1. Nso mbụme ke eyenete an̄wan okpobụp idemesie mbemiso enye ọdọ ebe?

JESUS CHRIST emi edide ibuot ọnọ kpukpru mme Christian ọfọn ama. Edi eyenete an̄wan ama ọdọ ebe, erenowo emi mîfọnke ima edidi ibuot ọnọ enye. Oro ekeme ndinam ọsọn̄ enye ndisụk ibuot. Ntre owo ama obụp eyenete an̄wan ndọ, ọfọn enye obụp idemesie mme mbụme emi: ‘Nso ke n̄kụt ke idem brọda emi, emi anamde ndiọn̄ọ ke enye eyedi eti ibuotufọk? Ndi n̄kpọ Abasi edi akpa ke uwem esie? Ekpedi n̄kpọ efen edi, nso inam yak n̄kere ke enye eyekeme ndin̄wam nnyịn mbiba ika iso ikpere Jehovah?’ Edi ọfọn eyenete an̄wan odụn̄ọde idemesie n̄ko. Ọfọn enye obụp idemesie ete: ‘Nso nti edu ke ami nnyene emi ẹdinamde ndọ nnyịn enem? Ndi mmesinyene ime nnyụn̄ ntat ubọk? Ndi mmenen̄ede n̄kpere Jehovah?’ (Eccl. 4:9, 12) Se eyenete an̄wan emekde ini enye osụk ekerede owo se enye ọkpọdọ, ayanam enye okop inemesịt enye ama ọdọ ebe, mîdịghe anam okûkop.

2. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Ata ediwak nditọete iban ẹdot se ẹkpebede sia mmọ ẹnen̄ede ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ. Mmọ ẹdot itoro! Enem nnyịn ndidiana ye mmọ nnam n̄kpọ Jehovah! Iyọbọrọ mbụme ita emi ke ibuotikọ emi: (1) Nso idi ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ n̄wan ndisụk ibuot? (2) Nso isinam n̄wan emek ndisụk ibuot nnọ ebe esie? (3) Nso ke ebe ye n̄wan ẹkpekpep ẹto Jesus, Abigail, ye Mary an̄wan Joseph, emi ekemede ndin̄wam mmọ yak ẹkpep ndikop item nnyụn̄ nsụk ibuot nnọ mbon emi ẹdide ibuot mmọ?

3. Nso isinam mfịna mîtreke ndisụk ndu ke kpukpru ndọ?

³ Ndọ edi mfọnmma enọ emi Abasi ọnọde mme owo, edi mme owo ifọnke ima. (1 John 1:8) Oro anam Bible ọdọhọ ke  mbon emi ẹdọde ndọ ẹyenyene mfịna. Bible okot mfịna oro “ukụt ke obụkidem.” (1 Cor. 7:28) Ẹyak ineme ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ n̄wan ndisụk ibuot nnọ ebe esie.

4. Nso ikeme ndinam n̄wan ekere ke imọ ndisụk ibuot nnọ ebe imọ ososụhọde imọ itie?

⁴ Nte ẹsinamde n̄kpọ ke itie emi n̄wan okokponde ekeme ndinam enye ekere ke imọ ndisụk ibuot nnọ ebe imọ ososụhọde imọ itie. Sista Marisol emi odụn̄de ke United States ọdọhọ ete: “Ke n̄kan̄ emi n̄kokponde, ẹkesiwak ndidọhọ iban yak mmọ ẹkûyak irenowo ẹkan mmọ ke n̄kpọ ndomokiet. Mmọdiọn̄ọ ke Jehovah emek irenowo ete ẹdi ibuot ẹnọ iban mmọ, ke enye onyụn̄ ọdọhọ iban ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ, mmonyụn̄ ndiọn̄ọ ke iban ẹsụk ẹdodot ukpono. Edi esisọn̄ mi ndisụk ibuot nnọ ebe mi sia ererimbot ẹdọhọ n̄wan okûsụk ibuot unọ ebe esie.”

