1. Yĩla mwĩĩtu-a-asa ũkũsũanĩa kũtwawa, nĩ makũlyo ta meva waĩle kwĩkũlya?

AKLĨSTO onthe me ungu wa ũkũmũ wa Yesũ Klĩsto, na we nde naĩ. Ĩndĩ yĩla mũndũ mũka Mũklĩsto watwawa, ethĩawa ungu wa ũkũmũ wa mũndũũme wĩ na naĩ. Ũndũ ũsu ndwĩ laisi. Kwoou yĩla ũkũsũanĩa kũtwawa nĩ mwana-a-asa mũna, nũseo akekũlya: ‘Nĩ kyaũ kĩũmbony’a kana mwana-a-asa ũũ akatongoesya mũsyĩ witũ nesa? We nĩwonaa maũndũ ma kĩ-veva me ma vata thayũnĩ wake? Ethĩwa ndonaa me ma vata, nĩ kyaũ kĩũtuma nĩsũanĩa kana twamina kũtwaana akatongoesya mũsyĩ witũ nesa maũndũnĩ ma kĩ-veva?’ O na ĩngĩ, mwĩĩtu-a-asa nĩwaĩle kwĩkũlya makũlyo aa: ‘Nĩ na nguma syĩva itonya kũtetheesya mũtwaano witũ? Nyie nĩ wũmĩĩsyo na nĩ mũlau? Nĩnĩthĩawa na ngwatanĩo ndũmu na Yeova?’ (Mũta. 4:9, 12) Ethĩwa mũndũ mũka nĩweeka motwi maseo atanamba kũtwawa, kĩu no kĩmũtetheesye kũtanĩa mũtwaano wake.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Eĩtu-a-asa maitũ milioni mbingĩ nĩmaiĩte ngelekany’o nzeo vyũ ya kwĩnyivĩsya aũme moo. Nĩmaĩle kũkathwa mũno! Tũtanĩaa ta kĩ kũmũthũkũma Yeova vamwe na aka asu aĩkĩĩku! Ĩsomonĩ yĩĩ, twĩneenea mosũngĩo ma makũlyo aa atatũ: (1) Eĩtu-a-asa atwae makomanaa na mawetu meva? (2) Nĩkĩ kĩveti kĩtusaa kwĩnyivĩsya mũũme? (3) Aũme na aka Aklĩsto matonya kwĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwĩnyivĩsya ũkũmũ masũanĩa ngelekany’o ya Yesũ, Avikaili, na Meli, inyia wa Yesũ?

3. Nĩkĩ tũtonya kwasya vai mũtwaano ũte mathĩna?

³ Mũtwaano nĩ mũthĩnzĩo mwĩanĩu kuma kwa Ngai, ĩndĩ andũ methĩawa na naĩ. (1 Yoa. 1:8) Kĩu nĩkyo kĩtumi Ndeto ya Ngai ĩtavĩtye ala matwaanĩte kana makeethĩawa na “thĩna mwĩĩnĩ woo.” (1 Ako. 7:28) Ekai tũneenee mawetu amwe aka matonya kũkomana namo.

4. Nĩkĩ kĩveti kĩtonya kwona kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa mũũme ta kwĩvũthĩĩsya?

⁴ Nĩvatonyeka ũndũ kĩveti kyaeiwe kũkatuma kyambĩĩa kwona kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa mũũme ta kwĩvũthĩĩsya. Marisol, ũla wĩkalaa Amelika, aĩtye: “Vala neanĩie, aka matindĩaa kũtavw’a kana no nginya methĩwe meanene na aũme maũndũnĩ onthe. Nĩnĩsĩ kana Yeova nũnengete aũme ũkũmũ ĩũlũ wa mĩsyĩ yoo na endaa iveti syĩnyivĩsye ũkũmũ ũsu, ĩndĩ ndanengete iveti kĩanda kĩu nĩ kana aivũthĩĩsye. O na vailye ũu, ti laisi kwĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa ũndũ ũsu.”

