pa kikʼaslemal» (1 Cor. 7:28). Tqatzʼetaʼ jojun chkë ri kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ yekïl ri ixjayilonelaʼ.

4. ¿Achkë rma jun ixjayilonel rkʼë jbʼaʼ xtnaʼ chë xa xtqasaj ruqʼij we nunmaj rutzij rachjil?

⁴ Rkʼë jbʼaʼ, rma ri rubʼanik xkʼiytisäx pä, jun ixöq xtnaʼ chë xa xtqasaj ruqʼij we nunmaj rutzij rachjil. Ya Marisol, ri kʼo Estados Unidos, nuʼij: «Chpan ri tinamït ri akuchï xikʼïy wä pä, nbʼix wä chkë ri ixoqiʼ chë xa junan uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ kikʼë ri achiʼaʼ. Ye kʼa rïn ntaman chë Jehová nrajoʼ chë yë jun achï nukʼwan bʼey chpan jun jay, chë ri ixjayilonelaʼ nkʼatzin nkinmaj rutzij kichjil chqä chë ma tqasäx ta kiqʼij ri ixjayilonelaʼ. Tapeʼ ke riʼ, kʼo mul kʼayewal nuʼän chi nwäch nnmaj rutzij wachjil rma ri winäq nkiʼij chë kʼo chë ma nbʼän ta riʼ».

5. ¿Achkë nkiquʼ jojun achiʼaʼ chkij ri ixoqiʼ?

⁵ Chqä rkʼë jbʼaʼ jun ixöq kʼlan rkʼë jun achï ri nuquʼ chë ri achiʼaʼ más kiqʼij chkiwäch ri ixoqiʼ. Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Ivón, ri kʼo Sudamérica, nuʼij: «Chpan ri tinamït ri akuchï yïn kʼo wä, yë ri achiʼaʼ yewaʼ naʼäy y chrij riʼ kʼa riʼ yewaʼ ri ixoqiʼ. Kan kʼa ye koköj, nbʼix chkë ri qʼopojiʼ chë kʼo chë yë ryeʼ yebʼanö rukïl wäy chqä yejosqʼin ri jay, chqä chë ri kʼojolaʼ yë ri teʼej chqä ri kanaʼ kʼo chë yetzʼetö achkë nkʼatzin chkë. Chqä nbʼix chë ri kʼojolaʼ ya riʼ kʼo más kiqʼij chpan jun jay». Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Yingling, ri kʼo Asia, nuʼij: «Pa nchʼaʼäl rïn kʼo jun tzij ri nukʼüt chë ri ixoqiʼ ma nkʼatzin ta njeʼ kinaʼoj chqä ma nkʼatzin ta yekowin nkiʼän nmaʼq taq samaj. Ri rusamaj jun ixjayilonel ya riʼ nuʼän ri nkʼatzin chpan rachoch, y ma nyaʼöx ta qʼij che rä rchë nuʼij che rä rachjil achkë nuquʼ». Ri achijilonel ri ma nukʼüt ta chë najowan chqä ma nuʼän ta ri nuʼij le Biblia, xa xtuʼän chë rixjayil ma kiʼ ta rukʼuʼx xtjeʼ, xtkʼüt chë ma najin ta nukʼän runaʼoj chrij Jesús, chqä Jehová ma kiʼ ta rukʼuʼx xtuʼän rkʼë (Efes. 5:28, 29; 1 Ped. 3:7).

6. ¿Achkë nkʼatzin nkiʼän ri ixjayilonelaʼ rchë nkikowirsaj ri kachbʼilanïk rkʼë Jehová?