5. Ndusụk irenowo ẹda didie iban?

⁵ N̄wan ekeme ndinyụn̄ ndọ erenowo emi adade nte ke irenowo ẹfọn ẹkan iban. Sista Ivon emi odụn̄de ke South America ọdọhọ ete: “Ke n̄kan̄ nnyịn, esidi irenowo ẹdadia udia ẹma mbemiso iban ẹdia. Edi utom n̄kpri nditọiban nditem udia nnyụn̄ nnam ufọk asana, ke ini n̄kpri nditọ irenowo ẹsitiede-tie yak mme eka mmọ ye nditọeka mmọ iban ẹnanam kpukpru n̄kpọ ẹnọ mmọ. Ẹsinyụn̄ ẹdọhọ mmọ ke mmọ ẹdi ‘mbọn̄ ke ufọk.’ ” Sista Yingling emi odụn̄de ke Asia ọdọhọ ete: “Enyene ikọ emi ẹsitịn̄de ke usem nnyịn emi ọwọrọde ke ufọn idụhe n̄wan ndidiọn̄ọ n̄kpọ m̀mê ndinyene usọ. Utom mmọ edi ndinam kpukpru n̄kpọ ke ufọk, edi mmọ inyeneke unen ndidọhọ ebe mmọ ke ikere ke ẹkpenam n̄kpọ enye emi ntem m̀mê ke ẹkpenam ntem.” Ebe emi ekerede n̄kpọ ntem imaha n̄wan esie inyụn̄ inamke se Bible ọdọhọde. Utu ke oro, enye ananam uwem ọsọn̄ ye n̄wan esie, ikpebeke Jesus, inyụn̄ inamke esịt enem Jehovah.—Eph. 5:28, 29; 1 Pet. 3:7.

6. Nso ke nditọete iban emi ẹdọde ebe ẹkpenam man mmọ ẹnen̄ede ẹkpere Jehovah?

⁶ Ima itetịn̄ ke ibuotikọ enye oko ke Jehovah oyom ebe an̄wam ubon esie ẹkpere imọ, anam uwem enem mmọ, onyụn̄ ese aban̄a mmọ. (1 Tim. 5:8) Edi, ana nditọete iban emi ẹdọde ebe ẹsisio ini kpukpru usen ẹda ẹkot Ikọ Abasi, ẹtie ẹkere se mmọ ẹkotde, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹbọn̄ akam ẹnọ Jehovah. Edi emi ekeme ndisọn̄ sia nditọete iban ẹkeme ndikere ke ediwak n̄kpọ emi mmimọ inyenede ndinam ọbọ mmimọ ini ye odudu. Edi enen̄ede ọfọn mmọ ẹyom ini ẹnam mme akpan n̄kpọ emi. Se inamde enen̄ede ọfọn ntre edi ke Jehovah oyom nnyịn owo kiet kiet inam se idiyakde nnyịn ikpere imọ, ye se idinamde nnyịn ikûdian̄ade ukpọn̄ imọ.—Utom 17:27.

7. Nso idinam okûnen̄ede usọn̄ n̄wan ndisụk ibuot nnọ ebe esie nnyụn̄ n̄kpono enye?

⁷ Sia ebe mîfọnke ima, imọdiọn̄ọ ke ekeme ndiyom n̄wan enen̄ede etịme ntem man enye ekeme ndisụk ibuot nnọ ebe esie. Edi ama an̄wan̄a enye ntak emi Bible ọdọhọde n̄wan osụk ibuot ọnọ ebe esie, enye onyụn̄ enyịme se Bible etịn̄de oro, idinen̄ekede isọn̄ enye ndisụk ibuot nnọ ebe esie.