5. Aũme amwe methĩawa na mawoni meva mate maseo ĩũlũ wa aka?

⁵ Kĩvathũkany’o na ũu, mũndũ mũka nũtonya kwĩthĩwa atwaĩtwe nĩ mũndũũme wonaa aka mate ma vata ta aũme. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Ivon wĩkalaa South America aĩtye: “Kĩsionĩ kitũ, aũme nĩmo maĩsaa mbee na ĩndĩ aka maiatĩĩa. Twĩlĩtu twĩthĩawa twaĩle kũua na kũthesya mũsyĩ, ĩndĩ tũmwana tũthũkũmawa nĩ inyia na eĩtu-a-inyia, na tũtavaw’a kana nĩtw’o ‘asumbĩ vu mũsyĩ.’” Nake mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Yingling wĩkalaa Asia aĩtye: “Kĩthyomo kitũ kĩthĩawa na nthimo yonanasya kana ti nginya aka methĩwe me oĩ kana me na inengo. Kĩla maĩle kwĩka nĩ kũtethya wĩa w’onthe wa mũsyĩ, ĩndĩ mayĩtĩkĩlĩtw’e kũelesya aũme moo mawoni ala me namo.” Mũndũũme ũlikĩtwe nĩ mawoni ta asu atumaa maũndũ methĩwa me momũ kwa kĩveti kyake, ndaatĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ, na nũmũthatasya Yeova.—Aev. 5:28, 29; 1 Vet. 3:7.

6. Iveti syaĩle kwĩka ata nĩ kana ilũlũmĩĩlye ngwatanĩo yasyo ene na Yeova?

⁶ O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, Yeova endaa aũme Aklĩsto mathĩnĩkĩe mavata ma kĩ-veva na ma kĩ-mwĩĩ ma mĩsyĩ yoo, na mayĩĩkĩĩthya nĩmekwĩw’a me asũvĩĩku. (1 Tim. 5:8) Ĩndĩ eĩtu-a-asa atwae nĩmaĩle kwosa ĩvinda kĩla mũthenya masome Ndeto ya Ngai, mavindĩĩsye kĩla masoma, na maimũvoya Yeova na kĩthing’ĩĩsyo. Kwĩka ũu kũi laisi. Twĩasya ũu nũndũ iveti syĩthĩawa na mawĩa maingĩ ma kwĩka, na kwoou no syĩw’e ta ite na ĩvinda kana vinya ũtoetye wa kwĩka maũndũ asu onthe. Ĩndĩ nĩ ũndũ wa vata vyũ syose ĩvinda ya kwĩka maũndũ asu. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova endaa kĩla ũmwe witũ ethĩwe na ngwatanĩo nzeo nake.—Meko 17:27.

7. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya kĩveti kĩw’e wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩanĩsya kĩanda kĩla kĩnengetwe?

⁷ Ũw’o nĩ kana, kĩveti nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyaĩle kwĩkĩa kĩthito kingĩ kĩnyivĩsye mũũme wakyo. Ĩndĩ, no kyone wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩanĩsya kĩanda kĩu Yeova ũkĩnengete, ethĩwa nĩkĩkũelewa na nĩkĩkwĩtĩkĩla itumi ila Maandĩko manenganĩte sya kwĩnyivĩsya mũũme wakyo.

8. O tondũ vonanĩtw’e nthĩnĩ wa Aeveso 5:22-24, nĩkĩ mwĩĩtu-a-asa mũtwae ũtusaa kwĩnyivĩsya mũũme?

⁸ Mwĩĩtu-a-asa mũtwae atusaa kwĩnyivĩsya mũũme nũndũ ũu nĩw’o Yeova wendaa eke. (Soma Aeveso 5:22-24.) Nũmũĩkĩĩe Ĩthe  wake wa ĩtunĩ nũndũ nĩwĩsĩ kana nũmwendete, na nĩwĩsĩ ndesa kũmũkũlya eke ũndũ ũte mũuna.—Kũt. 6:24; 1 Yoa. 5:3.

9. Vaendaa ata yĩla mwĩĩtu-a-asa wenyivĩsya ũkũmũ wa mũũme?

⁹ Nthĩ ĩno yĩkĩaa aka vinya mavũthĩĩsye mĩao ya Yeova na mayona kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa aũme moo ta kwĩvũthya. Ĩndĩ ala manyaĩĩkasya woni ũsu maimwĩsĩ Ngai witũ wĩ wendo. Yeova e vata mũno na eĩtu make na ndesa kũmanenga mwĩao ũũtuma mavũthw’a. Eka ũu, mwĩĩtu-a-asa ũla wĩkĩaa kĩthito eanĩsye kĩanda kĩla Yeova ũmũnengete atumaa mũsyĩ wake wĩthĩwa na mũuo. (Sav. 119:165) Kwĩka ũu kũtumaa we mwene atetheka, vamwe na mũũme na syana syake.