⁶ Achiʼel xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk, Jehová nrajoʼ chë ri achijilonelaʼ ri ye kʼo chpan rutinamit nkitoʼ ki-familia rchë más junan nuʼän kiwäch rkʼë ryä. Chqä nrajoʼ chë ri achijilonelaʼ nkiʼän ri najowatäj rchë ki-familia nkinaʼ chë yejowäx chqä kʼo chë nkiyaʼ ri achkë nkʼatzin chkë (1 Tim. 5:8). Tapeʼ ke riʼ, ri qachʼalal ixoqiʼ ri ye kʼlan chik kʼo chë ronojel qʼij nkijäm kiwäch rchë nkiskʼij ruwäch ri Ruchʼaʼäl Dios, yechʼobʼon chrij ri nkiskʼij chqä nkiʼij che rä Jehová ri kʼo pa kan. Reʼ rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch rma kan kʼïy kisamaj kʼo. Tapeʼ nkinaʼ ryeʼ chë ma jamäl ta chik kiwäch chqä janina ye kosnäq, janina ruqʼij chë ryeʼ nkijäm kiwäch rchë nkiʼän riʼ. ¿Achkë rma? Rma Jehová nrajoʼ chë chqajujnal röj, ri rusamajelaʼ, nqatäj qaqʼij rchë más junan nuʼän qawäch rkʼë (Hech. 17:27).

7. ¿Achkë xttoʼö jun ixjayilonel rchë nuʼän ri nrajoʼ Jehová?

⁷ Rma ri achijilonelaʼ xa ye ajmakiʼ, rkʼë jbʼaʼ ri ixjayilonelaʼ kʼo chë xtkitäj kiqʼij rchë ma xtkiqasaj ta ruqʼij kichjil chqä rchë xtkinmaj rutzij. Ye kʼa ma kan ta kʼayewal xtuʼän chkiwäch xtkiʼän ri nrajoʼ Jehová we nqʼax pa kijolon achkë rma ryä nuʼij chë jun ixöq kʼo chë ma nuqasaj ta ruqʼij rachjil chqä kʼo chë nunmaj rutzij.

8. Rkʼë ri nuʼij chpan Efesios 5:22 kʼa 24, ¿achkë rma ri ixjayilonel ri kʼo chpan rutinamit Jehová ruyaʼon chwäch ran nunmaj rutzij rachjil?

⁸ Ri ixjayilonel ri kʼo chpan rutinamit Jehová nuyaʼ chwäch ran nunmaj rutzij rachjil rma retaman chë Jehová ya riʼ nrajoʼ (taskʼij ruwäch  Efesios 5:22-24). Ryä kan nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová rma retaman chë jontir ri nuʼän ryä, nuʼän rma janina nrajoʼ, chqä chë jontir ri nukʼutuj chë rä chë tbʼanaʼ xa rchë ütz nbʼä pa rukʼaslemal (Deut. 6:24; 1 Juan 5:3).

9. ¿Achkë utzil xtrïl jun familia we ri ixjayilonel ma nuqasaj ta ruqʼij rachjil chqä nunmaj rutzij?

⁹ Ye kʼïy winäq nkiʼij chkë ri ixoqiʼ chë ma kekismajij ta ri naʼoj yeruyaʼ Jehová, chqä chë xa nkiqasaj kiqʼij taq nkinmaj rutzij kichjil. Ye kʼa ronojel ri yebʼin riʼ ma kitaman ta ruwäch Jehová, ri utziläj qa-Dios. Jehová majun bʼëy xtuʼij ta chkë rumiʼal, ri janina yerajoʼ, chë tkibʼanaʼ jun ri xa xtqasaj kiqʼij. Ri ixjayilonel ri nutäj ruqʼij rchë nuʼän ri nrajoʼ Jehová xttoʼon rchë ma xtjeʼ ta chʼaʼoj chpan ru-familia (Sal. 119:165). Riʼ xtuʼän chë jontir ri ye kʼo chpan ru-familia —ri rachjil, ri ral chqä ryä— xtkïl utzil.

10. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼij ya Carol?