8. Ephesus 5:22-24 owụt ke nso isinam eyenete an̄wan emek ndisụk ibuot nnọ ebe esie?

⁸ Se isinamde eyenete an̄wan emek ndisụk ibuot nnọ ebe esie edi ke Jehovah ọdọhọ enye anam ntre. (Kot Ephesus 5:22-24.) Enye ọdiọn̄ọ utọ Ete se imọ inyene ke heaven, ke enye ama imọ etieti, ke inyụn̄ ikemeke-keme ndidọhọ imọ inam  se mîdifọnke ye imọ.—Deut. 6:24; 1 John 5:3.

9. Nso iditịbe eyenete an̄wan ama osụk ibuot ọnọ ebe esie?

⁹ Ererimbot ẹdọhọ iban ẹkûsụk ibuot unọ mme ebe mmọ nte Jehovah ọdọhọde, ẹnyụn̄ ẹda nte ke ndisụk ibuot nnọ mme ebe ososụhọde iban itie. Mbon emi ẹkpepde utọ n̄kpọ oro idiọn̄ọke edima Abasi nnyịn. Jehovah enen̄ede ama nditọ esie iban. Enye ikpekemeke-keme ndidọhọ mmọ ẹnam n̄kpọ emi edisụhọrede mmọ itie. Eyenete an̄wan emi enen̄erede etịme man okpono ebe esie nte Jehovah ọdọhọde ayanam emem odu ke ufọkndọ esie. (Ps. 119:165) Oro ọyọfọn ye ebe esie, ọfọn ye enye, ye nditọ mmọ.

10. Se Sista Carol etịn̄de ekpep nnyịn nso?

¹⁰ N̄wan emi osụkde ibuot ọnọ ebe esie kpa ye emi ebe mîfọnke ima, owụt ke imọ imama Jehovah inyụn̄ ikpono Jehovah emi emekde ebe ọdọhọ edi ibuotufọk. Sista Carol emi odụn̄de ke South America ọdọhọ ete: “Mmọdiọn̄ọ ke ebe mi eyesinam ndudue, mmonyụn̄ ndiọn̄ọ ke nte nnamde n̄kpọ ye enye enye ama anam ndudue owụt nte mmade Jehovah n̄ketre. Ntre mmesidomo ndika iso nsụk ibuot nnọ ebe mi sia nyom ndinam esịt enem Ete mi eke heaven.”

11. Nso isin̄wam Sista Aneese efen ebe esie? Se enye etịn̄de ekpep nnyịn nso?

¹¹ Ekeme ndisọn̄ n̄wan ndikpono ebe esie nnyụn̄ nsụk ibuot nnọ enye edieke enye ekerede ke ebe imọ idọn̄ke-dọn̄ enyịn iban̄a nte etiede imọ ke idem, ke se imọ itịn̄de inyụn̄ ibeheke enye. Edi kop mi se Sista Aneese esinamde ebe esie akpanam n̄kpọ ntre. Enye ọdọhọ ete: “Mmesinen̄ede n̄kpeme mbak ndiyat esịt. Mmesiti ke idụhe eke mîsinamke ndudue. Mmebiere ndisifen nnọ enye ke ofụri esịt nte Jehovah esifende. Mma mfen nnọ enye ntre, esịt esifiak ana mi sụn̄.” (Ps. 86:5) Idinen̄ekede isọn̄ n̄wan emi esifende ọnọ ebe esie ndisụk ibuot nnọ enye.

12. Mbụk nso utọ owo ke idikụt ke Bible?

¹² Ndusụk owo ẹkeme ndikere ke owo emi esisụkde ibuot edi mbe. Ata nsu edi oro. Ekpese Bible, oyokụt mbụk ediwak mme owo emi ẹkenen̄erede ẹnyene uko,  edi emi ẹkesisụkde ibuot ẹnọ mbon emi ẹkedide ibuot ẹnọ mmọ. Yak ise se ikemede ndikpep nto Jesus, Abigail, ye Mary.