10. Twĩĩmanyĩsya maũndũ meva twasũanĩa ndeto sya Carol?

¹⁰ Kĩveti kĩla kĩnyivĩasya ũkũmũ wa mũũme, o na kau e na naĩ, kyonanasya kana nĩkĩmwendete Yeova na nĩkĩmũnengete ndaĩa nũndũ nĩwe wambĩĩisye mũvango ũsu. Carol ekalaa South America na aĩtye: “Nĩnĩsĩ kana mũemewa ndalea kwĩka mavĩtyo. Na no nĩsĩ kana ũndũ nĩmũkuaa ĩtina wa kwĩka mavĩtyo asu kwonanasya ũndũ nonaa ndũũ yakwa na Yeova yĩ ya vata. Kwoou, nĩnĩtataa kwĩkala nĩnyivĩsye ũkũmũ wake nũndũ nĩngwenda kwendeesya Ĩthe wakwa wa ĩtunĩ.”

11. Nĩ kyaũ kĩtetheeasya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Aneese kũekea, na ndeto syake syĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹¹ Ti laisi kĩveti kĩnyivĩsye mũũme na kĩimũnenga ndaĩa ethĩwa kyonaa atathĩnĩkĩaa ũndũ kĩkwĩw’a na atakĩthukĩĩasya. Ĩndĩ kwoona ũndũ mwĩĩtu-a-asa ũmwe mũtwae wĩtawa Aneese wĩkaa yĩla ũndũ ta ũsu waumĩla. Aĩtye: “Ndataa vyũ ndikathate. Nĩnĩlilikanaa kana ithyonthe nĩtwĩkaa mavĩtyo. Nĩthĩawa ndyenda kũekea na ngenda o ta Yeova. Na yĩla neeka ũu, nĩtiawa na mũuo wa kĩlĩko.” (Sav. 86:5) Nĩvatonyeka kĩveti kĩekeaa mũũme kĩkona wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩnyivĩsya ũkũmũ wake.

12. Mbivilia yĩ na ngelekany’o syĩva?

¹² Andũ amwe no mone mũndũ wĩnyivĩasya ũkũmũ ta mwonzu. Ĩndĩ ũu ti w’o. Mbivilia yĩ na ngelekany’o mbingĩ sya andũ maĩ na  ũkũmbaũ mwingĩ, ĩndĩ meenyivĩasya ũkũmũ. Ekai tũneenee kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya twasũanĩa ngelekany’o ya Yesũ, Avikaili, na Meli.

13. Nĩkĩ Yesũ wĩnyivĩasya ũkũmũ wa Yeova? Elesya.

¹³ Yesũ nĩwĩnyivĩasya ũkũmũ wa Yeova, ĩndĩ ndekaa ũu nĩkwĩthĩwa ti mũĩ kana nde ũtũĩka. No mũndũ mũĩ vyũ waĩ atonya kũmanyĩsya maũndũ kwa nzĩa yĩ laisi na ĩkũeleeka nesa ta Yesũ. (Yoa. 7:45, 46) Yeova nĩweesĩ kana Yesũ e ũtũĩka mwingĩ, nĩkyo kĩtumi wamwĩtĩkĩlilye atethye wĩa vamwe nake yĩla woombaa ĩtu na nthĩ. (Nth. 8:30; Aevl. 1:2-4) Na kuma yĩla Yesũ wathayũũkiw’e, Yeova nĩwamũnengie “ũkũmũ w’onthe ĩtunĩ na kũũ nthĩ.” (Mt. 28:18) Ĩndĩ o na kau Yesũ e ũtonyi mwingĩ, ekwatasya Yeova amũtongoesye. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwendete Ĩthe wake.—Yoa. 14:31.

14. Mũndũũme atonya kwĩmanyĩsya kyaũ asũanĩa (a) ũndũ Yeova wonaa aka? (b) ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Nthimo 31?

¹⁴ Kĩla aũme matonya kwĩmanyĩsya. Yeova ndendaa iveti syĩnyivĩsye aũme masyo aĩ nĩkwĩthĩwa onaa aka mate ma vata ta aũme. We mwene nĩwonanĩtye ũu ũtheinĩ kwa kũnyuva aka vamwe na aũme mesumbĩka vamwe na Yesũ. (Aka. 3:26-29) O na ĩngĩ, Yeova nĩwonanĩtye kana nũĩkĩĩe Mwana wake kwa kũmũnenga ũkũmũ. O ta ũu, mũndũũme mũĩ nũnengae mũka ũkũmũ wĩana ũna. Ndeto ya Ngai nĩyĩeleetye maũndũ ala mũndũ mũka mwaĩlu ũtonya kwĩka. Kwa ngelekany’o, yaĩtye kana no aũngamĩe mawĩa ala meũtethw’a mũsyĩnĩ wake, no athooe na akathoosya mũũnda, na no akũne viasala. (Soma Nthimo 31:15, 16, 18.) We ti ngombo ĩte na lũũsa wa kumya mawoni. Vandũ va ũu, mũũme nũmũĩkĩĩaa na nĩwĩthukĩĩasya mawoni make. (Soma Nthimo 31:11, 26, 27.) Yĩla mũndũũme wanenga kĩveti kyake ndaĩa kwa nzĩa ĩsu, kĩkatanĩaa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wake.