¹⁰ Ri ixjayilonel ri nunmaj rutzij rachjil tapeʼ xa ajmak, xtkʼüt chë nrajoʼ Jehová chqä chë nuyaʼ ruqʼij, rma yë ryä ri xyaʼö qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik. Ya Carol, ri kʼo Sudamérica, nuʼij: «Ntaman chë wachjil kʼo akuchï xtsach wä. Chqä chë rkʼë ri nnaʼoj xtinkʼüt taq xtbʼanatäj riʼ xtqʼalajin we kantzij nloqʼoqʼej ri wachbʼilanïk rkʼë Jehová o manä. Rma riʼ ntäj nqʼij rchë ma nqasaj ta ruqʼij wachjil rma nwajoʼ nbʼän ri nqä chwäch Jehová».

11. a) ¿Achkë ntoʼö rchë ya Aneese rchë nkyun rkʼë ronojel ran? b) ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri tzʼetbʼäl nuyaʼ qa chqawäch?

¹¹ We ri ixjayilonel nunaʼ chë rachjil ma nqʼax ta chwäch achkë nunaʼ o achkë nbʼanö che rä chë nchʼpü rukʼuʼx, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal xtuʼän chwäch xtyaʼ ruqʼij chqä xtnmaj rutzij. Rma riʼ, tqatzʼetaʼ achkë nuʼän ya Aneese taq nbʼanatäj riʼ. Ryä nuʼij: «Ntäj nqʼij rchë ma npë ta nyowal y nyaʼ chwäch wan chë jontir kan kʼo akuchï nqsach wä. Ntäj nqʼij rchë yikyun rkʼë ronojel wan, achiʼel nuʼän Jehová. Taq nbʼän riʼ, nnaʼ chik jmul uxlanen pa wan» (Sal. 86:5). Kantzij na wä chë ri ixjayilonel ri retaman nkyun ma kan ta kʼayewal xtuʼän chwäch xtyaʼ ruqʼij rachjil chqä xtnmaj rutzij.

12. ¿Achkë tzʼetbʼäl yeqïl chpan le Biblia?

¹² Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun yebʼin chë xa xuʼ ri winäq ri majun ta kinaʼoj nkinmaj rutzij jun chik. Ye kʼa ya riʼ chöj ma tzij ta. Chpan le Biblia nqïl kʼïy tzʼetbʼäl chkij winäq ri xkiyaʼ qʼij chë jun chik  xkʼwan bʼey chkiwäch, ye kʼa riʼ ma xuʼän ta chë ma ta jun kinaʼoj. Tqatzʼetaʼ achkë ütz nqatamaj chrij Jesús, Abigaíl chqä María.

13. a) ¿Achkë rma Jesús nunmaj rutzij Jehová? b) ¿Achkë rma ri tzʼetbʼäl nuyaʼ Jesús nukʼüt chë taq jun winäq nunmaj rutzij jun chik ma ntel ta chë tzij chë xa majun ta runaʼoj?

¹³ Jesús kan nunmaj rutzij Jehová. ¿Nuʼän komä riʼ xa rma majun ta runaʼoj o rma majun ta nkowin nuʼän? Manä, ryä kan kowan runaʼoj kʼo rma chöj ma kʼayewal ta rubʼanik xkʼüt ri Ruchʼaʼäl Dios chkiwäch ri winäq chqä xuʼän chë kan chaq bʼaʼ xqʼax ri naʼoj riʼ chkiwäch (Juan 7:45, 46). Jehová chqä kan kowan nuloqʼoqʼej jontir ri nkowin nuʼän Jesús. Rma riʼ, xyaʼ qʼij che rä rchë junan xesamäj rkʼë rchë xkiʼän jontir ri kʼo chkaj chqä chwäch le Ruwachʼulew (Prov. 8:30; Heb. 1:2-4). Y taq Jesús xkʼasöx chkikojöl ri kamnaqiʼ, Jehová xyaʼ qa jontir pa ruqʼaʼ, «ri kʼo chkaj chqä ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew» (Mat. 28:18). Tapeʼ kan kʼïy nkowin nuʼän, Jesús kʼa nuyaʼ na qʼij chë Jehová nukʼwaj rubʼey, y nuʼän riʼ rma janina nrajoʼ Rutataʼ (Juan 14:31).