13. (a) Nso inam Jesus esisụk ibuot ọnọ Jehovah? (b) Didie ke Jesus okowụt ke owo emi osụkde ibuot ọdiọn̄ọ n̄kpọ inyụn̄ idịghe mbe?

¹³ Jesus esisụk ibuot ọnọ Jehovah, edi idịghe ke ntak emi enye mîdiọn̄ọke n̄kpọ. Ekpedi Jesus ikenen̄ekede idiọn̄ọ n̄kpọ, enye ikpekekemeke ndikpep owo n̄kpọ ke usụn̄ emi ọsọpde an̄wan̄a owo. (John 7:45, 46) Jehovah ama enen̄ede ọdiọn̄ọ ke Jesus ọdiọn̄ọ n̄kpọ ata etieti, oro akanam enye enyịme Jesus adiana ye imọ anam utom ini enye okobotde kpukpru n̄kpọ ke heaven ye ke isọn̄. (N̄ke 8:30; Heb. 1:2-4) Ndien ke Jehovah ama akanam Jesus eset, Jehovah ama ọnọ enye “ofụri odudu ke heaven ye ke isọn̄.” (Matt. 28:18) Kpa ye emi Jesus ọdiọn̄ọde n̄kpọ ntre, enye osụk enyenyịme Ete esie eteme enye se enye akpanamde. Ntak-a? Sia enye ama Ete esie.—John 14:31.

14. (a) Nso ke mme ebe ẹkpekpep ẹto nte Jehovah adade iban? (b) Nso ke mme ebe ẹkpekpep ẹto Mme N̄ke 31?

¹⁴ Se mme ebe ẹkpekpepde. Idịghe ntak emi Jehovah adade ke erenowo ọfọn akan n̄wan akanam Jehovah ọdọhọ n̄wan osụk ibuot ọnọ ebe esie. Jehovah ndimek iban ye irenowo yak ẹketiene Jesus ẹkara ke heaven anam ikụt nte enye adade iban. (Gal. 3:26-29) Jehovah ọdiọn̄ọ ke Jesus ayanam nnennen n̄kpọ, oro anam enye ọnọ Jesus odudu. Ukem ntre n̄ko, eti ebe ọyọnọ n̄wan esie odudu anam ndusụk n̄kpọ. Bible etịn̄ mme n̄kpọ emi eti an̄wan ekemede ndinam, ke enye ekeme ndideme utom nnọ nditọ esie ke ufọk, edep isọn̄, anyam isọn̄, onyụn̄ anam mbubehe. (Kot Mme N̄ke 31:15, 16, 18.) Enye idịghe ofụn emi mînyeneke unen nditiene nnọ ekikere ke n̄kpọ. Utu ke oro, ebe esie ọdiọn̄ọ ke n̄wan imọ ọdiọn̄ọ se anamde, esinyụn̄ akpan̄ utọn̄ okop se enye etịn̄de. (Kot Mme N̄ke 31:11, 26, 27.) Ebe okpokpono n̄wan esie ntre, edinenem n̄wan esie ndisụk ibuot nnọ enye.

15. Nso ke iban ẹkeme ndikpep nto Jesus?

¹⁵ Se iban ẹkpekpepde. Kpa ye emi Jesus ekesinamde ikpọ n̄kpọ, enye idaha nte ke imọ ndisụk ibuot nnọ Jehovah ososụhọde imọ itie. (1 Cor. 15:28; Phil. 2:5, 6) Ukem ntre n̄ko, n̄wan emi ekpebede Jesus ididaha nte ke imọ ndisụk ibuot nnọ ebe imọ ososụhọde imọ itie, ekpededi enye enen̄ede ọdiọn̄ọ n̄kpọ. Enye eyebere ye ebe esie ke ntak emi enye amade ebe esie. Edi ata akpan ntak emi edinamde enye ebere ye ebe esie edi ke enye ama Jehovah onyụn̄ okpono Jehovah.