15. Ngelekany’o ya Yesũ ĩtonya kũmanyĩsya aka atwae kyaũ?

¹⁵ Kĩla aka matonya kwĩmanyĩsya. O na kau Yesũ nĩweekie maũndũ maingĩ manene, we ndonaa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa Yeova ta kwĩvũthya. (1 Ako. 15:28; Avi. 2:5, 6) O ta ũu, mũndũ mũka mwaĩlu na ũatĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ ndonaa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa mũũme ta kwĩvũthya. Akwataa mũũme mbau nĩkwĩthĩwa nũmwendete, na mũno mũno, nĩkwĩthĩwa nũmwendete Yeova na nũmũnengete ndaĩa.

16. Kwosana na 1 Samueli 25:3, 23-28, Avikaili akomanie na mawetu meva? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹⁶ Avikaili atwaĩtwe nĩ mũndũ weetawa Navali. Navali nĩweeyendete, aĩ ngũlũ, na ndaĩ mũvea. Ĩndĩ o na vailye ũu, Avikaili ndaamantha kasĩla ka mũkato ka kuma mũtwaanonĩ ũsu. Keka nĩwendaa kĩu, ethĩwa aekie Ndaviti na aũme make makoaa mũũme. Ĩndĩ vandũ va ũu, nĩwoosie ĩtambya ya kũsũvĩa mũũme na mũsyĩ woo mũnene. We kwasũanĩa ũndũ Avikaili waaĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ wĩana nĩ kana athi kũkomana na aũme 400 makuĩte mĩio ya kaũ na aineena na Ndaviti kwa ndaĩa. O na nĩweeyũmbanĩtye kwĩtya ũekeo kwondũ wa mavĩtyo ma mũũme. (Soma 1 Samueli 25:3, 23-28.) Ndaviti nĩweetĩkĩlile kana Yeova atũmĩie mũndũ mũka ũsu wĩ ũkũmbaũ kũmũnenga ũtao wamũsiĩĩie ndakeke ĩvĩtyo ĩnene.

17. Aũme matonya kwĩmanyĩsya kyaũ masũanĩa ngewa ya Ndaviti na Avikaili?

¹⁷ Kĩla aũme matonya kwĩmanyĩsya. Avikaili aĩ mũndũ mũka mũĩ. Nake Ndaviti  nĩweethukĩĩisye ũtao wake. Na kĩu nĩkyamũsiĩĩie ndakoae andũ mate na ĩvĩtyo. O ta ũu, mũndũũme mũĩ nĩwĩthukĩĩasya nesa mawoni wa mũka atanamba kwĩka motwi ma vata. Nĩvatonyeka kwĩka ũu kũkamũtetheesya ndakeke motwi mathũku.

18. Aka atwae matonya kwĩmanyĩsya kyaũ masũanĩa ngelekany’o ya Avikaili?

¹⁸ Kĩla aka matonya kwĩmanyĩsya. Mũndũ mũka ũmwendete Yeova na ũmũnengete ndaĩa no atethye mũsyĩ wake mũno, o na ethĩwa mũũme ti mũthũkũmi wa Yeova kana ndekalaa kwosana na myolooto yake. Ndaĩle kũmantha nzĩa ĩtosanĩte na Maandĩko ya kũthasya mũtwaano woo. Vandũ va ũu, no atume mũũme enda kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova amũnenga ndaĩa na enyivĩsya ũkũmũ wake. (1 Vet. 3:1, 2) Ĩndĩ o na mũũme aema kũtw’ĩka mũthũkũmi wa Yeova, Yeova nũtanaa oona mũndũ mũka alũmanĩtye nake kwa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa mũũme.