14. a) ¿Achkë nkitamaj ri achijilonelaʼ chrij ri tzʼetbʼäl nuyaʼ Jehová? b) ¿Achkë nkitamaj chkij ri naʼoj ye kʼo chpan Proverbios 31?

¹⁴ ¿Achkë naʼoj nkitamaj ri achijilonelaʼ? Jehová ma xyaʼ ta qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri achiʼaʼ rma nuquʼ chë ri achiʼaʼ más kiqʼij chkiwäch ri ixoqiʼ. Chöj nqʼalajin riʼ rma ryä xeruchaʼ ixoqiʼ chqä achiʼaʼ rchë nkiqʼät tzij rkʼë Jesús chlaʼ chkaj (Gál. 3:26-29). Achiʼel xuʼän Jehová, ri xkʼüt chë kan rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij Rukʼajol taq xyaʼ qa uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ri achijilonel ri kan kʼo runaʼoj xtyaʼ jbʼaʼ ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ ryä pa ruqʼaʼ rixjayil. Le Biblia nuʼij chë jun samajël ixöq kan kʼïy samaj nkowin nuʼän, achiʼel ri nutzʼët achkë nkʼatzin nbʼan chpan rachoch, yerulöqʼ chqä yerukʼayij juyuʼ, chqä nkowin nkʼayin (taskʼij ruwäch Proverbios 31:15, 16, 18). Ryä ma xmïl ta pa samaj, rma riʼ majun rma chë ma ta xtkowin xtuʼij apü achkë nuquʼ. Pa rukʼexel riʼ, ri rachjil nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij chqä nuyaʼ ruxkïn chkë ri naʼoj yeruʼij apü (taskʼij ruwäch Proverbios 31:11, 26, 27). Taq jun achï ke riʼ runaʼoj nuʼän rkʼë rixjayil, ryä kan pa ran naläx wä nuyaʼ ruqʼij rachjil chqä nunmaj rutzij.

15. ¿Achkë nkitamaj ri ixjayilonelaʼ chrij ri tzʼetbʼäl xyaʼ Jesús?

¹⁵ ¿Achkë naʼoj nkitamaj ri ixjayilonelaʼ? Tapeʼ Jesús kan rubʼanon nmaʼq taq samaj, ryä ma nunaʼ ta chë xa najin nuqasaj ruqʼij taq nunmaj rutzij Jehová (1 Cor. 15:28; Filip. 2:5, 6). Ri ixjayilonel ri kan kʼïy nkowin nuʼän chqä nukʼän runaʼoj chrij Jesús ma xtnaʼ ta chë xa najin nuqasaj ruqʼij taq nunmaj rutzij rachjil. Ryä nutoʼ rachjil rma janina nrajoʼ. Ye kʼa nuʼän chqä riʼ rma janina nrajoʼ Jehová chqä ma nrajoʼ ta nuqasaj ruqʼij.

16. Rkʼë ri nuʼij chpan 1 Samuel 25:3 chqä 23 kʼa 28, ¿achkë kʼayewal xeruqʼaxaj Abigaíl? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹⁶ Abigaíl xok rixjayil Nabal, jun achï ri xa xuʼ ryä xquʼ qa riʼ, ri kan kowan xnaʼ riʼ chqä kan ma xtyoxin ta. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma xkanuj ta rubʼanik rchë xchüp ruwäch rukʼlanen. Xa ta ryä xrajoʼ, xkowin ta xuʼän riʼ, rma xyaʼ ta qʼij chë David chqä ri achiʼaʼ ri ye bʼenäq rkʼë xkikamsaj ta rachjil. Ye kʼa ryä ma xuʼän ta riʼ. Pa rukʼexel riʼ, xa xkanuj rubʼanik rchë xköl Nabal chqä ri winäq ri ye kʼo wä pa rachoch. Abigaíl kan ma xxiʼij ta riʼ, rma kʼo chë xjeʼ chkiwäch ye 400 achiʼaʼ ri kikʼwan samajbʼäl rchë chʼaʼoj chqä kʼo chë xtzjon rkʼë David. Ryä kan pa rubʼeyal xuʼij che rä David chë rumak rachjil tyaʼöx qa chrij ryä (taskʼij ruwäch 1 Samuel 25:3, 23-28). David kan chanin xqʼax chwäch chë yë Jehová najin wä nksan rchë re ixöq reʼ rchë ma nuʼän ta jun mamaʼ mak chwäch.