16. Akpa Samuel 25:3, 23-28 owụt ke nso mfịna ke Abigail ekenyene? (Se ndise ikpædem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹⁶ Ebe Abigail ekekere Nabal. Enye ekedi ibụk, atan̄ idem, owo akpanam n̄kpọ ọnọ enye ikọmke. Kpa ye oro, Abigail ikoyomke usụn̄ se ekpefehe ọwọrọ ke ufọkndọ esie. Ekpedi enye ama oyom usụn̄ nte ọkpọbọhọde utọ ebe oro, enye okpokodop uyo David ye mbonekọn̄ esie ẹdiwot ebe esie. Edi enye ama ọsọsọp anam n̄kpọ mbak owo idiwot ebe esie ye mbonufọk esie. Ndi emekeme ndikere utọ uko emi Abigail ekenyenede akada ke iso David ye mbonekọn̄ esie 400 emi ẹsan̄ade ye n̄kpọekọn̄ etịn̄ ikọ ukpono ukpono? Enye ama akam ekpe David ubọk ete efen ọnọ imọ ke ini edide ebe esie ekedue. (Kot 1 Samuel 25:3, 23-28.) David ama ọsọsọp ọdiọn̄ọ ke Jehovah anam n̄wan oro enyene uko edinọ imọ item mbak imọ idikanam akwa idiọkn̄kpọ.

17. Nso ke mme ebe ẹkpekpep ẹto mbụk David ye Abigail?

¹⁷ Se mme ebe ẹkpekpepde. Abigail ama  ọdiọn̄ọ n̄kpọ etieti. Ama ọfọn nte David akakpan̄de utọn̄ okop se Abigail etịn̄de. Oro ama anam enye okûkama iyịp mme owo emi mîduehe. Ukem nte David, eti ebe eyetịm etie ekere se n̄wan esie etịn̄de mbemiso enye ebierede akpan n̄kpọ. Se n̄wan esie etịn̄de akam ekeme ndisio enye ke mfịna.

18. Nso ke iban ẹkpekpep ẹto Abigail?

¹⁸ Se iban ẹkpekpepde. N̄wan emi amade onyụn̄ okponode Jehovah ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam ubon esie, ekpededi ebe esie idịghe Ntiense Jehovah mîdịghe inamke n̄kpọ nte Bible ọdọhọde. Enye idiyomke usụn̄ nte ọkpọwọrọde ndọ. Utu ke oro, enye edikam ikpokpono ebe esie onyụn̄ osụk ibuot ọnọ enye, odomo ndin̄wam enye yak editiene okpono Jehovah. (1 Pet. 3:1, 2) Edi ekpededi ebe esie itieneke enye ikpono Jehovah, Jehovah eyenem esịt ndikụt nte enye osụkde ibuot ọnọ ebe esie onyụn̄ ọsọn̄ọde ada ye Imọ.

19. Ini ewe ke n̄wan mîkpanamke se ebe esie ọdọhọde?

¹⁹ Eyenete an̄wan ndisụk ibuot nnọ ebe esie iwọrọke ke ana enye anam se ebe esie ọdọhọde edieke n̄kpọ oro edibiatde ibet Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke ebe sista emi mîdịghe Ntiense Jehovah ọdọhọ enye yak osu nsu, eyịp n̄kpọ, mîdịghe anam n̄kpọ en̄wen emi Bible akpande. Kpukpru Christian ẹnyene ndibem iso n̄kop uyo Jehovah Abasi. Se mme Christian emi ẹdọde ebe ẹkpenamde edi oro n̄ko. Ebe ọkpọdọhọ n̄wan yak anam n̄kpọ emi edinamde enye abiat ibet Abasi, ikpanaha enye anam. Edi akpana enye etịn̄ ukpono ukpono ọnọ enye ntak emi imọ mîdikanke inam utọ n̄kpọ oro.—Utom 5:29.