19. Nĩ mavinda ta meva mũndũ mũka ũtaĩle kwĩw’a mũũme?

¹⁹ Ĩndĩ mwĩĩtu-a-asa wĩnyivĩasya mũũme ndaĩle kũmũkwata mbau yĩla wamũkũlya eke ũndũ ũleanĩte na mĩao na myolooto ya Mbivilia. Kwa ngelekany’o, twasye mũũme wa mwĩĩtu-a-asa ti Ngũsĩ, na aimũkũlya akengane, oye, kana eke ũndũ ũngĩ ũmũthatasya Yeova. Aklĩsto onthe, o vamwe na eĩtu-a-asa atwae, maĩle kũmwĩw’a Yeova Ngai mbee. Ethĩwa mwĩĩtu-a-asa nĩwakũlw’a eke ũndũ ũleanĩte na myolooto ya Mbivilia, nĩwaĩle kũlea na aielesya e mũlũmu na kwa nzĩa nzeo nĩkĩ ũtesa kwĩka ũu.—Meko 5:29.

20. Twĩsĩ ata kana Meli aĩ na ngwatanĩo nzeo vyũ na Yeova?

²⁰ Meli aĩ na ngwatanĩo nzeo vyũ na Yeova. Na vate nzika, nĩweesĩ Maandĩko nesa. Ĩvinda yĩmwe Meli aineena na Elisavethi, inyia wa Yoana Mũvatisi, awetie ndeto syĩ kũndũ mbee wa 20 Maandĩkonĩ ma Kĩevelania. (Luka 1:46-55) Na kwasũanĩa ũndũ ũũ: O na kau Meli nĩweevaĩtw’e nĩ Yosevu, mũlaĩka wa Yeova ndaamumĩlĩĩla Yosevu mbee. Mũlaĩka ambie kũneena ĩmwe kwa ĩmwe na Meli na amũtavya kana nĩwe ũkũsyaa Mwana wa Ngai. (Luka 1:26-33) Yeova nĩwamwĩsĩ  nesa na ndaĩ na nzika kana akenda Mwana wake na aimũsũvĩa. Na vate nzika, Meli nĩwaendeeie kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova o na ĩtina wa Yesũ kũkw’a, kũthayũũkw’a, na kũsyoka ĩtunĩ.—Meko 1:14.

21. Aũme matonya kwĩmanyĩsya kyaũ masũanĩa kĩla Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa Meli?

²¹ Kĩla aũme matonya kwĩmanyĩsya. Mũndũũme mũĩ nũtanaa yĩla woona mũka esĩ Maandĩko nesa. Ndathataa kana akambĩĩa kwona mũka ta ũkwenda kũtw’ĩka mũtwe wa mũsyĩ woo. Nũmanyaa kana ethĩwa mũka nĩwĩsĩ Mbivilia na myolooto yayo nesa, no atethye mũsyĩ woo mũno. Ĩndĩ o na ethĩwa mũka nĩ mũsomu kwĩ we, nĩ kĩanda kyake kũtongoesya ũthaithinĩ wa mũsyĩ na maũndũnĩ angĩ ma kĩ-veva.—Aev. 6:4.

22. Aka atwae matonya kwĩmanyĩsya kyaũ masũanĩa ngelekany’o ya Meli?

²² Kĩla aka matonya kwĩmanyĩsya. No nginya mũndũ mũka enyivĩsye mũũme, ĩndĩ nĩ kĩanda kyake kũĩkĩĩthya nĩwalũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wake. (Aka. 6:5) Nũndũ wa ũu, no nginya amanthe ĩvinda emanyĩsye mwene na aivindĩĩsya kĩla weemanyĩsya. Kwĩka ũu kũkamũtetheeasya kũmwenda Yeova na kũmũnenga ndaĩa, na aitanĩaa kwĩnyivĩsya mũũme wake.

23. Iveti ila syĩnyivĩasya aũme masyo itethekaa ata, na itethasya mĩsyĩ yasyo vamwe na kĩkundi ata?

²³ Iveti ila iendeeaa kũmenyivĩsya aũme masyo nũndũ nimwendete Yeova, nikwataa ũtanu mwingĩ na syĩkalaa syĩ mbĩanĩe kwĩ ila ileanaa na mũvango ũsu wa Yeova. Syĩthĩawa syĩ ngelekany’o nzeo kwa aũme na aka ma mũika. Na nitetheeasya mũsyĩ vamwe na kĩkundi syĩkale syĩ na wendo na syĩ na mũuo. (Tito 2:3-5) Ũmũnthĩ, athũkũmi ala aingĩ ma Yeova aĩkĩĩku nĩ aka. (Sav. 68:11) Ĩndĩ ithyonthe, twĩthĩwe twĩ aũme kana twĩ aka, twĩ na kĩanda kya vata mũno kĩkundinĩ. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneenea ũndũ kĩla ũmwe witũ ũtonya kwĩanĩsya kĩanda kĩu.