17. ¿Achkë nkitamaj qa ri achijilonelaʼ chrij ri xbʼanatäj rkʼë David chqä Abigaíl?

¹⁷ ¿Achkë naʼoj nkitamaj ri achijilonelaʼ? David xkʼüt chë kʼo runaʼoj taq xkʼoxaj achkë xuʼij  Abigaíl che rä, jun ixöq ri kan kʼo wä runaʼoj. Rma xuʼän riʼ, ryä ma xerukamsaj ta ye kʼïy winäq ri ma ye ajmak ta wä. Achiʼel wä xuʼän David, ri achijilonel ri kan kʼo runaʼoj xtyaʼ ruxkïn chkë ri naʼoj yeruyaʼ rixjayil che rä taq kʼo xtkʼatzin xtuʼän pa rachoch ri kan kʼo rejqalen. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xttoʼ rchë ri xtchaʼ xtuʼän ma kʼayewal ta xtkʼäm pä pa ruwiʼ.

18. ¿Achkë nkitamaj ri ixjayilonelaʼ chrij ri tzʼetbʼäl xyaʼ Abigaíl?

¹⁸ ¿Achkë naʼoj nkitamaj ri ixjayilonelaʼ? Ri ixjayilonel ri nrajoʼ Jehová chqä ma nuqasaj ta ruqʼij, nkowin nuʼän chë ri ru-familia kan kʼïy utzil nrïl. Ryä nkowin nuʼän riʼ tapeʼ rachjil ma nuyaʼ ta ruqʼij Jehová o ma nusmajij ta ri rupixaʼ. Ryä ma xkeruqʼäj ta ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia xa xuʼ rchë nuchüp ruwäch rukʼlanen. Pa rukʼexel riʼ, xa kan nunmaj rutzij rachjil chqä ma nuqasaj ta ruqʼij, ke riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë ri rachjil xtrajoʼ xttamaj chrij Jehová (1 Ped. 3:1, 2). Y tapeʼ rachjil ma xtyaʼ ta ruqʼij Jehová, ryä ütz nuyaʼ chwäch ran chë Jehová kan nuloqʼoqʼej jontir ri nuʼän.

19. ¿Ajän riʼ taq ri ixjayilonel ma xtnmaj ta rutzij ri rachjil?

¹⁹ Ye kʼa ri ixjayilonel ri nuyaʼ ruqʼij Jehová ma xtnmaj ta rutzij rachjil we ryä nuʼij che rä chë tbʼanaʼ jun ri xa nuqʼäj rutzij Jehová. Jun tzʼetbʼäl. Tqabʼanaʼ che rä chë rachjil jun qachʼalal ma Testigo ta. Rma riʼ nuʼij che rä chë ttzʼukuʼ tzij, tleqʼan o tbʼanaʼ chik jun bʼanobʼäl ri ma nqä ta chwäch Jehová. Jontir ri cristianos, yajün ri qachʼalal ixoqiʼ ri ye kʼlan chik, kʼo chë nkinmaj rutzij Jehová chwäch xa bʼa achkë winäq. Rma riʼ, we rachjil jun qachʼalal nuʼij che rä chë tbʼanaʼ jun ri ma nqä ta chwäch Jehová, ryä kʼo ta chë ma ta nuʼän riʼ chqä kʼo chë kan pa rubʼeyal nuʼij che rä achkë rma ryä ma nrajoʼ ta nuʼän riʼ (Hech. 5:29).

20. ¿Achkë rma qataman chë María kan junan wä rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová?