20. Inam didie idiọn̄ọ ke Mary ama enen̄ede ekpere Jehovah?

²⁰ Mary ama enen̄ede ekpere Jehovah. Imenịm ke enye ama enen̄ede ọdiọn̄ọ Ikọ Abasi. Ini enye enemede nneme ye Elizabeth eka John Andinịm Owo Baptism, ikọ N̄wed Abasi Usem Hebrew emi ọkọdọn̄ọde ke ikọ esie ama akan itie 20. (Luke 1:46-55) Se n̄kpọ en̄wen mi: Kpa ye emi edide Joseph okoyom ndidọ Mary, idịghe Joseph ke angel Jehovah ekebem  iso aka okotobo etop. Angel oro ekebem iso aka ebịne Mary onyụn̄ ọkọdọhọ ke enye ayaman Eyen Abasi. (Luke 1:26-33) Jehovah ama enen̄ede ọdiọn̄ọ Mary onyụn̄ enen̄ede enịm ke enye ayama Eyen imọ onyụn̄ etịm ese enye enyịn. Imenịm ke Mary ama aka iso ekpere Jehovah idem ke Jesus ama akakpa yak Jehovah anam enye eset ọnyọn̄ heaven.—Utom 1:14.

21. Nso ke mme ebe ẹkpekpep ẹto se Bible etịn̄de aban̄a Mary?

²¹ Se mme ebe ẹkpekpepde. Esinenem eti ebe n̄wan esie ekpenen̄ede ọdiọn̄ọ Bible. Enye isiyatke esịt ikere ke enye oyom ndibọ imọ itie. Enye ọdiọn̄ọ ke eyenete an̄wan emi enen̄erede ọdiọn̄ọ Bible ye nte akpadade item Bible odu uwem ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam ubon esie. Edi ọkpọkọm n̄wan ọdọdiọn̄ọ n̄wed akan ebe, edi utom ebe ndida ubon esie usụn̄ ke n̄kpọ Abasi, utọ nte ndinam ndutịm yak mmọ ẹnịm Utuakibuot Ubon.—Eph. 6:4.

22. Nso ke iban ẹkpekpep ẹto Mary?

²² Se iban ẹkpekpepde. Kpa ye emi n̄wan ọdiọn̄ọde ke ebe imọ enyene ndida usụn̄ ke n̄kpọ Abasi ke ubon mmimọ, ana n̄wan osụk anam se idin̄wamde enye enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah. (Gal. 6:5) Ke ntre, ana enye esisio ini ada ekpep Ikọ Abasi ke idemesie onyụn̄ etie ekere se enye ekpepde. Oro ayan̄wam enye yak aka iso ama Jehovah onyụn̄ okpono Jehovah, oyonyụn̄ anam enenem enye ndisụk ibuot nnọ ebe esie.

23. Iban emi ẹsụkde ibuot ẹnọ mme ebe mmọ ẹsinam nso ufọn ẹnọ idemmọ, ubon mmọ, ye esop?

²³ Iban emi ẹkade iso ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ ke ntak emi ẹmade Jehovah ẹyekop idatesịt ẹkan iban emi ẹyomde ndida n̄ka n̄ka ye ebe mmọ, esịt oyonyụn̄ ana mmọ sụn̄ akan utọ iban oro. Mmọ ẹyedi se n̄kparawa ye n̄kaiferi ẹkpebede. Mmọ ẹyenyụn̄ ẹn̄wam ẹnam ima ye emem odu ke ubon mmọ ye ke esop. (Titus 2:3-5) Nditọete iban ẹwak ẹkan ke otu ikọt Jehovah mfịn emi. (Ps. 68:11) Kpukpru nnyịn imekeme nditiene nnam yak esop nnyịn enenem, edide idi irenowo m̀mê idi iban. Ibuotikọ emi etienede ayanam ikụt nte nnyịn owo kiet kiet ikemede ndinam oro.