²⁰ María kan junan wä rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová. Ryä kan xqʼalajin chrij chë retaman ri nuʼij chpan Ruchʼaʼäl Dios, rma taq xtzjon rkʼë Elisabet, ruteʼ Juan el Bautista, ryä más 20 mul xeruʼij tzij ri ye kʼo chpan ri Escrituras Hebreas (Luc. 1:46-55). Tqaquʼ chqä rij reʼ: tapeʼ María ya rubʼin wä chik chë xtkʼleʼ rkʼë José, ru-ángel Jehová ma naʼäy ta chwäch José xkʼüt wä riʼ, xa kan naʼäy xtzjon rkʼë María chqä xuʼij che rä chë rkʼë ryä xtaläx wä ri Rukʼajol Dios (Luc. 1:26- 33). Jehová kan retaman wä ruwäch María y kan retaman wä chë ryä xtchajij chqä xtrajoʼ ri Rukʼajol. Y María kan junan na xuʼän ruwäch rkʼë Jehová tapeʼ Jesús ya kʼo wä chik chkaj (Hech. 1:14).

21. ¿Achkë nkitamaj qa ri achijilonelaʼ chrij ri nuʼij le Biblia chrij María?

²¹ ¿Achkë naʼoj nkitamaj ri achijilonelaʼ? Ri achijilonel ri kan kʼo runaʼoj kan jaʼäl nunaʼ rma rixjayil retaman achkë nuʼij ri Ruchʼaʼäl Dios. Ryä ma itzel ta nunaʼ o ma nuquʼ ta chë rixjayil nrajoʼ nukʼwaj bʼey chpan rachoch xa rma retaman más chrij le Biblia. Pa rukʼexel riʼ, ryä nqʼax chwäch chë rixjayil xttoʼon kowan chpan ri familia we retaman achkë naʼoj qäs yerukʼüt le Biblia. Y tapeʼ ri ixjayilonel más kʼïy junaʼ xbʼä pa tijobʼäl, pa ruqʼaʼ ri achï yaʼon wä qa rchë nutoʼ ru-familia rchë nkiyaʼ ruqʼij Jehová, achiʼel ri nkiyaʼ ruqʼij Dios pa kachoch (Efes. 6:4).

22. ¿Achkë nkitamaj qa ri ixjayilonelaʼ chrij María?

²² ¿Achkë naʼoj nkitamaj ri ixjayilonelaʼ? Ri ixjayilonel kʼo chë nqʼax chwäch chë yë ri achï yaʼon qa rchë nukʼwaj bʼey chpan rachoch, ye kʼa pa ruqʼaʼ ryä kʼo wä rchë ma nkʼis ta qa ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx (Gál. 6:5). Rma riʼ kʼo chë nujäm ruwäch rchë nutjoj riʼ pa ruyonïl chrij le Biblia chqä rchë nchʼobʼon chrij ri nutamaj. Reʼ xttoʼ rchë xtrajoʼ Jehová rkʼë ronojel ran chqä rchë ma xtqasaj ta ruqʼij, chqä chë xtnaʼ kiʼkʼuxlal rma nunmaj rutzij rachjil.

23. ¿Achkë rubʼanik ri ixjayilonelaʼ nkïl utzil ryeʼ, ri ki-familias chqä ri congregación rma nkinmaj rutzij kichjil?

²³ Ri ixjayilonelaʼ ri nkinmaj rutzij kichjil rma nkajoʼ Jehová nkinaʼ más kiʼkʼuxlal chkiwäch ri ma nkiʼän ta riʼ. Chqä re qachʼalal reʼ nkiyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ chqä yetoʼon rchë njeʼ kiʼkʼuxlal chpan ki-familia chqä chpan ri congregación (Tito 2:3-5). Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, kan konojel bʼaʼ chkë ri rusamajelaʼ Jehová ye ixoqiʼ (Sal. 68:11). Tapeʼ ke riʼ, jontir röj —achiʼaʼ chqä ixoqiʼ— kʼo jun nimaläj samaj yaʼon qa chqë chpan ri congregación. Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë rubʼanik nqaʼän riʼ.